ΤΑΑ: Το κρίσιμο “φίνις” και τα “καμπανάκια” για το σημαντικότερο χρηματοδοτικό εργαλείο των τελευταίων ετών

Πράσινο φως έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην 5η εκταμίευση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Συγκεκριμένα η Κομισιόν ανακοίνωσε τη θετική προκαταρκτική της αξιολόγηση για το 5ο αίτημα εκταμίευσης προς την Ελλάδα πόρων ύψους 3,1 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μετά από την εκπλήρωση 32 οροσήμων και στόχων.

Έτσι, με βάση τη σχετική ενημέρωση από το ΥΠΕΘΟ, με την θετική αξιολόγηση της Επιτροπής και την αναμενόμενη εκταμίευση το σύνολο των εκπληρωμένων οροσήμων του Ελληνικού Σχεδίου «Ελλάδα 2.0» θα ανέλθει σε 35% του συνόλου και οι εκταμιεύσεις πόρων στο 59% του συνολικού προϋπολογισμού. Να σημειωθεί, ότι το αίτημα πληρωμής είχε υποβληθεί τον Δεκέμβριο του 2024, καθώς επιτεύχθηκαν 29 ορόσημα από το σκέλος των επιχορηγήσεων και 3 ορόσημα από το δανειακό σκέλος.

Τα ορόσημα για τις επιχορηγήσεις

Για το σκέλος των επιχορηγήσεων, ειδικότερα, τα ορόσημα περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, τη συμβασιοποίηση έργων όπως η εκπόνηση των πολεοδομικών σχεδίων σε 750 δημοτικές ενότητες σε ολόκληρη τη χώρα και περισσότερες από 65 στρατηγικές αστικές αναπλάσεις σε δήμους της χώρας- μεταξύ των οποίων οι αναπλάσεις του Βοτανικού και της Αθηναϊκής Ριβιέρας, το έργα του σχεδίου δασικής προστασίας «antiNERO», των αναδασώσεων καθώς και τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα στον Έβρο και τη Ροδόπη.

Επιπλέον, ολοκληρώθηκαν: οι εγκρίσεις για πάνω από 20 κέντρα καινοτομίας στα Πανεπιστήμια και 70 Συμπράξεις Ερευνητικής Αριστείας των Ελληνικών Πανεπιστημίων με ιδιωτικές επιχειρήσεις, η ενεργειακή αναβάθμιση 8.000 επιπλέον κατοικιών στο πλαίσιο του Προγράμματος «Εξοικονομώ κατ’ οίκον», η προκήρυξη νέων προγραμμάτων ενεργειακής εξοικονόμησης.

Επίσης προωθήθηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως η επιτάχυνση της επιστροφής ΦΠΑ, η ολοκλήρωση σε ποσοστό 85% της κτηματογράφησης από το Εθνικό Κτηματολόγιο, το νομοθετικό πλαίσιο για την μετάβαση σε γρήγορες ευρυζωνικές συνδέσεις κ.ά.

Τα δάνεια και τα ορόσημά τους

Για το δανειακό σκέλος, αντίστοιχα, τα ορόσημα αφορούσαν στη συμβασιοποίηση δανειακών πόρων ΤΑΑ ύψους άνω των 7 δισ. ευρώ καθώς και στην ενεργοποίηση των προγραμμάτων για τη στέγαση «Σπίτι μου ΙΙ» και «Αναβαθμίζω το Σπίτι μου»

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αποστείλει τη θετική της αξιολόγηση στην Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή (Economic and Financial Committee), η οποία αναμένεται να ανακοινώσει τη γνωμοδότησή της στις αρχές Απριλίου. Θα ακολουθήσει η έκδοση της τελικής απόφασης, για την εκταμίευση των 3,1 δισ. ευρώ.

