Οι γυναίκες του Ανδρέα Παπανδρέου

Η ανάλυση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου ονόματι Ανδρέας Παπανδρέου, αποτελεί από μόνη της αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Πολλώ δε μάλλον σε μια εποχή που η οικονομική (βάλε και κοινωνική, αξιών κτλ. Κτλ.) κρίση κάνει τους ανθρώπους εξαιρετικά επιρρεπείς στην αποδόμηση και την απαξία. Η εικόνα που έχει κανείς στην Ελλάδα για τον ηγέτη και ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ είναι μάλλον αυτή ενός μπαλκονιού και εκατομμυρίων οπαδών με πράσινες σημαίες να αποθεώνουν την αδιαμφισβήτητη ρητορική του δεινότητα. Έχοντας όμως περάσει 20 χρόνια από το θάνατό του και έτι περισσότερα από την περίοδο που έφερε την περιβόητη “αλλαγή” στην Ελλάδα, αναλαμβάνοντας την εξουσία, ο άνθρωπος Ανδρέας Παπανδρέου, ίσως ξεθωριάζει στην συλλογική μνήμη.

Ο Ανδρέας, γιος ενός πολιτικού που σημάδεψε την περασμένη γενιά από τη δική του, ο Παπανδρέου ακαδημαϊκός, μα κυρίως ο Ανδρέας Παπανδρέου ως άνδρας. Είναι γνωστό τοις πάσι πως η βιβλιογραφία για την πολιτική του, την εποχή της παντοκρατορίας του ή ακόμη και την πολιτική βιογραφία του είναι αναρίθμητη. Εκείνο που ίσως είναι λιγότερο γνωστό, είναι πως ο Ανδρέας δεν ενέπνευσε μόνο τους πολιτικούς αναλυτές, τους ιστορικούς και τους δημοσιογράφους να γράψουν για εκείνον… προκάλεσε τον ίδιο συγγραφικό οίστρο και για τις τρεις επίσημες συζύγους του.

Τρεις σύζυγοι, τρία βιβλία για τη ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου

Το κεφάλαιο γυναίκες στη ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου είναι αρκετά πλούσιο, πολλοί θα το χαρακτήριζαν σκανδαλωδώς πιπεράτο. Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ παντρεύτηκε τρεις φορές, συνδέθηκε βέβαια ερωτικά δεκάδες (όπως μαρτυρούν και οι αναφορές των συζύγων του) και αποτέλεσε τον μοναδικό Έλληνα πρωθυπουργό που απασχόλησε για χρόνια ολόκληρα με τα εξωσυζυγικά του καμώματα και μάλιστα την περίοδο της πρωθυπουργίας του.

Ο Ανδρέας είχε επίγνωση της αδυναμίας του στο γυναικείο φύλο. Είχε πάει και σε ψυχίατρο πριν παντρευτούμε να το συζητήσει

Μάλιστα, η Μαργαρίτα Παπανδρέου, εξηγεί πως το πάθος του για τις γυναίκες τον είχε οδηγήσει ακόμη και στο κρεβάτι του ειδικού, αναζητώντας απαντήσεις για αυτή του την “αδυναμία στο γυναικείο φύλο”. “Ο Ανδρέας είχε επίγνωση της αδυναμίας του στο γυναικείο φύλο. Είχε πάει και σε ψυχίατρο πριν παντρευτούμε να το συζητήσει. Ο ψυχίατρος τον ρώτησε αν τον επηρέαζε με κάποιο τρόπο στην επαγγελματική του καριέρα. Όταν απάντησε “όχι”, ο φοβερός γιατρός αποκρίθηκε πως δεν έχρηζε ψυχιατρικής βοήθειας” σημειώνει χαρακτηριστικά στο βιβλίο της. Από την άλλη, η πρώτη του γυναίκα, Χριστίνα Ρασσιά, έδειχνε πάντα να απορεί για αυτή τη φήμη του Δον Ζουάν:  “Σε όλα τα χρόνια που ήμασταν μαζί, δεν είδα σε αυτόν κανένα χαρακτηριστικό εραστή” σημειώνει στο βιβλίο της.

Διαβάζοντας για τον Ανδρέα Παπανδρέου όμως, μέσα από τα μάτια των συντρόφων του, όσο κι αν έχουμε διδαχθεί να μας έλκουν περισσότερο την προσοχή τα μικρά ή μεγάλα ερωτικά σκάνδαλα, δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει κάτι διαφορετικό. Μέσα από τις σελίδες τριών βιβλίων, μπορεί κανείς να διαβάσει την ιστορία μιας από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ελλάδας τον 20ο αιώνα, από ένα πρίσμα που κανένα άλλο βιβλίο δεν μπορεί να προσφέρει. Αυτό του απλού ανθρώπου, του συζύγου στην καθημερινότητα. Μια καθημερινότητα που περιλαμβάνει δύο δικτατορίες και ισάριθμες αυτοεξορίες, πολιτικές μάχες, εξουσία και παιχνίδια εξουσίας, δοσμένες στην καθημερινότητα, όπως τη “διάβαζαν” άνθρωποι που βρίσκονταν πολύ κοντά στον πολιτικό άνδρα, που φέρει το όνομα Ανδρέας Παπανδρέου.

Ο Ανδρέας μέσα από τα μάτια των συζύγων του

Κάπως έτσι αποφασίσαμε να διηγηθούμε την ιστορία του, από την αρχή σχεδόν και συγκεκριμένα την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, ξεφυλλίζοντας τα βιβλία των τριών γυναικών του: Της Χριστίνας Ρασσιά, πρώτης συζύγου και μάλλον λιγότερο γνωστής για τη σχέση της με τον Παπανδρέου, της Μαργαρίτας Παπανδρέου, γυναίκας με την οποία ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και απέκτησε τέσσερα παιδιά και φυσικά της τελευταίας συζύγου του, ως το θάνατό του, Δήμητρας Λιάνη-Παπανδρέου.

Ο Τρότσκι, ο Μεταξάς και το ταξίδι στην Αμερική

Τα ίχνη του Ανδρέα Παπανδρέου κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και στη μεταπολεμική περίοδο χάνονται στην Αμερική, όπου και φτάνει λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος την άνοιξη του 1940. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της “Δέκα χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου”, η Χριστίνα Ρασσιά, φωτίζει πολλές αθέατες πτυχές της ζωής του πριν επιστρέψει οριστικά στην Ελλάδα και αποφασίσει να ασχοληθεί με την πολιτική.

