Ευθανασία: Ό,τι καλύτερο μπορούν να προσφέρουν οι Θεοί

Ο άνθρωπος είναι εγωιστικό ον. Μια προέκταση αυτού του δεδομένου αφορά τους οικείους του, σε περίπτωση που αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υγείας. Συνηθίζουμε να θέλουμε, υπό τις όποιες συνθήκες, τον άνθρωπο μας, στη ζωή μας.

Λογικά, νιώθουμε αδύναμοι να διαχειριστούμε το ενδεχόμενο της απώλειας και σε κάθε περίπτωση ισχύει το ότι “τα δύσκολα τραβούν όσοι μένουν πίσω”.

Όταν ωστόσο, πρόκειται για πρόβλημα που δεν έχει γυρισμό, από αυτά που αποσυνθέτουν τη ψυχή και το σώμα των ασθενών, που περιλαμβάνουν αφόρητους πόνους, το “εγώ” περνά σε δεύτερη μοίρα. Μπροστά, βγαίνει το “να γίνει ό,τι είναι καλύτερο για τον άνθρωπο μας”. Όπου “ό,τι είναι καλύτερο” ενδέχεται σύντομα να μιλάμε, στην Ελλάδα, και για το δικαίωμα στην ευθανασία. Θέμα που έθεσε στα υπ’ όψιν του Υπουργού Δικαιοσύνης, Σταύρου Κοντονή, ο Βουλευτής του Ποταμιού, Γιώργος Αμυράς .

Κάπως έτσι, βρεθήκαμε -ως έθνος- προ του ενδεχομένου να ξεκινήσει (νέα) συζήτηση που θα οδηγήσει στη θεσμοθέτηση αυτής της δυνατότητας, στην Ελλάδα. Ο κ. Κοντονής προώθησε το ερώτημα στη Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή που έχει συγκροτήσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ώστε να συντάξει νέο σχέδιο για τον Ποινικό Κώδικα και αναμένονται εξελίξεις.

Τι αναφέρεται στον υπάρχοντα Ποινικό Κώδικα

Η νομοθεσία, στη χώρα μας, απαγορεύει την ευθανασία, υπό τις όποιες συνθήκες. Στην κατηγορία “Εγκλήματα κατά της ζωής”, στο άρθρο 300 μπορεί να διαβάσει κάποιος πως “ όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση”. Είναι γεγονός ότι αναγνωρίζεται η ύπαρξη ελαφρυντικού και λαμβάνεται υπ’ όψιν στην επιμέτρηση της ποινής, αλλά παραμένει έγκλημα. Πάμε τώρα, να δούμε κάποια βασικά πράγματα, ώστε όταν καταλήξουμε κάπου, να έχουμε όλα τα δεδομένα.

Το “φοβάμαι τον πόνο, όχι το θάνατο” του Βέλιου

Η τελευταία φορά που η Ελλάδα ασχολήθηκε με αυτό το ζήτημα ήταν το Σεπτέμβριο του 2016, οπότε ο δημοσιογράφος Αλέξανδρος Βέλιος πέθανε με μη υποβοηθούμενη ευθανασία. Ταλαιπωρήθηκε από καρκίνο και κάποια στιγμή αποφάσισε ότι ήθελε να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Κάτι που δεν μπορούσε να κάνει στην Ελλάδα, αλλά η κατάσταση του δεν του επέτρεπε ταξίδι. Όταν στις 5/9 του 2016 έγινε γνωστός ο θάνατος του, προέκυψαν πολλά ζητήματα. Ένα από την Εκκλησία, που δεν δεχόταν να προχωρήσει στην ταφή, πριν επιβεβαιωθεί ότι το τέλος δεν ήλθε με θανατηφόρα ένεση, από τρίτο άτομο.

Σε συνέντευξη που είχε δώσει στο News24/7 είχε πει ότι, μεταξύ πολλών άλλων, πως “ φοβάμαι τον πόνο, όχι τον θάνατο. Η ευθανασία είναι μία πράξη ελευθερίας κι αυτή την ελευθερία οι πιο πολλοί δεν μπορούν να την σηκώσουν. Ακόμη κι αν επιτρεπόταν άνευ όρων η ευθανασία στην Ελλάδα, χωρίς καμία προϋπόθεση, θα ήταν πολύ λίγοι όσοι θα επέλεγαν αυτόν τον τρόπο εξόδου. Αλλά το πρόβλημα εδώ είναι ότι δεν γίνεται καν κουβέντα. Είναι ταμπού. Ας αρχίσει η συζήτηση, ας τεθούν οι δυσκολίες, ας αναζητηθούν οι προϋποθέσεις και να δούμε που θα πάει“. Δημιουργήθηκε θόρυβος, εκδηλώθηκε μεγάλο ρεύμα υποστήριξης της νομιμοποίησης της ευθανασίας, αλλά δεν έγινε βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Ας κάνουμε τώρα, μια σύντομη βόλτα στην ιστορία και στις άλλες χώρες.