Στο μεταξύ, όπως ανέφερε, ο Υπουργός Επικρατείας, Άκης Σκέρτσος, «η Ελλάδα, πέρα από τα μεγάλα δημόσια έργα, συνεχίζει να εκπληρώνει με εντατικούς ρυθμούς και πολλές σημαντικές μεταρρυθμίσεις που αλλάζουν προς το καλύτερο τη ζωή των πολιτών και αποτελούν δεσμεύσεις του σχεδίου «Ελλάδα 2.0». Έχουμε καλύψει ήδη 50% των μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων, 12 από τις οποίες ήταν προϋπόθεση για την 5η δόση των 3,1 δισ. ευρώ. Ξεχωρίζω τη λειτουργία της νέας ρυθμιστικής αρχής για το νερό και τα λύματα, την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης (με την εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη), την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής με την προώθηση των ηλεκτρονικών πληρωμών, την πλήρη ενεργοποίηση του συστήματος MyData, την πλήρως αυτοματοποιημένη διαδικασία επιστροφής ΦΠΑ, την τροποποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για τις Δημόσιες Συμβάσεις 2021-2025, την επιτάχυνση της κτηματογράφησης, και το νέο σύστημα κινήτρων και ανταμοιβών για τους δημόσιους υπαλλήλους για τη βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης».

Αναθεώρηση

Στο μεταξύ, μια τελευταία ευκαιρία θα έχει η Ελληνική κυβέρνηση, όπως, βέβαια, και άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, για να μη χαθούν κρίσιμοι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο, θα έχει τη δυνατότητα μιας δεύτερης αναθεώρησης του όλου πλάνου, ώστε να αναδιατάξει τις διαθέσιμες χρηματοροές, απεντάσσοντας προβληματικά έργα και προωθώντας κονδύλια σε άλλες δράσεις, καθώς όσα έργα δεν ολοκληρωθούν έως το τέλος του 2026 κινδυνεύουν με απώλεια χρηματοδότησης. Και βέβαια, όσα από αυτά χάσουν τα Ευρωπαϊκά χρήματα, τότε θα πρέπει να τροφοδοτηθούν από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Σημειώνεται, ότι η κυβέρνηση είχε προχωρήσει το 2023, μετά από την έγκριση της Κομισιόν, σε εκτεταμένη αναθεώρηση των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης, απεντάσοντας έργα και προωθώντας άλλα, που εκτιμούσε ότι η υλοποίησή τους ήταν διασφαλισμένη αλλά και χρήσιμη. Τώρα και πάλι αναμένεται να γίνει ένας νέος γύρος εντατικής διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να προχωρήσει η νέα αναθεώρηση, με κρίσιμες αποφάσεις για την πορεία πολλών έργων.

Το καμπανάκι της Κομισιόν

Πάντως, λίγες εβδομάδες νωρίτερα, ο αναπληρωτής Γενικός διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ντέκλαν Κοστέλλο, έστειλε το σχετικό μήνυμα ότι απαιτείται επιτάχυνση, καθώς απομένουν μόλις 18 μήνες έως τη λήξη του προγράμματος, τον Δεκέμβριο του 2026.

“Οι προθεσμίες του Ταμείου Ανάκαμψης είναι άκαμπτες”, τόνισε, χαρακτηριστικά, ο κ. Κοστέλο μιλώντας σε ημερίδα με θέμα τις ευκαιρίες αλλά και τις προκλήσεις για την ανταγωνιστικότητα στην Ευρώπη που διοργάνωσε, η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα σε συνεργασία με το ΙΟΒΕ. Υπενθυμίζεται ότι , για να υπάρξει οποιαδήποτε παράταση θα πρέπει να ληφθεί ομόφωνη απόφαση από όλες τις χώρες της ΕΕ με έγκριση από τα εθνικά κοινοβούλια. Ωστόσο, αρκεί μια αρνητική ψήφος για να μπλοκάρει οποιαδήποτε επέκταση του Ταμείου Ανάκαμψης.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι προφανές, ότι το οικονομικό επιτελείο, έχει τις επόμενες εβδομάδες ένα δύσκολο έργο να περαιώσει, τόσο με τις επιλογές έργων που θα κάνει, όσο και με τα προαπαιτούμενα – μεταρρυθμίσεις, που θα πρέπει να προχωρήσει, ωστε να συνεχίσουν απρόσκοπτα οι καταβολές των δόσεων και να μη χαθούν χρήματα απαραίτητα για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.