Ο πρώτος γάμος του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν με την Χριστίνα Ρασσιά το Φλεβάρη του 1941

Ο Ανδρέας Παπανδρέου γνωρίζει την πρώτη του σύζυγο στο Μανχάταν. Εκείνος μένει στο Διεθνές Σπίτι και ξεκινά τις σπουδές του, εκείνη σπουδάζει και εργάζεται.  Έχει “φτάσει στις ΗΠΑ για σπουδές και για να ξεφύγει από την αστυνομία που τον είχε για μαρξιστή ταραξία” σημειώνει στο βιβλίο της η Ρασσιά. Ελληνίδα της ομογένειας, με καταγωγή από τη Σπάρτη, η Χριστίνα αν και κατάγεται από αυτό που λέμε “μεγάλη” οικογένεια, είναι μια σχετικά φτωχή – όπως λέει η ίδια – γυναίκα στην Αμερική της δεκατίας του ’40. Ο πατέρας υπήρξε ιδιοκτήτης τριών εστιατορίων στο Κονέκτικατ, τα οποία έχασε την περίοδο της μεγάλης ύφεσης του 1929. Η Χριστίνα μετακομίζει στο Μανχάταν και φοιτά στο πανεπιστήμιο του Νιου Χάμσαιρ, ενώ παράλληλα εργάζεται ως βοηθός για έναν ακόμη επιφανή Έλληνα, το γιατρό Γεώργιο Παπανικολάου.

Στις σελίδες του “10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου” ανακαλύπτουμε πτυχές της ζωής του, από την παιδική ακόμη ηλικία. Υπήρξε για παράδειγμα ιδιαίτερα αντιδραστικός σαν παιδί. Συγκεκριμένα, σε κάποιο σημείο του βιβλίου, αναφέρεται πως ο Ανδρέας ήταν τελευταίος της τάξης του στην Πέμπτη Δημοτικού και κινδύνευε να χάσει τη χρονιά. Χρειάστηκε η αυστηρή παρέμβαση του πατέρα του, που ταρακούνησε τον μικρό Ανδρέα, η εικόνα του οποίου άλλαξε άρδην στη συνέχεια με αποτέλεσμα να εισέλθει στη Νομική Αθηνών. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι περιγραφές της Χριστίνας Ρασσιά στην οικογένεια Παπανδρέου. Δεν θα ήμασταν υπερβολικοί αν αναφέραμε το γνωμικό το “μήλο κάτω απ’ τη μηλιά θα πέσει” για τον Ανδρέα και τον πατέρα του Γεώργιο Παπανδρέου. Ο γέρος της Δημοκρατίας είχε χωρίσει από τη σύζυγό του και μητέρα του Ανδρέα, για τον έρωτα της πρωταγωνίστριας του Εθνικού, Κυβέλης και έτσι ο Παπανδρέου έμενε μόνος με τη μητέρα του, Σοφία Μινέικο.

Η ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΜΙΝΕΙΚΟ

Η οικογένεια της Σοφίας Μινέικο-Παπανδρέου ήταν και εκείνη που σαγήνευε περισσότερο τη Χριστίνα Ρασσιά, στις πρώτες συζητήσεις με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η ευγενική της καταγωγή και ίσως η χορευτική δεινότητα του νεαρού Ανδρέα. Η Ρασσιά περιγράφει με ενθουσιασμό πως οι αδερφές της μητέρας του Παπανδρέου είχαν όλες παντρευτεί με πρίγκιπες της Πολωνίας των οικογενειών Ποτότσκι και Γιαμπλονόφσκι και μοιάζει λιγότερο ενθουσιώδης για τα πολιτικά πιστεύω του Ανδρέα. Παρόλα αυτά, σημειώνει πως από την αρχή της γνωριμίας τους, ο Ανδρέας Παπανδρέου δήλωνε θαυμαστής του Λέοντος Τρότσκι, ενώ θεωρούσε τον Ιωσήφ Στάλιν “χοντροκέφαλο, βλάκα και άξεστο χωρικό που πρόδωσε την Επανάσταση”.

Μία από τις σπάνιες φωτογραφίες του Ανδρέα Παπανδρέου με την πρώτη του γυναίκα, Χριστίνα Ρασσιά

Σε όλο το βιβλίο της Ρασσιά, διακρίνει κανείς μια διάχυτη απέχθεια, ένα παράπονο που δεκαετίες μετά το χωρισμό δεν μοιάζει να απαλύνει. Ακόμη κι όταν περιγράφει το περιστατικό της σύλληψής του από το καθεστώς Μεταξά, που τον οδήγησε στην Αμερική, φροντίζει να δηλητηριάσει την εικόνα του νεαρού επαναστάτη. “Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε οργανώσει με μια ομάδα συντρόφων του αντιδικτατορική δράση, όταν συνελήφθη και προσήχθη στην ασφάλεια. Τον βασάνισαν, του έσπασαν το σαγόνι και τον έφεραν ενώπιον της μητέρας του σε κακό χάλι προκειμένου να υπογράψει δήλωση μετανοίας”, αναφέρει η Ρασσιά και συμπληρώνει πως παράλληλα ο Ανδρέας “έδωσε ονόματα ορισμένων από τους συντρόφους του” προκειμένου να αφεθεί ελεύθερος. Όπως ισχυρίζεται μάλιστα η πρώτη σύζυγός του, ένας από τους συντρόφους του συνελήφθη, εξορίστηκε και τελικά εκτελέστηκε, γεγονός που βάραινε ιδιαίτερα τον Ανδρέα Παπανδρέου στα πρώτα του χρόνια στις ΗΠΑ.

Χριστίνα, οι σοσιαλιστές πιστεύουν στην ισότητα των φύλων. Θα μοιραζόμαστε τα πάντα, τη δουλειά μας, ότι έχουμε

Παρά το γεγονός πως περιγράφει τη γνωριμία τους μάλλον υποτονικά και χωρίς ούτε δείγμα ενθουσιασμού, η Ρασσιά που προσπαθεί να “ξεφύγει” από το δικό της προσωπικό οικογενειακό δράμα, δέχεται να παντρευτεί τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η μόνη της ένσταση όπως λέει, ήταν πως ήθελε να εξακολουθήσει τις σπουδές της και να γίνει γιατρός. “Χριστίνα, οι σοσιαλιστές πιστεύουν στην ισότητα των φύλων. Θα μοιραζόμαστε τα πάντα, τη δουλειά μας, ότι έχουμε” της είχε απαντήσει τότε ο Ανδρέας Παπανδρέου, φράση που η Ρασσιά θα έρθει να σαρκάσει στη διάρκεια της συμβίωσής τους δεκάδες φορές. Έτσι παντρεύονται τον Φεβρουάριο του 1941, με την ευτυχή σύζυγο να παρατηρεί πως ο γάμος τους τράβηξε ιδιαίτερα τα φώτα της ομογένειας στη Νέα Υόρκη, καθώς μια “φτωχή Ελληνίδα” παντρεύεται τον γιο του Γεώργιου Παπανδρέου.

ΜΙΑ ΘΝΗΣΙΓΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗ

“Έπρεπε να δώσω την εντύπωση ανάλαφρης, σοφιστικέ, απελευθερωμένης, έμπειρης γυναίκας και από πίσω μου φερόταν σαν σε Ελληνίδα χωριατοπούλα που το σεντόνι της έπρεπε να εκτεθεί σε κοινή θέα”  σημειώνει η πρώτη σύζυγος του Παπανδρέου, για τον τρόπο που την αντιμετώπιζε, ενώ μοιάζει ιδιαίτερα ενοχλημένη με το γεγονός πως ο μέχρι πρότινος μέλλοντας σύζυγός της δεν ήθελε να έχουν σεξουαλικές επαφές πριν το γάμο.

