ΔΕΘ: Η εμποροπανήγυρη που μεταμορφώθηκε σε Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης

1925: Η Θεσσαλονίκη δεν μετρούσε παρά μόνο λίγα χρόνια όταν μετά από αιώνες είχε πάψει να είναι κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στον Λευκό Πύργο κυμάτιζε η γαλανόλευκη. Η χρονιά που αναφέρεται παραπάνω είναι τυπικά η εναρκτήρια χρονολογία δημιουργία της έκθεσης καθώς τότε – και συγκεκριμένα στις 28 Απριλίου – ο Νικόλαος Γερμανός υποβλήθηκε αίτηση στο Υπουργείο Οικονομικών που ζητούσε την άδεια διοργάνωσης της στην πόλη.

Πρωθυπουργός, τότε, ήταν ο συντηρητικός φιλελεύθερος  A.Μιχαλακόπουλος, υπουργός Εθνικής Οικονομίας ο  K.  Σπυρίδης, και γενικός γραμματέας στο ίδιο υπουργείο ο πολιτευτής της Λάρισας  K.  Ροδόπουλος. Οπως αναφέρεται στην έκδοση «75 χρόνια ιστορίας της ΔΕΘ: 1925-2000» των Ευάγγελου A. Χεκίμογλου και Ευφροσύνης X. Ρούπα, που αποτελεί μια εξαιρετική μελέτη της ιστορικής διαδρομής της ΔΕΘ,  «στις 29 του ιδίου μηνός,  δηλαδή την επόμενη ημέρα που ο N.  Γερμανός συνέταξε την αίτηση,  ο στρατηγός Οθωναίος,ένας από τους αφανείς συντελεστές στην ίδρυση της ΔΕΘ (είναι αυτός που εξασφάλισε τον τόπο της),  αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη για την Αθήνα.  Ισως η σύμπτωση να μην είναι τυχαία και ο στρατηγός να κόμιζε την επιστολή του Νικολάου Γερμανού προς το υπουργείο της Εθνικής Οικονομίας. Ο Αλέξανδρος Οθωναίος,  από τους πρωτεργάτες του κινήματος του 1909,  υπήρξε ο πρόεδρος του στρατοδικείου στη μοιραία δίκη των Εξι.  H επιρροή του στον βενιζελογενή χώρο την εποχή εκείνη ήταν αναμφισβήτητη.  Οπως κι αν έφθασε η αίτηση στα χέρια του,  ο Σπυρίδης την ενέκρινε χωρίς καθυστέρηση στις 30 Απριλίου».

Νικόλαος Γερμανός: Ο οραματιστής της Έκθεσης

Ιθύνων νους και ο σημαντικότερος εκ των πρωτεργατών της κίνησης για την ίδρυση της ΔΕΘ ήταν ο Νικόλαος Γερμανός. Ο N. Γερμανός γεννήθηκε το 1864 στο χωριό Βάβδος της Χαλκιδικής και το επίθετό του το οφείλει στις σπουδές του στη Γερμανία, αφού ο πατέρας του λεγόταν  K.  Λιόλιος. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Χάλκη και εργάστηκε στη Σμύρνη ως βοηθός σε φαρμακείο. Ακολούθως, σπούδασε στην Αθήνα και στη Γερμανία, στο Ινστιτούτο της Ιένα, Φυσικές Επιστήμες. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, δημιούργησε τον πρώτο ζωολογικό κήπο και το πρώτο ενυδρείο στην Ελλάδα, το 1900. Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και το 1915 εξελέγη βουλευτής με το αντιβενιζελικό ψηφοδέλτιο, όπως και το 1920 – αργότερα διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος και δημαρχεύων της Θεσσαλονίκης.

Τα πρώτα βήματα και τα πρώτα εμπόδια

H είδηση δημιουργίας της Έκθεσης δημοσιεύεται στις 14 Ιουνίου, τρεις ημέρες μετά την πτώση της κυβέρνησης Μιχαλακόπουλου και την επόμενη ημέρα ο στρατηγός  Οθωναίος θα παραχωρήσει το πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού, ανάμεσα στις λεωφόρους Στρατού και Βασιλέως Γεωργίου, για να δημιουργηθεί η Διεθνής Εκθεση. Ο χώρος είναι 37.500 τ.μ. Προγραμματίζεται, λοιπόν, η πρώτη έκθεση να πραγματοποιηθεί από τις 18 ως τις 31 Οκτωβρίου 1925. Λίγες εβδομάδες αργότερα, όμως, η κυβέρνηση ζητεί την αναβολή της διότι αρκετοί πρεσβευτές έχουν εκφράσει παράπονα πως οι επιχειρήσεις των χωρών τους δεν ενημερώθηκαν εγκαίρως, όπερ και εγένετο. Ως επόμενος χρονικός στόχος τίθεται ο Μάιος του 1926.