Οι ροές πόρων

Να σημειωθεί ότι με βάση τον κανονισμό του Ταμείου Ανάκαμψης, κάθε χώρα έχει δικαίωμα να υποβάλλει έως δύο αιτήματα πληρωμής ετησίως. Για την Ελλάδα, το έκτο αίτημα θα κατατεθεί τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου, ενώ το έβδομο προγραμματίζεται για το φθινόπωρο. Το 2026 θα είναι η χρονιά της τελικής ευθείας, με το όγδοο αίτημα που σταλεί στην Κομισιόν τον Ιανουάριο και το ένατο – και τελευταίο– να ακολουθεί τον Αύγουστο.

Εν τω μεταξύ, από τα 36 δισ. ευρώ που προβλέπει συνολικά το Ταμείο Ανάκαμψης, η Ελλάδα έχει λάβει έως τώρα 18,2 δις. ευρώ, καλύπτοντας το 51% του χρηματοδοτικού προγράμματος. Με την προσθήκη των κονδυλίων από την επόμενη αίτηση πληρωμής, οι συνολικές εισροές θα φτάσουν τα 21,3 δισ. ευρώ, ανεβάζοντας το ποσοστό εκταμιεύσεων πάνω από το 59%.

Προαπαιτούμενα, επιχορηγήσεις και δάνεια

Υπενθυμίζεται ότι τα χρήματα αυτά, που είναι και επιχορηγήσεις αλλά και δάνεια, έρχονται στα κρατικά ταμεία από την ΕΕ εφόσον πιστοποιείται η τήρηση συγκεκριμένων προαπαιτούμενων. Έτσι, το 6ο αίτημα, ύψους 2,4 δις. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 2,5 δις. ευρώ σε δάνεια, περιλαμβάνει 46 ορόσημα. Το 7ο, ύψους 1,9 δις. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 2,5 δις. ευρώ σε δάνεια, συνοδεύεται από 35 προαπαιτούμενα ενώ στο 8ο αίτημα, ύψους 1,7 δις. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 1,2 δις. ευρώ σε δάνεια, αντιστοιχούν 39 ορόσημα. Το 9ο και τελευταίο αίτημα είναι συνδεδεμένο με 3,5 δις. ευρώ σε επιχορηγήσεις που αντιστοιχούν 126 προαπαιτούμενα. Δηλαδή, μέσα σε περίπου 18 μήνες η χώρα μας θα πρέπει να εκπληρώσει τα 2/3 των συνολικών οροσήμων του εθνικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0» για να μπορέσει να υποβάλει τα τέσσερα αιτήματα πληρωμής που έχουν προγραμματιστεί μέχρι τον Αύγουστο του 2026.

Μέχρι και το πέμπτο αίτημα πληρωμής που υποβλήθηκε τον Δεκέμβριο και για το οποίο υπήρξε, προ ημερών, η προκαταρκτική έγκριση της Κομισιόν, η χώρα μας έχει εκπληρώσει τα 135 από τα συνολικά 383 ορόσημα ή περίπου το 35,2% του συνόλου και έχει λάβει περίπου το 51% των επιδοτήσεων. Τα δύσκολα είναι μπροστά καθώς απομένουν 248 ορόσημα εκ των οποίων 177 είναι συνδεδεμένα με επενδύσεις και 71 με μεταρρυθμίσεις.

Οι πιο μεγάλες δυσκολίες εντοπίζονται σε ορόσημα που αφορούν μεγάλα έργα υποδομών όπως ο Ε-65 η ο προαστιακός.

