Ανδρέας Παπανδρέου: Πώς ο “Handy Andy” έγινε “εχθρός” των Αμερικανών

Μια νέα βιογραφία του Ανδρέα Παπανδρέου, επιχειρεί να απαντήσει στο δύσκολο ερώτημα του πώς ένας πολύ επιτυχημένος οικονομολόγος με λαμπρή καριέρα στις ΗΠΑ, αποφάσισε να μπει στην ελληνική πολιτική σκηνή, χωρίς, στην αρχή τουλάχιστον, να το επιθυμεί.

Πρόκειται για το βιβλίο “Andreas Papandreou: The Making Of A Greek Democrat And Political Maverick” (Εκδ. I.B. Tauris) του πολιτικού αναλυτή και ιστορικού Σπύρου Δραΐνα (Stan Draenos).

Διαβάσαμε και σας παρουσιάζουμε το βιβλίο, το οποίο δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στην Ελλάδα, κάτι που αναμένεται να γίνει τους επόμενους δύο μήνες από τις εκδόσεις “Ψυχογιός”.

Ο Σ. Δραΐνας εξετάζει τα νεανικά χρόνια του Ανδρέα Παπανδρέου, τη ζωή του στις ΗΠΑ και την επιστροφή στην Ελλάδα σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο.

Μέσα από γνωστές και άγνωστες ιστορίες, παρουσιάζει τη γέννηση ενός πολιτικού ηγέτη, που υπήρξε μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, δημιουργώντας φανατικούς οπαδούς  και ορκισμένους εχθρούς.

Αν και ο συγγραφέας, αποφεύγει την κριτική προς το πρόσωπο του πρωταγωνιστή του, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έχει όχι μόνο ο τρόπος που ο Α. Παπανδρέου “εισβάλλει” στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και η ανάλυση της σχέσης του με τις ΗΠΑ, που αλλιώς άρχισε και αλλιώς εκτυλίχθηκε.

Δυνατό στοιχείο του βιβλίου είναι επίσης, η λεπτομερής περιγραφή του πώς οι Αμερικανοί επενέβαιναν μέσω οικονομικών πιέσεων και δολοπλοκιών στα ελληνικά πράγματα, που είχαν ως αποτέλεσμα την κατάλυση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και αργότερα τη (προσχεδιασμένη) διχοτόμηση της Κύπρου.

Η σύλληψη και η φυγή  από την Ελλάδα

Ο Σ. Δραΐνας, αναφέρεται στα νεανικά χρόνια του Α. Παπανδρέου, ανιχνεύοντας τα πρώτα στοιχεία του πολιτικού που θα γινόταν αργότερα και όπως θα δείτε και του πρωθυπουργού που γνώρισε η Ελλάδα από το 1981 και μετά.

Ένας από τους δασκάλους του, είχε γράψει γι’ αυτόν: “Είναι ένας επίμονος δημαγωγός, που συχνά καταφεύγει σε σοφιστείες και κενά λόγια, προκειμένου να υποστηρίξει τις πολιτικές του απόψεις. Παρόλα αυτά το πνεύμα του είναι γενναιόδωρο. Αγαπάει τους συμμαθητές του και σε κάθε περίσταση διεκδικεί για τον εαυτό του το ρόλο του ηγέτη”.

“Σκεπτόμενος τον εαυτό μου, βλέπω κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που βλέπετε όλοι εσείς. Δεν σας παρουσιάζω αυτό το αγόρι, όπως πραγματικά είναι. Δεν έχω το κουράγιο να το κάνω. Προσπαθώ να σας παρουσιάσω έναν άνδρα πνευματικά ισχυρό, έναν φιλόσοφο, έναν μεγάλο συγγραφέα έναν μεταρρυθμιστή και κατά κάποιο τρόπο είμαι. Έχω μερικά καλά πράγματα να πω για τον εαυτό μου, αλλά γενικά όταν είμαι μόνος, είμαι απλώς ένας άνδρας. Τρώω, πίνω, χαίρομαι να βλέπω το ηλιοβασίλεμα και τελικά είμαι ένας άνθρωπος γεμάτος πάθη, τα οποία προσπαθώ να κρύψω” έγραφε ο 17χρονος Ανδρέας Παπανδρέου στην εφημερίδα του Αθηναϊκού Κολλεγίου στις 3 Μαρτίου 1936.

Το 1939, συλλαμβάνεται από το καθεστώς του Μεταξά, κατηγορούμενος για σύσταση τροτσκιστικής ομάδας εντός της Νομικής σχολής με στόχο την αντίσταση στη δικτατορία.

Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, ένας αξιωματικός και επαγγελματίας πυγμάχος, ονόματι Δ. Γιαννάκος θα διαλύσει το σαγόνι του Α. Παπανδρέου με μια πολύ δυνατή γροθιά.

Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το 1953 (το 1940 είχε φύγει για τις ΗΠΑ) σε ένα δωμάτιο του ξενοδοχείου King George, ο Α. Παπανδρέου θα παραπονιόταν στη σύζυγό του Μαργαρίτα, για έναν τρομερό πόνο στο σαγόνι. Ήταν ένα ψυχοσωματικό σύμπτωμα της  μάχης, που γινόταν μέσα του σχετικά με την επιστροφή ή όχι στην Ελλάδα. Το περιστατικό αυτό συνέβη κατά την πρώτη του επίσκεψη, στην Ελλάδα μετά τη φυγή του και ενώ δεχόταν πιέσεις από τον Γεώργιο Παπανδρέου για να μπει στην πολιτική.

Η εμπλοκή του στην πολιτική

Ο συγγραφέας αναφέρει ότι  ο Α. Παπανδρέου, αρχικά δεν είχε καμία διάθεση να εμπλακεί στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας. Ο Γεώργιος Παπανδρέου τον πίεζε, η δεύτερη σύζυγός του Μάργαρίτα επίσης, ωστόσο ο ίδιος είχε μια στρωμένη καριέρα στις ΗΠΑ και δίσταζε.

Η πρώτη σπίθα, ήταν η συμμετοχή του στην προεκλογική καμπάνια του Δημοκρατικού υποψήφιου προέδρου των ΗΠΑ Αντλάι Στίβενσον το 1952.

“Η προεκλογική εκστρατεία του Στίβενσον, μου ξύπνησε συναισθήματα, που είχα για χρόνια βάλει στον πάγο” εξομολογήθηκε αργότερα ο ίδιος ο Α. Παπανδρέου.

Τελικά, μετά από πολλές πιέσεις και παλινωδίες ο Α. Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διεύθυνση ενός νέου οργανισμού, του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών, με τις ευλογίες μάλιστα του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Το ΚΟΕ (μετέπειτα ΚΕΠΕ), καταφέρνει να αντλήσει χρηματοδότηση από το ίδρυμα Ford και το ίδρυμα Rockfeller, χάρη και στις γνωριμίες του Α. Παπανδρέου με πρόσωπα-κλειδιά στις ΗΠΑ.

Ωστόσο, τον πρώτο καιρό παραμένει αποστασιοποιημένος, καθώς όπως αναφέρει ο συγγραφέας, ακόμα και την περίοδο των εκλογών βίας και νοθείας και του “Ανένδοτου”, συμμερίζεται την οργή του πατέρα του, ωστόσο δεν συμμετέχει.

Μετά από μια ακόμα φυγή στις ΗΠΑ, ο Α. Παπανδρέου παίρνει την τελική απόφαση να επιστρέψει οριστικά στην Ελλάδα το 1963.

Το 1964 συμμετέχει στην προεκλογική εκστρατεία ως υποψήφιος βουλευτής της Ένωσης Κέντρου.  Η απόφασή του, σύμφωνα με την Μαργαρίτα Παπανδρέου ήταν τελείως συναισθηματική και όχι προϊόν λογικής σκέψης.

Αυτό, που τον χαρακτηρίζει, είναι η άνεση στην προσωπική επαφή με το λαό και η δυνατότητα να αλλάζει τόνο και λεξιλόγιο ανάλογα με το ποιον έχει απέναντί του.

Ο Σ. Δραΐνας σημειώνει ότι στους τότε προεκλογικούς λόγους του, κάνουν την εμφάνισή τους συνθήματα όπως το “Η Ελλάδα, στους Έλληνες”, ενώ αναφέρεται στο λαό ως “κοιμώμενο γίγαντα, που τελικά ξύπνησε”.

Η προεκλογική του εκστρατεία στέφεται με απόλυτη επιτυχία. Εκλέγεται βουλευτής και γίνεται αρχικά υπουργός Προεδρίας και στη συνέχεια αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού.