 Οι βιομηχανικοί κύκλοι των Αθηνών προσπαθούν να πείσουν την κυβέρνηση ότι η διοργάνωση της έκθεσης στη Θεσσαλονίκη θα είναι επιζήμια για την ελληνική βιομηχανία. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται ότι αν η έκθεση ματαιωθεί, τότε, η χώρα θα καταστεί ανακόλουθη στο εξωτερικό. H Οργανωτική Επιτροπή διευθύνεται από τον γενικό διοικητή Μακεδονίας  A.  Παναγιωτόπουλο – ο  Θ.  Πάγκαλος έχει ήδη επιβάλει τη δικτατορία του -, ενώ γενικός διευθυντής είναι ο  N.  Γερμανός. Αλλά η Οργανωτική Επιτροπή δεν έχει αποφασίσει αν η έκθεση θα είναι καθαρώς ελληνική, βαλκανική ή διεθνής και αν θα ονομαστεί έκθεση ή «πανήγυρις». Και τα εμπόδια δεν έχουν ξεπεραστεί.

Στις αρχές Μαρτίου του 1926 κυκλοφορούν φήμες πως η έκθεση θα ματαιωθεί. Τελικώς, έπειτα από πολλές δυσκολίες και εμπόδια, η έκθεση ορίστηκε για τον Οκτώβριο, εγκρίθηκε η χρηματοδότηση για τη διαμόρφωση του Πεδίου του Αρεως και στις 3 Οκτωβρίου έγιναν τα εγκαίνια. 

Και εγένετο Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης

Μεταξύ των εταιρειών που συμμετείχαν στην πρώτη έκθεση του 1926 ήταν τα αυτοκίνητα Ford, η κεραμοποιία Αλλατίνη, η εταιρεία κρυστάλλων Εσπερία, οι καπνοβιομηχανίες Ματσάγγου και Καραβασίλη, η Νεστλέ – στο περίπτερό της υπήρχε μία εντυπωσιακή αγελάδα -, η βιομηχανία εμαγιέ Παπαδάτου και ο οίκος Παπαγεωργίου από τον Βόλο. Τα επόμενα χρόνια, ιδιαίτερα περίπτερα διέθεταν η μεταξουργία Χρυσαλλίς, η εμπορική επιχείρηση Ζαμβρέκα, η επιχείρηση Κατσακούλη με έλαια και σαπούνια, οι καραμέλες Life Savers, η οινοπνευματοποιία Κατσαρού, η μακαρονοποιία Μίσκο, η βολιώτικη υφαντουργία Λεβιάθαν AE, η αλλαντοποιία Γανιώτη, η αντιπροσωπεία γουναρικών Μαλζόν, η Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών (Πάουερ), η ABEZ, η αμερικανική εταιρεία Κολυνός, η αγγλική εταιρεία Winstone & Sons, η Ελληνική Βιομηχανική Εταιρεία Καρυκευμάτων.

Το 1929, στο περίπτερο της βιομηχανίας και στα ιδιωτικά περίπτερα συμμετείχαν συνολικά 152 βιομήχανοι και βιοτέχνες, από τους οποίους οι 118 προέρχονταν από τη Βόρεια Ελλάδα και μόνο 37 από τη Νότια. Πάντως, το διάστημα 1926-1940 οι ξένοι εκθέτες ήταν αναλογικά περισσότεροι από τους Ελληνες, αν και οι δεύτεροι κατελάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος του εκθεσιακού χώρου. Το ίδιο διάστημα, συμμετείχαν επίσημα 18 ξένες χώρες: Αίγυπτος, Αλβανία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Δανία, Ελβετία, ΕΣΣΔ, Ιαπωνία, Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία, Τουρκία, Τσεχοσλοβακία, Φινλανδία.

 Κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ, η εμπορική κίνηση της πόλης παρουσίαζε σημαντική αύξηση. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, οι επισκέπτες κατά το διάστημα της προπολεμικής περιόδου κυμαίνονταν από 150.000 μέχρι και 250.000. Μάλιστα, το 1926 οι πωλήσεις των καταστημάτων της Θεσσαλονίκης αυξήθηκαν κατά 20% έναντι του 1925. Ο πρώτος Έλληνας πρωθυπουργός που επισκέφθηκε την έκθεση ήταν ο  Ελευθέριος Βενιζέλος, το 1928, ενώ το πρώτο περίπτερο που επισκέφθηκε ανήκε στην εγχώρια βιομηχανία.