Ειδικότερα, για την 6η δόση στα δύσκολα ορόσημα περιλαμβάνονται:

• Οι συμβάσεις ανάθεσης για τα νέα κέντρα πρωτοβάθμιας υγείας.
• Πολιτικά δύσκολη θα είναι η θεσμοθέτηση ταχύτερων ηλεκτρονικών πλειστηριασμών για την εκκαθάριση των κόκκινων δανείων.
• Η σύμβαση για το έργο THΟRAX που αφορά την ηλεκτρονική ασφάλεια και τις επικοινωνίες των Ε.Δ.
• Οι συμβάσεις την αναβάθμιση περιφερειακών λιμένων.
• Οι συμβάσεις για την αποκατάσταση σιδηροδρομικού δικτύου και οδών που καταστράφηκαν από την καταιγίδα Daniel .
• H έγκριση στρατηγικού σχεδίου για την ανάπτυξη υπεράκτιων ανεμογεννητριών.
• Η ολοκλήρωση του κτηματολογίου σε ποσοστό 95% μαζί με την δημιουργία δύο κεντρικών γραφείων.
• Η σύσταση και λειτουργία του συστήματος για την παροχή ηλεκτρονική ταυτότητα ασθενή.
• Η δημιουργία νέων πολεοδομικών σχεδίων για τις περιοχές που εγκαταλείπουν την χρήση του λιγνίτη.
• Η μείωση της οφειλής του claw back από τις φαρμακευτικές εταιρίες κατά 150 εκατ. ευρώ μέσω ιδιωτικών επενδύσεων.

Οι 8 μεταρρυθμίσεις του 2025

Τα 8 βασικά έργα μεταρρυθμιστικού χαρακτήρα του Ταμείου Ανάκαμψης που έχουν προγραμματιστεί για το 2025

1. Μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης – νέος δικαστικός χάρτης: ολοκλήρωση της Ψηφιακής Δικαιοσύνης, ανανέωση των κτιριακών και υλικοτεχνικών υποδομών και ενίσχυση του προσωπικού των δικαστικών υπαλλήλων κ.α.
2. Πρόγραμμα εκπόνησης Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων σε 750 δημοτικές ενότητες σε όλη τη χώρα (προϋπολογισμός 323 εκατ.ευρώ)
3.  Ανακαίνιση 80 Δημόσιων Νοσοκομείων (συνολικός προϋπολογισμός: 450 εκατ. ευρώ)
4. Επέκταση του Προσωπικού Ιατρού και αναβάθμιση κτιριακών υποδομών 156 Κέντρων Υγείας (συνολικός προϋπολογισμός 365,4 εκατ. ευρώ)
5. Βόρειο Τμήμα του Ε-65 Τρίκαλα-Εγνατία Οδός: Μήκους 70 χλμ – έχει ολοκληρωθεί το 65% του έργου (προϋπολογισμός 480 εκατ. ευρώ)
6. Σπίτι μου ΙΙ: Πρόγραμμα χαμηλότοκων στεγαστικών δανείων για την αγορά πρώτης κατοικίας (Προϋπολογισμός: 2 δις ευρώ, εκ των οποίων 1 δις από τους δανειακούς πόρους του ΤΑΑ)
7. Ολοκλήρωση του Εθνικού Κτηματολογίου: Έχει ήδη ολοκληρωθεί πάνω από το 85% της κτηματογράφησης
8. 85 έργα επεξεργασίας και καθαρισμού αστικών λυμάτων περιβαλλοντικά ευαίσθητων οικισμών (προϋπολογισμός 455 εκατ. ευρώ)

Όσον αφορά τα χαμηλότοκα δάνεια, έως σήμερα έχουν υπογραφεί 405 συμβάσεις, με το συνολικό ύψος των επενδύσεων να ανέρχεται σε 15,36 δις. ευρώ. Από αυτά, 6,7 δις. ευρώ προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης, 3,5 δις. ευρώ αποτελούν ίδια κεφάλαια των επιχειρήσεων, ενώ 5,1 δις. ευρώ προέρχονται από τραπεζικά δάνεια. Η εκταμίευση παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, καθώς μέχρι στιγμής έχει αποδεσμευτεί το 35%-40% των διαθέσιμων κεφαλαίων, δηλαδή περίπου 3 δισ. ευρώ.