Μετακομίζουν στο Κέιμπριτζ, όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου συνεχίζει τις σπουδές του, ενώ η ίδια μένει αρχικά σπίτι. Φτάνοντας στην πόλη αναζητούν έπιπλα για το νέο τους σπιτικό και είναι πολύ χαρακτηριστικό της δυσκολίας τους να συμβιώσουν, ένα περιστατικό που περιγράφει η ίδια στο βιβλίο της. Επισκέπτονται μαζί ένα κατάστημα επίπλων, όπου διαλέγει έναν καναπέ. Όταν όμως η εταιρία στέλνει το έπιπλο σπίτι τους εκείνη διαπιστώνει “με φρίκη” πως δεν είναι εκείνο που επιθυμούσε. Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου της εξηγεί πως επέλεξε κάτι άλλο, για οικονομικούς λόγους, εκείνη αισθάνεται όπως λέει συντετριμμένη από την προδοσία.

Έπρεπε να δώσω την εντύπωση ανάλαφρης, σοφιστικέ, απελευθερωμένης, έμπειρης γυναίκας και από πίσω μου φερόταν σαν σε Ελληνίδα χωριατοπούλα που το σεντόνι της έπρεπε να εκτεθεί σε κοινή θέα

Τα πρώτα χρόνια περνούν με τον Ανδρέα να δέχεται συχνά επισκέψεις από τους δύο επιστήθιους φίλους του στην Αμερική, τον Ρωμύλο Μακρίδη και τον Πήτερ Σιφναίο. Η Χριστίνα Ρασσιά περιγράφει πόσο την ενοχλεί το γεγονός πως είναι υποχρεωμένη να μαγειρεύει για όλους, αλλά και την έντονη διαμάχη που έχει με τους φίλους του συζύγου της σε διάφορα θέματα. Όπως μάλιστα εξηγεί, κάποιο από τα βράδια της παραμονής της παρέας στο σπίτι, η ένταση της συζήτησης αναγκάζει την ιδιοκτήτρια του να τους ζητήσει να φύγουν, πράγμα που όντως συμβαίνει.

Η Χριστίνα Ρασσιά περιγράφει τη συμπεριφορά της όλο και πιο απόμακρη, ενώ εξηγεί πως έπειτα από κάποιο διάστημα δεν επιθυμεί να συνευρεθεί ερωτικά με τον Ανδρέα Παπανδρέου, γεγονός που προκαλεί τριβές στις σχέσεις τους. “Όταν σου ζήτησα να παντρευτούμε, δεν περίμενα ότι θα παντρευόμουν ένα ερείπιο” αναφέρει πως της λέει εκνευρισμένος. Στο σημείο αυτό, παραθέτει ένα ακόμη στοιχείο στην προσπάθειά της να μειώσει τη φήμη του μετέπειτα διάσημου άνδρα της και να “αποδείξει” κατά κάποιο τρόπο τα ποταπά του αισθήματα. “Κάποια στιγμή ανακάλυψε μια γυναίκα που ζούσε απέναντι και είχε τη συνήθεια να γδύνεται με τις κουρτίνες ανοιχτές” σημειώνει και αναφέρει πως ο τότε άνδρας της περνούσε ώρες ατελείωτες στην κουζίνα με την ελπίδα να δει εκείνη τη γυναίκα γυμνή.

ΤΟ ΨΥΧΟΓΡΑΦΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ

“Στη διάρκεια των δέκα χρόνων του γάμου μας, περισσότερο ανθρώπινος ήταν την εποχή που υπηρετούσε – είχε καταταγεί στον αμερικανικό ναυτικό – επειδή οι κανόνες του Ναυτικού λειτουργούσαν σαν χαλινάρια του εγώ του και για πρώτη φορά στη ζωή του έπρεπε να ζήσει με κάποιος περιορισμούς” γράφει σχεδόν αηδιασμένη. Όλη αυτή η αρνητική εικόνα του Ανδρέα Παπανδρέου, διάχυτη σε όλο το κείμενο, έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με την αντίδρασή της Ρασσιά όταν εκείνος της ζητά να χωρίσουν.

Οι ερωτικές περιπέτειές του δεν σημαίνουν ότι του αρέσουν οι γυναίκες. Βασικά, τις φοβάται τις γυναίκες και διαλέγει μόνο αυτές στις οποίες μπορεί να κυριαρχήσει

Ο Ανδρέας Παπανδρέου γνωρίζει τη Μαργαρίτα Τσαντ και η έλξη είναι κεραυνοβόλα. Η έντονη αντίδραση όμως της Χριστίνας Ρασσιά τον αναγκάζει να μείνει στο γάμο του, έπειτα και από συμβουλή ψυχιάτρου, τρία χρόνια ακόμη και σχεδόν να χάσει την γυναίκα της ζωής του (ή τέλος πάντων μία από αυτές), η οποία στο μεταξύ παντρεύεται έναν Αμερικανό. Όταν ο χωρισμός είναι πια τελεσίδικος, η Χριστίνα Ρασσιά, όπως σημειώνει στο βιβλίο της, συνειδητοποιεί ότι τον αγαπά. Μια αποκάλυψη που μοιάζει ιδιαίτερα αντιφατική με όλη την περιγραφή της σχέσης τους, αλλά και του χαρακτήρα που σκιαγραφεί η ίδια, για τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Ο πραγματικός Ανδρέας είναι ανίκανος να νοιαστεί αληθινά για οποιονδήποτε και κυρίως για τη γυναίκα της ζωής του

“Βλέπει τον κόσμο σαν ένα γιγαντιαίο μαστό που μοναδικός προορισμός του είναι να τον ικανοποιεί” σημειώνει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου της σε ένα ψυχογράφημα του Παπανδρέου. “Ο πραγματικός Ανδρέας είναι ανίκανος να νοιαστεί αληθινά για οποιονδήποτε και κυρίως για τη γυναίκα της ζωής του” σημειώνει και αποδίδει μέρος των ψυχολογικών του προβλημάτων στο γεγονός πως κοιμόταν ως τα 12 του χρόνια με τη μητέρα, γεγονός που της είχε αποκαλύψει η ίδια, όπως αναφέρει.

“Οι ερωτικές περιπέτειές του δεν σημαίνουν ότι του αρέσουν οι γυναίκες. Βασικά, τις φοβάται τις γυναίκες και διαλέγει μόνο αυτές στις οποίες μπορεί να κυριαρχήσει” σημειώνει και αναφέρει με ιδιαίτερη σκληρότητα: “Είμαι σίγουρη πως δεν δίνει δεκάρα για το πόσο ταπεινώνει τη γυναίκα του με τις περιπέτειές του. Η γυναίκα του πρέπει να είναι παχύδερμο για να ανέχεται αυτά που της κάνει”. Αναφέρεται φυσικά στη δεύτερη γυναίκα του, τη Μαργαρίτα και τις συνεχείς απιστίες που αποδεδειγμένα τις… προσέφερε.