Αν και “αλεξιπτωτιστής” στην πολιτική (έτσι τουλάχιστον τον θεωρούν οι «φίλοι» στον ΕΚ-φυσικά και ο Κ. Μητσοτάκης), καταφέρνει σε σύντομο διάστημα να γίνει το επίκεντρο των εξελίξεων, αφενός προκαλώντας το παλάτι, τον στρατό και την ΕΡΕ, που λυσσομανούν εναντίον του, προσπαθώντας να τον ξεφορτωθούν (συνωμοσία Ασπίδα), αφετέρου επιχειρώντας να εκφράσει μια γενιά ανθρώπων που ήταν στο περιθώριο, τους ηττημένους του εμφυλίου και όσους ήθελαν να πάψει ο διαχωρισμός των Ελλήνων σε “περιθωριακούς” και σε υποστηρικτές του δεξιού καθεστώτος.

Φωτογραφία: “Ο Ανδρέας Παπανδρέου, προσπαθώντας άκομψα να διαλύσει τη διαδεδομένη αντίληψη ότι ήταν προστατευόμενος του πατέρα του”

Η στάση του τον φέρνει τελικά σε ρήξη, ακόμα και με τον Γεώργιο Παπανδρέου, καθώς την περίοδο της Αποστασίας ο ίδιος ριζοσπαστικοποιείται, επιχειρώντας να αποτρέψει οποιονδήποτε συμβιβασμό με το παλάτι, θέτοντας έστω και συγκαλυμμένα Πολιτειακό ζήτημα και καλώντας τον λαό σε ειρηνική επανάσταση.

Στο βιβλίο, παρουσιάζεται λεπτομερώς όλη η τακτική του Α. Παπανδρέου από τη στιγμή που μπαίνει στην πολιτική και η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει και ερμηνευτικό εργαλείο για το πώς συμπεριφέρθηκε τελικά όταν ανέλαβε την εξουσία το 1981, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Οι αμφιλεγόμενες σχέσεις του με τις ΗΠΑ

Ένα αξιοπρόσεκτο σημείο του βιβλίου, είναι ότι παρουσιάζει λεπτομερώς τη σχέση του Ανδρέα Παπανδρέου με τις ΗΠΑ.

Δεν υπάρχει ξεχωριστό κεφάλαιο, αλλά ολόκληρο το βιβλίο βρίθει αναφορών στις διασυνδέσεις του με τις ΗΠΑ, κάτι που κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον το γεγονός ότι καταλήγει “εχθρός” τους.

Ο Α. Παπανδρέου, λόγω της καριέρας του στις ΗΠΑ, είχε αποκτήσει επαφές με ακαδημαϊκούς και αξιωματούχους, που αργότερα στελέχωσαν την κυβέρνηση του Τζον Κένεντι και έμειναν στα πράγματα, ακόμα και μετά τη δολοφονία του Αμερικανού προέδρου.

Ο Α. Παπανδρέου, χρησιμοποίησε τις γνωριμίες του πολλές φορές, για να εξυπηρετήσει την κυβέρνηση του πατέρα του. Από την άλλη, οι Αμερικανοί έβλεπαν στο πρόσωπό του έναν πολύ χρήσιμο σύνδεσμο, καθώς θεωρούσαν σπουδαίο να έχουν μέσα στην ελληνική κυβέρνηση ένα “Αμερικανό”, όπως έλεγαν μεταξύ τους.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο Α. Παπανδρέου γνώριζε ότι αυτή η αντίληψη, έκανε κακό στην εικόνα του και προσπαθούσε να αποτινάξει από πάνω του τη “ρετσινιά” ότι ήταν άνθρωπος των Αμερικανών.

Ο Σ. Δραΐνας περιγράφει το πως τελικά ο Ανδρέας,  οδηγήθηκε σε μετωπική σύγκρουση με τις ΗΠΑ, αναφέροντας χαρακτηριστικά παραδείγματα:

*Τα πρώτα σύννεφα παρουσιάζονται όταν ως υπουργός ανακαλύπτει την κρυφή χρηματοδότηση της KYΠ, από τη CIA, εν αγνοία της ελληνικής κυβέρνησης. Παραμένει σιωπηλός για να μη διαταράξει τις σχέσεις των ΗΠΑ με την κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου.

*Το κυπριακό, ήταν μια διαρκής πηγή έντασης για τις σχέσεις Α. Παπανδρέου-ΗΠΑ. Όταν το BBC χρησιμοποίησε τον χρόνο που είχε στον ελληνικό ραδιοφωνικό αέρα για να επιτεθεί στον Μακάριο, ο Α. Παπανδρέου ως υπουργός Προεδρίας, έκοψε το πρόγραμμά του, όπως επίσης και τον χρόνο της VOA (Voice Of America) και τη Γαλλική Ραδιοτηλεόραση.