Η Μαργαρίτα και η “αλλαγή”

Το καλοκαίρι του ’51, ο γάμος του Ανδρέα Παπανδρέου με τη Χριστίνα Ρασσιά βαίνει προς ένα τέλος και ξεκινά αμέσως ο έγγαμος βίος με τη Μαργαρίτα Τσαντ. Η Αμερικανίδα από το Σικάγο, περιγράφει τη γνωριμία τους, τρία χρόνια νωρίτερα, σαν βγαλμένη από ερωτική κομεντί. Οι περιπέτειες του Παπανδρέου με τον πρώτο γάμο του, χωρίζουν τους δρόμους τους, όταν τρία χρόνια αργότερα θα συναντηθούν τυχαία και πάλι. Έπειτα από δύο συνοπτικά διαζύγια, παντρεύονται στις 30 Αυγούστου 1951 στο Ρίνο της Νεβάδα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου παντρεύεται τη Μαργαρίτα Τσαντ, τον Αύγουστο του 1951

Η Μαργαρίτα Τσαντ γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1923 στην πόλη Oak Park, προάστιο του Σικάγο, είναι η μεγαλύτερη από πέντε κόρες ενός πεζονάυτη. Από φτωχή οικογένεια, έκανε πολλές δουλειές του “ποδαριού” – σερβιτόρα, μπέιμπι σίτερ, βοηθός νοσοκόμας – προκειμένου να ολοκληρώσει τις σπουδές δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα.

Όταν ήμουν μικρό κορίτσι, μεγαλώνοντας σ’ ένα προάστιο του Σικάγου, δε γνώριζα τίποτα για την Ελλάδα. Σχεδόν αγνοούσα την ύπαρξη άλλων χωρών πέρα από την Αμερική

“Όταν ήμουν μικρό κορίτσι, μεγαλώνοντας σ’ ένα προάστιο του Σικάγου, δε γνώριζα τίποτα για την Ελλάδα. Σχεδόν αγνοούσα την ύπαρξη άλλων χωρών πέρα από την Αμερική” αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου της, πριν τη γνωριμία με τον Ανδρέα και συνεχίζει: “Η δασκάλα μου της τρίτης δημοτικού στο δημόσιο σχολείο Ουάσινγκτον -η δεσποινίς Κοέν- ήταν εκείνη που γνώρισε σε μένα και στην υπόλοιπη τάξη την Ακρόπολη και τη χώρα που ονομαζόταν «λίκνο της δημοκρατίας»”

“Η έλξη ανάμεσα στον Ανδρέα και σε μένα, καθώς προχωρούσε η συζήτηση πίνοντας κοκτέιλ, έλαμπε σαν τα ζεστά κάρβουνα της φωτιάς” σημειώνει για τη γνωριμία τους που έγινε στον προθάλαμο ενός οδοντιατρείου που διατηρούσε ένας Ελληνοκύπριος στη Μινεσότα. “Ο άντρας που καθόταν απέναντί μου φαινόταν ξένος. Αποφάσισα να του κάνω μια ερώτηση: “Μήπως ξέρετε γαλλικά;”. Η απάντησή του ήταν ένα ευγενικό και εγκάρδιο “Ναι”, ενώ σηκώθηκε από τη θέση του και κάθισε δίπλα μου και με ευκολία μου είπε τη γαλλική πρόταση που χρειαζόμουν” σημειώνει για την πρώτη γνωριμία με τον 29χρονο τότε Ανδρέα. 

Τα πρώτα χρόνια του γάμου τους, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν σκέφτεται να επιστρέψει στην Ελλάδα και κάνει ακαδημαϊκή καριέρα προεδρεύοντας του Τήματος Οικονομικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ. Όπως σημειώνει η Μαργαρίτα από τις αίθουσες των μαθημάτων του περνά όλη η μετέπειτα γενιά των επιφανών οικονομολόγων των ΗΠΑ. Εκεί το ζευγάρι γνωρίζει τους οικονομολόγους Τζον Γκάλμπρεϊθ και Καρλ Κάιζεν με τους οποίος συνδέονται με στενή φιλία.

Από την αίθουσα διδασκαλίας του Παπανδρέου θα περάσουν οι επιφανέστεροι οικονομολόγοι της επόμενης γενιάς

Η Μαργαρίτα μοιάζει να έχει εντελώς διαφορετική εικόνα για τον Ανδρέα Παπανδρέου από την πρώτη του σύζυγο. Συμμερίζεται τις ανησυχίες και τις πολιτικές του ιδέες, γοητεύεται από τον ακαδημαϊκό Ανδρέα και αποφασίζει να τον ακολουθήσει όπου κι αν βρεθεί. Η ζωή τους στην Αμερική κυλά όμορφα, ενώ αποκτούν και τα τέσσερά τους παιδιά, πριν έρθει το κάλεσμα από την Ελλάδα.

Στο τελευταίο της βιβλίο “Έρωτας και Εξουσία” η Μαργαρίτα Παπανδρέου περιγράφει πως βλέπει από πολύ νωρίς τις ηγετικές ικανότητες του άνδρα της και τον παρακινεί να δεχτεί την πρόταση του τότε πρωθυπουργού και πολιτικού αντιπάλου του πατέρα του, Κωνσταντίνου Καραμανλή, να αναλάβει τη διεύθυνση του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Σύσσωμη η οικογένεια Παπανδρέου αποβιβάζεται στο λιμάνι του Πειραιά το 1959.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Γρήγορα ο Ανδρέας Παπανδρέου θα εμπλακεί στα πολιτικά πράγματα της χώρας, μέσα από την Ένωση Κέντρου, της οποία ηγείται ο πατέρας του Γεώργιος και φυσικά θα λάβει χαρτοφυλάκιο μετά τη θριαμβευτική νίκη του τελευταίου στις εκλογές του 1964. Η σύζυγός του, αν και έχει να αντιμετωπίσει ένα εντελώς νέο περιβάλλον σε μια χώρα πολύ μακριά από την πατρίδα της, συνοδεύει τον Ανδρέα σε κάθε εκδήλωση στην οποία πρέπει να βρίσκεται δίπλα του και παρακολουθεί από κοντά τα γεγονότα της Αποστασίας που θα ρίξουν τον γέρο της Δημοκρατίας από τον πρωθυπουργικό θώκο.

Στο βιβλίο η Μαργαρίτα διαψεύδει κάθε κατηγορία σε βάρος του συζύγου της, ενώ σημειώνει πως τα δημοσιεύματα για την περιβόητη ΑΣΠΙΔΑ και τις επιδιώξεις του Ανδρέα να αναλάβει την εξουσία, στο δεδομένο πολιτικό χρόνο, υπήρξαν εντελώς ανυπόστατα.

Η δικτατορία αναγκάζει την οικογένεια να δραπετεύσει στη Σουηδία και μετέπειτα στον Καναδά

Ο έγγαμος βίος ως και τη μεταπολίτευση, περιγράφεται από τη Μαργαρίτα περίπου ειδυλλιακά, ακόμη και σε περιόδους δύσκολες, όπως η νύχτα της ανατροπής της δημοκρατίας, το 1967. Η νύχτα της 21ης Απριλίου είναι μια από τις πιο έντονες σκηνές του βιβλίου. Η Μαργαρίτα και ο Ανδρέας βρίσκονται στην κρεβατοκάμαρά τους στο Καστρί, όταν στρατιώτες προσπαθούν να εισέλθουν στο σπίτι. Η προσπάθεια του Ανδρέα Παπανδρέου να δραπετεύσει, η αγωνία της οικογένειας για την τύχη του και η φυλάκισή του, περιγράφονται με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο, έτσι που κάνουν τον αναγνώστη να αισθάνεται πως βρίσκεται εκεί, στο σπίτι των Παπανδρέου, τη νύχτα που οι Συνταγματάρχες διέταξαν τη σύλληψή του. Ήταν η Μαργαρίτα που κάλεσε τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον ειδοποίησε για τη σύλληψη του Ανδρέα, αλλά και την επικείμενη δική του προσαγωγή.

“Έπαψα να είμαι αφελής σε σχέση με την καλοσύνη των αμερικανικών προθέσεων σε διεθνές επίπεδο” σημειώνει η Μαργαρίτα μετά τα γεγονότα της Χούντας και περιγράφει πως προσπάθησε να πιέσει, ερχόμενη σε επαφή με όσες διασυνδέσεις διέθετε εκείνη και ο Ανδρέας Παπανδρέου στο εξωτερικό – αλλά και με τον ίδιο τον πρέσβη της Αμερικής στην Ελλάδα – προκειμένου ο σύζυγός της να αφεθεί ελεύθερος. Η εμπειρία της δικτατορίας μοιάζει τραυματική και για τους δύο. Η Μαργαρίτα θα αφιερώσει μεγάλο μέρος των ακτιβιστικών της δραστηριοτήτων στην προσπάθεια χαλάρωσης των αμυντικών δαπανών σε παγκόσμιο επίπεδο και ο Ανδρέας Παπανδρέου θα ιδρύσει το ΠΑΚ, ένα κίνημα με αντιστασιακή δράση στο εξωτερικό, πρόδρομο του ΠΑΣΟΚ.

ΤΑ ΠΑΡΑΣΤΡΑΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΣΤΗ ΣΟΥΗΔΙΑ

Εντύπωση προκαλεί η ευκολία με την οποία η Μαργαρίτα συγχωρεί την απιστία του Παπανδρέου τα επόμενα χρόνια. Πριν τη Χούντα, η ζωή της Αθήνας βουίζει για τη σχέση του με την σύζυγο γνωστού πολιτικού Μηχανικού, Έπη Σκιαδαρέση, με την οποία υπήρξαν συμμαθητές στο Κολέγιο Αθηνών. Η Μαργαρίτα δεν αναφέρει καν τη συγκεκριμένη περιπέτεια του συζύγου της στις σελίδες του βιβλίου του.

Με την αποφυλάκιση του Ανδρέα Παπανδρέου, η οικογένεια φεύγει από τη χώρα, με πρώτο προορισμό τη Σουηδία το Δεκέμβριο του 1967. Εκεί, ο Παπανδρέου θα συνάψει σχέση με μια Σουηδή τηλεπαρουσιάστρια, την Ράνια Νιμπλούμ, με την οποία θα αποκτήσει και ένα ακόμη παιδί, μια κόρη εκτός γάμου.

Κατά την παραμονή του στη Σουηδία το 1967, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα συνάψει σχέση με τη Σουηδή Ράνια Νιμπλούμ

Η Μαργαρίτα περιγράφει την εξωσυζυγική σχέση του άνδρα της σαν το πιο φυσιολογικό πράγμα και την αποδίδει στην τραυματική εμπειρία των έξι και πλέον μηνών του στη φυλακή. Όπως αναφέρει στο βιβλίο, όλη η οικογένεια γνώριζε για τη σχέση, αλλά και την ύπαρξη ενός παιδιού από την πρώτη στιγμή, ενώ όπως λέει είχε προσφερθεί ώστε να υιοθετήσουν το μωρό και να το μεγαλώσουν οι ίδιοι. “Η γυναίκα θέλησε να κρατήσει το παιδί, με τον όρο να το αναγνωρίσει ο Ανδρέας και να πάρει το όνομά του” σημείωνε στη συνέχεια της μικροσκοπικής παραγράφου για την απιστία του Παπανδρέου (αν αναλογιστεί κανείς πως η επόμενη ερωτική σχέση του καταλαμβάνει τις μισές σελίδες του βιβλίου) με τη Σουηδή σταρ.

Η Μαργαρίτα είχε προτείνει να υιοθετήσει το κορίτσι που απέκτησε ο Ανδρέας εκτός γάμου στη Σουηδία

Σε άλλες μαρτυρίες και όχι στο βιβλίο της Μαργαρίτας, διαβάζουμε πως η Σουηδή είχε συνάψει ερωτική σχέση με τον Ανδρέα Παπανδρέου και είχε λάβει υποσχέσεις αιώνια αγάπης, ενώ την είχε διαβεβαιώσει πως θα έμεναν μαζί για να μεγαλώσουν το παιδί τους. Η συνέχεια φυσικά ήταν πολύ διαφορετική και η οικογένεια Παπανδρέου, μετακόμισε στον Καναδά μέχρι και την πτώση της δικτατορίας.

Η ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ

Η οικογένεια Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας και ο Ανδρέας ιδρύει το ΠΑΣΟΚ. Η Μαργαρίτα Παπανδρέου περιγράφει όλη τη διαδρομή προς την εξουσία, σημειώνοντας πως η ίδια στέκεται πλάι του σε κάθε του προσπάθεια. Η ίδια το 1975 ξεκινά την πολιτική της δράση ιδρύοντας την Ένωση Γυναικών Ελλάδος, με στόχο τον εκμοντερνισμό της ελληνικής νομοθεσίας σε ό, τι αφορά στο οικογενειακό δίκαιο και τα δικαιώματα των γυναικών. Η ΕΓΕ θα αποδειχθεί ιδιαίτερα δραστήρια, κυρίως από την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ το 1981 και έπειτα, ενώ θα αποτελέσει σημείο τριβής τόσο με το κόμμα, όσο και με τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Στις σελίδες του “Έρωτας και Εξουσία” η Μαργαρίτα δεν χάνει ευκαιρία να αναφερθεί εκτεταμένα στα πολιτικά της πιστεύω. Δηλώνει ευθαρσώς σοσιαλίστρια, απορρίπτοντας ωστόσο τον υπαρκτό σοσιαλισμό και τον κρατισμό. Από την άλλη, ανάμεσα στις σελίδες του ημερολογίου της, αλλά και τις συζητήσεις που παραθέτει από επαφές με γυναικείους οργανισμούς ανά τον κόσμο, αλλά και συζητήσεις με αρχηγούς κρατών ως σύζυγος πρωθυπουργού, σημειώνει την αντίθεσή της με τις ανισότητες που δημιουργεί ο καπιταλισμός.

Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

Η Μαργαρίτα Παπανδρέου περιγράφει στο βιβλίο της, τη δυσκολία που είχε από την ημέρα που ο Ανδρέας ορκίστηκε πρωθυπουργός να τηρήσει το πρωτόκολλο. Για την ακρίβεια, όπως εξηγεί, η ελληνική πραγματικότητα, σε αντίθεση με την αμερικανική, δεν προέβλεπε θεσμικό ρόλο για την Πρώτη Κυρία.

Τα πρώτα χρόνια της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, η Μαργαρίτα δραστηριοποιείται με την ΕΓΕ, την οποία όπως αναφέρει προσπαθεί να κρατήσει εκτός κομματικού ελέγχου, γεγονός που δημιουργεί τις πρώτες τριβές με το ΠΑΣΟΚ. Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση που περιγράφει με τον Γιώργο Γεννηματά “έναν συντηρητικό βουλευτή του ΠΑΣΟΚ” όπως τον χαρακτηρίζει. Η ΕΓΕ προωθεί τη νομιμοποίηση της έκτρωσης και ο Γεννηματάς καλεί την πρόεδρό της να κάνει πίσω καθώς πλησιάζουν οι εκλογές του ’85 και το ΠΑΣΟΚ δεν θέλει να επωμιστεί το πολιτικό κόστος.

Παρόλα αυτά, ο Ανδρέας Παπανδρέου φαίνεται να στέκεται διακριτικά στο πλευρό της συζύγου του, ως το 1986, όταν ξεκινούν και οι εξωσυζυγικές του περιπέτειες με την αεροσυνοδό. Αν και η Μαργαρίτα Παπανδρέου αφιερώνει ατελείωτες σελίδες στην Δήμητρα Λιάνη, το πρόσωπο που οδηγεί στο διαζύγιο με τον Ανδρέα, δεν αναφέρει ούτε μια φορά το όνομά της στο βιβλίο της.

Από πρώτη κυρία, απλή πολίτης

Την Πρωτοχρονιά του 1986 η Μαργαρίτα βρισκόταν στην Αίγινα, ενώ ο Ανδρέας “είχε το δικό του πάρτι” όπως γράφει η ίδια. Λίγους μήνες αργότερα, έπειτα από τη συνάντηση στο οικονομικό φόρουμ του Νταβός, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξαφανίζεται για ημέρες, με τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων να οργιάζουν. Το ροζ σκάνδαλο του Ανδρέα έχει ξεκινήσει και η Μαργαρίτα μοιάζει ανήμπορη να το αποτρέψει.

Στις σελίδες που ακολουθούν διαβάζουμε και άλλες απίστευτες ιστορίες με την “αεροσυνοδό”. Η Μαργαρίτα σημειώνει χαρακτηριστικά ένα περιστατικό από το ταξίδι τους στο Μεξικό. Η ίδια δεν επιθυμεί να κολυμπήσει και παραμένει στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, από όπου παρακολουθεί την ακόλουθη σκηνή στην παραλία. “Είδα μια Αμαζόνα – σαν γυναικεία σιλουέτα – που χοροπηδούσε γύρω από τον Ανδρέα” σημειώνει και καταγράφει πως η γυναίκα αυτή είχε τα πόδια της σχεδόν περασμένα γύρω από το σώμα του άνδρα της, ενώ παρατηρούσε όπως γράφει γλαφυρά τα στήθη της να “ανεβοκατεβαίνουν σαν δύο βουνά από ζελέ”.

Είδα μια Αμαζόνα – σαν γυναικεία σιλουέτα – που χοροπηδούσε γύρω από τον Ανδρέα

Μία από τις πιο βαθιές κρίσεις των πρώτων χρόνων, δημιουργήθηκε όταν ο Παπανδρέου αποφάσισε να παραστεί σε επίσημη εκδήλωση στο σπίτι του Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο το Δεκέμβριο του 1986, συνοδευόμενος από τη Δήμητρα Λιάνη. Η Μαργαρίτα βρισκόταν ήδη εκεί και όταν έμαθε την άφιξη του ζεύγους, έφυγε βιαστικά από την “πίσω πόρτα”. Στο μεταξύ η Δήμητρα Λιάνη συνέχιζε να στελεχώνει το πλήρωμα του πρωθυπουργικού αεροσκάφους, με το οποίο ταξίδευε ενίοτε και η σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου. Προτείνει στο πρωθυπουργικό ζεύγος σαμπάνια και η Μαργαρίτα περιγράφει τις σκέψεις της: “Σαμπάνια; Ναι σκέφτηκα για να κάνω με το μπουκάλι της ένα βαρύ τατουάζ στο κρανίο και των δύο”.

ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΙΣΜΟ

Από την επόμενη κιόλας χρονιά, το ζευγάρι ζούσε χωριστά. Οι όποιες συναντήσεις τους γίνονταν πάντα παρουσία του “Κώστα”, ο οποίος είναι ο ψυχοθεραπευτής του Ανδρέα και βρίσκεται εκεί υποθετικά για να συμβάλει στην εξομάλυνση των σχέσεων του ζευγαριού. Η Μαργαρίτα ζητά από τον Ανδρέα να μιλήσουν: “Όταν άνοιξα την πόρτα του σπιτιού, είδα με κατάπληξη πως εκεί ήταν ο Μένιος ο δικηγόρος και ο Κώστας ο ψυχίατρος. Ζήτησα από τον Ανδρέα να τους πει να φύγουν. Απάντησε πως είναι σημαντικό να είναι παρόντες. “Εσύ ζήτησες αυτή τη συνάντηση. Τι θέλεις από μένα;”. Η Μαργαρίτα που σκέφτεται το διαζύγιο διστάζει, και προτείνει κοινές δημόσιες εμφανίσεις προκειμένου να σταματήσουν τα σχόλια.

Απ’ όσο ξέρω, είμαι ακόμα η Μάγκι, η σερβιτόρα που βρέθηκε στην κορυφή της σκάλας, αλλά που θα ήταν ευχαριστημένη αν εγκατέλειπε τον τίτλο εφόσον μπορούσε να συνεισφέρει σε σημαντικά θέματα

“‘Έχω μια άλλη ιδέα…’, αποκρίθηκε αργά ο Ανδρέας. ‘θα μπορούσαμε να ανακοινώσουμε πως είμαστε σε διάσταση’. Προσπάθησα να μη δείξω κάποια αντίδραση. Ήταν η πρώτη φορά που έλεγε αυτές τις λέξεις” γράφει για τη συνάντηση αυτή και συμπληρώνει πως προτείνει στον Παπανδρέου να ανακοινώσουν απλά πως παίρνουν διαζύγιο. “Δεν θέλω διαζύγιο. Δεν σκοπεύω να πάρω διαζύγιο. Δεν πρόκειται να ξαναπαντρευτώ” της απάντησε τότε. Τρεις φορές θα αρνηθεί ο Ανδρέας πως σκοπεύει να ανέβει τα σκαλιά της εκκλησίας με τη Δήμητρα Λιάνη, όπως σημειώνει η Μαργαρίτα.