Οι Αμερικανοί θορυβήθηκαν. Ο Βίνσεντ Τζόις, επικεφαλής του γραφείου πληροφοριών των ΗΠΑ (USIA) στην Ελλάδα επισκέφθηκε τον Α. Παπανδρέου, έχοντας κατά νου τον “Handy Andy” των Αμερικανών. Σύμφωνα με τον Σ. Δραΐνα, αυτός ο άνθρωπος που θυμόταν ο Τζόις, δεν υπήρχε πια.

“Αndy, δεν μπορούμε να λύσουμε το ζήτημα” είπε στον Α. Παπανδρέου.

“Από εδώ και στο εξής, δεν θα με αποκαλείς Andy. Θα με αποκαλείς ‘κύριε υπουργέ’” ήταν η απάντηση του Ανδρέα.

*Η οριστική ρήξη του Α. Παπανδρέου με τους Αμερικανούς έρχεται, όταν η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου απορρίπτει τη λύση Άτσισον (προέβλεπε μεταξύ άλλων παραχώρηση στην Τουρκία της χερσονήσου της Καρπασίας για τη δημιουργία κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης). Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι ο Γ. Παπανδρέου επηρεάζεται αρνητικά από τον γιο του.

Ο Α. Παπανδρέου, συμμερίζεται την οργή του ελληνικού λαού για τις μεθοδεύσεις των ΗΠΑ στο κυπριακό και αρνείται να αποκηρύξει τον Μακάριο. Οι ΗΠΑ υποπτεύονται πλέον ανοιχτά ότι ο όλο και πιο ισχυρός νέος Έλληνας πολιτικός, έχει αφήσει οριστικά πίσω του την αμερικανική του ταυτότητα.

Οι αναφορές από την πρεσβεία των ΗΠΑ προς το πρόσωπό του είναι συνεχώς αρνητικές, θεωρούν ότι με τη στάση του “κλείνει το μάτι” στην Αριστερά και επί θητείας Τάλμποτ, οι δίαυλοι επικοινωνίας κλείνουν.

CIA: “Επικίνδυνος, αδίστακτος, ασυνείδητος”

Ο Σ. Δραΐνας παραθέτει μάλιστα μια αναφορά της CIA για τον Α. Παπανδρέου, που είναι ενδεικτική για το πώς εξελίχθηκαν οι σχέσεις του με τις ΗΠΑ, μετά την είσοδό του στην πολιτική.

“Είναι ο πιο επικίνδυνος, οπορτουνιστής, αδίστακτος και ασυνείδητος πολιτικός στην Ελλάδα. Ένας πολιτικός, του οποίου οι απόψεις πρέπει να εξετάζονται με τη βαθύτερη καχυποψία”.

Η αφήγηση του Δραΐνα, φτάνει μέχρι τη δικτατορία, την οποία, λανθασμένα, ο Α. Παπανδρέου πίστευε ότι θα την αποτρέψει ο λαός.

Το βιβλίο κλείνει με την παράθεση μιας ομιλίας του Α. Παπανδρέου στο Πρίνστον το 1968, με ακροατές μεταξύ άλλων, πολλών από τους Αμερικανούς, με τους οποίους συνομιλούσε όταν εκείνος ήταν στην κυβέρνηση και αυτοί σε θέσεις κλειδιά στον κρατικό μηχανισμό των ΗΠΑ.

Ο Παπανδρέου, οργισμένος μετά την επιβολή της δικτατορίας συγκρίνει τη στάση των ΗΠΑ με αυτή της Σ. Ένωσης και αναπτύσσει το όραμά του για μια Ευρώπη ελεύθερη, που θα μπορούσε να διαπραγματευτεί τη σχέση της με τις δύο υπερδυνάμεις.

Όπως εκμυστηρεύθηκε ο Καρλ Κάισεν στον Μόντιγκλ Στερνς (στενοί φίλοι του Ανδρέα και οι δύο) , ακούγοντας την ομιλία κατάλαβε ότι ο Α. Παπανδρέου είχε αλλάξει και είχε απομακρυνθεί οριστικά από την οπτική των ΗΠΑ για τον κόσμο.

Στον Μόντιγκλ Στερνς (πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, όταν ο Α. Παπανδρέου ανέλαβε την εξουσία) αποδίδεται η φράση “μην ακούτε αυτά που λέει ο Ανδρέας, να βλέπετε αυτά που κάνει”.

Αυτό θα μπορούσε να είναι τίτλος αυτού του βιβλίου και ίσως κάθε βιβλίου για τον Ανδρέα Παπανδρέου.