Αν και η Μαργαρίτα δεν ήθελε το διαζύγιο σημείωνε πως δεν την τρόμαζε μια τέτοια προοπτική: “Ποτέ δε νοιάστηκα για τον τίτλο ή το στάτους μου, επειδή ποτέ δεν προσδιόριζα με αυτούς τους όρους τον εαυτό μου. Απ’ όσο ξέρω, είμαι ακόμα η Μάγκι, η σερβιτόρα που βρέθηκε στην κορυφή της σκάλας, αλλά που θα ήταν ευχαριστημένη αν εγκατέλειπε τον τίτλο εφόσον μπορούσε να συνεισφέρει σε σημαντικά θέματα”.

‘Έχω μια άλλη ιδέα…’, αποκρίθηκε αργά ο Ανδρέας. ‘θα μπορούσαμε να ανακοινώσουμε πως είμαστε σε διάσταση’

Η Μαργαρίτα στα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου, παραθέτει μια σειρά από περιστατικά, με τα οποία υπονοεί πως η κομματική μηχανή, οι φιλικές προς το ΠΑΣΟΚ εφημερίδες, αλλά ίσως και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου στήνουν ένα επικοινωνιακό σκηνικό προκειμένου να αμαυρώσουν την εικόνα της. Αποκορύφωμα όλων, το σχόλιο του τότε κυβερνητικού εκπροσώπου σε ερώτηση δημοσιογράφου για τη δραστηριότητα της, στο οποίο ανέφερε πάνω-κάτω πως οι θέσεις της Μαργαρίτας Παπανδρέου δεν απηχούν εκείνες της κυβέρνησης και σε ό, τι αφορά τον κυβερνητικό σχηματισμό, εκείνη είναι μια “απλή πολίτης”.

Η Παπανδρέου συνειδητοποιεί πως βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα και γράφει χαρακτηριστικά πως αρχίζει να ανησυχεί μήπως “πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων από μια μαφία αρσενικών σοβινιστών”. Η αντιπαράθεση με τον σύζυγό της δεν αργεί. Ο Ανδρέας φαίνεται ιδιαίτερα ενοχλημένος από τις κινήσεις της και όπως λέει, από το γεγονός πως τη συγκρίνουν με τη Δήμητρα, παρουσιάζοντας έτσι την τελευταία ως μία του δρόμου, μια πόρνη. Όταν η επί δεκαετίες σύντροφός του, του απαντά πως δεν απέχει πολύ αυτή η εικόνα από την πραγματικότητα, εκείνος αναφέρει: “Ποτέ δεν το έκανε για τα τα λεφτά”. “Α, απλά της αρέσει” του αποκρίθηκε η Μαργαρίτα με τον Ανδρέα να της απαντά: “Δεν δέχεται ποτέ χρήματα ή δώρα”.

Η τελευταία κοινή τους, δημόσια εμφάνιση έρχεται το καλοκαίρι του ’87, με αφορμή τον τελικό του Ευρωμπάσκετ. Όπως αναφέρει ήταν ένα γεγονός που ο Ανδρέας δεν μπορούσε να αποτρέψει. Οι προσπάθειες επανασύνδεσης, με παρότρυνση ακόμη και του ίδιου του Ανδρέα Παπανδρέου που δεν έλεγε να παραδεχτεί πως θα μπορούσε να προχωρήσει σε γάμο με τη Δήμητρα Λιάνη, πέφτουν στο κενό και έτσι καταλήγουν στο διαζύγιο.

ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ Η ΛΥΤΡΩΣΗ

Μετά το διαζύγιο και μέχρι το θάνατό του, η Μαργαρίτα και ο Ανδρέας δεν θα βρεθούν παρά στη βάπτιση της εγγονής τους, κόρης του γιου τους Γιώργου, τον Απρίλιο του 1991. “Καθώς περίμενα να ξεκινήσει η λειτουργία, ένιωθα την παρουσία του Ανδρέα κοντά μου. Δεν είχα καθόλου αισθήματα αγανάκτησης ή εχθρότητας. Εξακολουθούσα να νιώθω ένα ισχυρό δέσιμο με κείνον” γράφει και περιγράφει το τελευταίο στιγμιότυπο που είχε μαζί του, καθώς στάθηκε μπροστά της για να τη χαιρετίσει.

Τον άκουσα να λέει «Μαργαρίτα» και είδα ένα προτεταμένο χέρι. Του έδωσα το δικό μου. Το πήρε και το έσφιξε τρεις φορές. Δεν υπήρξε ανανέωση της σχέσης μας, αν κι έμαθα πως ο Ανδρέας είχε μετανιώσει για τον χωρισμό μας, αλλά αυτή η παλιά χειραψία αγάπης έσβησε επιτέλους τον επίμονο πόνο της καρδιάς μου

“Τον άκουσα να λέει «Μαργαρίτα» και είδα ένα προτεταμένο χέρι. Του έδωσα το δικό μου. Το πήρε και το έσφιξε τρεις φορές. Δεν υπήρξε ανανέωση της σχέσης μας, αν κι έμαθα πως ο Ανδρέας είχε μετανιώσει για τον χωρισμό μας, αλλά αυτή η παλιά χειραψία αγάπης έσβησε επιτέλους τον επίμονο πόνο της καρδιάς μου” αναφέρει χαρακτηριστικά και αφήνει να εννοηθεί πως δεν συνάντησε τον Ανδρέα ποτέ ως το θάνατό του από τότε.

Παρά την έντονη πικρία, αλλά και τις πιπεράτες λεπτομέρειες για τα καμώματά του με την αεροσυνοδό, η Μαργαρίτα κλείνει το βιβλίο λέγοντας: “Ο Ανδρέας, ο πρωθυπουργός, ήταν ο εραστής μου, ο σύζυγός μου, ο πατέρας των παιδιών μου, ο σύντροφός μου στις πολιτικές δράσεις. Η κίνησή του (αναφέρεται στο περίφημο νεύμα από το αεροπλάνο προς τη Δήμητρα το Σεπτέμβριο του 1988) ήταν το τελειωτικό χτύπημα – το δηλητηριασμένο βέλος κατευθείαν στο στήθος, στην καρδιά μου. Αλλά τον αγαπούσα ακόμα. Ήταν ο αετός μου και ο δεσμός δεν μπορούσε να διαρραγεί. Ήταν παρ’ όλ’ αυτά και η λύτρωσή μου”.

10 χρόνια και 54 ημέρες

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα τα ζήσει πλάι στην αεροσυνοδό, όπως την αποκαλούσε η Μαργαρίτα. Η Δήμητρα Λιάνη, αναλαμβάνει χρέη αεροσυνοδού στο πρωθυπουργικό αεροσκάφος μετά από παράκληση του ξαδέρφου της Γιώργου Λιάνη το 1982. Ο Ανδρεάς την “προσέχει” αμέσως, αλλά η θυελλώδης σχέση της, που έγινε πρωτοσέλιδο ακόμη και στον ιαπωνικό Τύπο δεν θα ξεκινήσει παρά το 1986.

Η Δήμητρα Λιάνη είναι κόρη στρατιωτικού γεννημένη στις 30 Απριλίου 1955 σε ένα σπίτι επί της οδού 3ης Σεπτεμβρίου, γεγονός που καθιστά το συμβολισμό ξεκάθαρο. Άλλωστε η Δήμητρα λατρεύει αυτές τις καρμικές συμπτώσεις και αγαπημένη της συνήθεια αποτελεί η αστρολογία.

“Δεν ήξερα ότι ο Γιώργος είχε τέτοια ξαδέρφη” θα πει ο Ανδρέας στην πρώτη τους γνωριμία. Στα χρόνια που μεσολαβούν η Δήμητρα παντρεύεται τον Αλ. Καπόπουλο, με τον οποίο θα κάνει την εκπομπή ”Μισό-Μισό” στην ΕΡΤ. Οι εκπομπές ξεκινούν και οι πτήσεις με το πρωθυπουργικό αεροσκάφος συνεχίζονται με τη Δήμητρα μόνιμο μέλος του πληρώματος. Φυσικά και δεν έχει ξεχάσει το κομπλιμέντο του. ”Πρόεδρε θέλω μια συνέντευξη από εσάς και τη σύζυγό σας” είναι τα λόγια της, σε μια παράτολμη πρόταση.

Ήταν ο μέντοράς μου και νομίζω ότι κι αυτός είδε κάτι σε μένα που δεν το είχε βρει αλλού. Μια ζεστασιά, μία κατανόηση, στήριξη σε πολύ δύσκολες στιγμές. Πολλές φορές μου είπε Δήμητρα, χωρίς εσένα θα είχα πεθάνει από χρόνια

Έχει προηγηθεί ο χορός με το “Ι just call to say Ι love you” το 1985 αμέσως μετά την εκλογή του Χρ. Σαρτζετάκη, όταν ο Α. Παπανδρέου ταξιδεύει στις Βρυξέλλες και της ζητά ενώπιον όλου του πληρώματος να του χαρίσει το χορό.

Στις 18 Δεκεμβρίου 1985 συναντιούνται στο Καστρί, συνοδεία του τότε συζύγου της, για να την περιβόητη συνέντευξη. Ο Παπανδρέου είναι μόνος του, η Μαργαρίτα δεν εμφανίζεται ποτέ. Την ίδια τύχη, της αφάνειας, έχει και η εκπομπή, η οποία δεν προβάλλεται ποτέ. Η Δήμητρα ή Μιμή, όπως θα γίνει γνωστή, έχει μπει όμως για τα καλά στη ζωή του παντοδύναμου και λαοφιλούς Ανδρέα.

Τον Αύγουστο του 1988 ο Ανδρέας Παπανδρέου αναχωρεί για το Σεντ Τόμας του Λονδίνου, προκειμένου να υποβληθεί σε επέμβαση καρδιάς. Στο πλευρό του αδιάκοπα βρίσκεται η Δήμητρα, σε μία περίοδο δύσκολη που θα σηματοδοτήσει της κυριαρχίας της πάνω του. Στο βιβλίο της θα γράψει πως “του ζήτησε να ζήσει” και ακόμη πως συζήτησαν ακόμη και το ενδεχόμενο να παντρευτούν.

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, ο Ανδρέας επιστρέφει στην Αθήνα. Το περιστατικό με το νεύμα στη σκάλα του αεροπλάνου, που εισήγαγε και επίσημα τη Δήμητρα Λιάνη στην πολιτική ζωή της χώρας, έχει καταγραφεί ως ένα από τα πιο ασυνήθιστα γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας. Στις 13 Ιουλίου του 1989 θα παντρευτούν με θρησκευτικό γάμο στην Ελευθερώτρια της Πολιτείας. Εκείνος έχει πατήσει τα 70 κι εκείνη είναι μόλις 35.

Για μένα ο Ανδρέας ήταν ο Θεός μου. Αυτός μου έτυχε. Όπως τον λάτρεψε ένα μεγάλο τμήμα του λαού, έτσι τον λάτρεψα κι εγώ σα γυναίκα

Η τελευταία πράξη του δράματος θα παιχτεί περίπου δύο χρόνια μετά στο Ωνάσειο, στο οποίο θα εισαχθεί ο Ανδρέας εξαιτίας των προβλημάτων με την καρδιά του. Στις 20 Νοεμβρίου 1995 μπαίνει και για 123 συνεχείς ημέρες τα βλέμματα όλων θα είναι στραμμένα εκεί και φυσικά στη Δήμητρα Λιάνη. Η ζωή της έχει ταυτιστεί με εκείνη του Ανδρέα. Ό,τι αφορά τον ίδιο αυτομάτως επηρεάζει και εκείνη. Οι κάμερες πεθαίνουν για ένα πλάνο της, για μία δήλωσή της.

Το πρωί της 16ης Ιανουαρίου 1996 ο Ανδρέας δεν είναι πια πρωθυπουργός (έχει υποβάλλει την παραίτησή του) και η Δήμητρα δεν είναι πια προστατευμένη από πουθενά. Το ”αλεξίσφαιρο” Παπανδρέου θα χάσει τη ζωή του στις 23 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς κι εκείνη θα μείνει απλά η Δήμητρα Λιάνη που δεν έχει ούτε δύναμη, ούτε τον σεβασμό της πλειονότητας του περίγυρού της.

”Για μένα ο Ανδρέας ήταν ο Θεός μου. Αυτός μου έτυχε. Όπως τον λάτρεψε ένα μεγάλο τμήμα του λαού, έτσι τον λάτρεψα κι εγώ σα γυναίκα. Ήταν ο μέντοράς μου και νομίζω ότι κι αυτός είδε κάτι σε μένα που δεν το είχε βρει αλλού. Μια ζεστασιά, μία κατανόηση, στήριξη σε πολύ δύσκολες στιγμές. Πολλές φορές μου είπε Δήμητρα, χωρίς εσένα θα είχα πεθάνει από χρόνια”. Με αυτές τις φράσεις η Δήμητρα περιέγραψε τη σχέση της με τον Ανδρέα Παπανδρέου, μόνο που για κακή της τύχη χωρίς εκείνον το πιο εύκολο ήταν να την πετάξουν από το παράθυρο. Η απειλή του Κατσανέβα βρήκε την απόλυτη εφαρμογή της με επτά χρόνια καθυστέρηση.  Η ξανθιά αεροσυνοδός πετά και πάλι μόνη της.

Photo credits

Ίδρυμα Ανδρέας Παπανδρέου

Αριστοτέλης Σαρρηκώστας / Αρχείο ΕΡΤ

Eurokinissi