Ο ανώδυνος, ένδοξος θάνατος των αρχαίων ημών, προγόνων

Ο όρος “ευθανασία” (αγγλικά euthanasia) προέρχεται από το αρχαίο ρήμα “ευθανατώ”. Η ερμηνεία του είναι “εύκολος, ήρεμος, ανώδυνος, ένδοξος θάνατος”. Ο ποιητής Ποσείδιππος είχε χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά τον όρο -σε κωμωδία-, το 300 π.Χ. Είχε αναφέρει πως ” είναι ό,τι καλύτερο μπορούν να σου προσφέρουν οι Θεοί“.

Στην Αρχαία Ελλάδα βλέπεις, ήταν ευγονική πρακτική, όπως και η συνέπεια του οίκτου προς βαριά ασθενείς και πάσχοντες. Οι Σπαρτιάτες ακολουθούσαν την ίδια τακτική, για τους ανίατους ασθενείς (θα έχεις υπ’ όψιν σου τον Καιάδα και τον Ευρώτα). Έκτοτε τη δανείστηκαν πολλοί. Τόσοι που στον Όρκο του Ιπποκράτη μπορεί να διαβάσει κάποιος το “Οὐ δώσω δὲ οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον, οὐδὲ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε”. Απαγορεύει στους γιατρούς τη χορήγηση οποιουδήποτε θανατηφόρου φαρμάκου σε ασθενή, έστω και έπειτα από παράκληση του.

Κάπου στη δεκαετία του 1880, η ευθανασία ήταν το πλέον επίκαιρο θέμα σε διαλέξεις ιατρικών συνεδρίων. Ουκ ολίγα άρθρα είχα δημοσιευθεί σε ιατρικά περιοδικά της Αγγλίας και της Αμερικής. Δέκα χρόνια μετά, μπήκαν στη μέση οι νομικοί και οι κοινωνιολόγοι, προέκυψε διαμάχη, με τους γιατρούς να επιμένουν πως η παθητική ή η έμμεση ευθανασία είναι νομική και ηθική, σε ορισμένες περιπτώσεις. Με αφορμή περιστατικό καρκινοπαθούς, στον οποίον γιατρός χορήγησε ουσία που ανακούφιζε μεν, από τους πόνους, αλλά μείωνε τη ζωή του ασθενούς, εμφανίστηκαν οι “ηθικές αρχές”. Αυτές επέκτειναν τη δικαιολόγηση των παθητικών ευθανασιών, έως την ενεργό ευθανασία και την ιατρο-υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

Η… γερμανική παρέμβαση που μπέρδεψε την ουσία

Έως το 1920 δεν υπήρχε κάποια ένταση. Τότε όμως, προέκυψε σύγγραμα Γερμανών, ενός καθηγητή ψυχιατρικής (Alfred Hoche) και ενός καθηγητή νομικής (Karl Binding), με τίτλο “Η δια νόμου εξόντωση της άχρηστης ζωής”. Σημείωναν ότι ” θα έρθει η μέρα που θα γίνει αποδεκτή η άποψη πως η εξόντωση ανθρώπων πνευματικώς νεκρών δεν συνιστά έγκλημα, δεν συνιστά ενέργεια ανήθικη, δεν συνιστά μια ενστικτώδη, κτηνώδη πράξη, αλλά μια πράξη επιτρεπτή, όσο και επωφελή“.

Αυτό που έκανε ο -δικαστής- Binding ήταν να δώσει δική του ερμηνεία σε νόμο που είχε η Γερμανία το ’20 για τις αυτοκτονίες (απαγορεύονταν). Έγραψε πως δεν είναι παράνομες, αλλά ούτε και νόμιμες. Τόνισε ότι η -παράνομη- δολοφονία αφορά το να αφαιρείς άλλη ζωή -όχι να αυτοκτονείς “α φού κανείς δεν μπορεί να σταματήσει κάποιον από το να αφαιρέσει τη ζωή του, αν αυτό επιθυμεί“.

Και αν δεν ήταν παράνομη η αυτοκτονία ” τότε κανείς δεν μπορεί να σταματήσει κάποιον από το να σκοτώσει άλλους, όταν είναι άρρωστοι“. Μαζί με τον Hoche τόνισαν ότι ” όποιος έχει σκοτώσει έναν πολύ βαριά ασθενή, αφότου του το έχει ζητήσει εκείνος, είναι σε συνέπεια με το νόμο“.

Αυτοί που έπρεπε (;) να φύγουν

Στη λίστα “άρρωστοι” έβαζαν ανθρώπους με ανίατες ασθένειες, διανοητικά ανάπηρους ή παραμορφωμένους. Έγραψαν χαρακτηριστικά, ότι “υπάρχουν τρία γκρουπ υποψήφια για ευθανασία. Δυο μεγάλα και ένα μέσο”.

Στο Νο1 ήταν “ άνθρωποι που έχουν τραυματιστεί θανάσιμα ή είναι στην προθανάτια οδό και με κάποιον τρόπο επικοινωνούν την επιθυμία τους να πεθάνουν”. Δεν ήταν απαραίτητο να πονούν. Ήταν αρκετό ότι δεν θα μπορούσαν να αυτοεξυπηρετηθούν και η κατάσταση τους είναι ανίατη. Ουδεμία σημασία είχε αν αυτά τα άτομα μπορούσαν να σωθούν, με άλλον τρόπο.

Στο Νο2 ήταν “ οι άνθρωποι που είναι πέραν πάσης αμφιβολίας, ψυχικά άρρωστοι και είναι βάρος για τις οικογένειες τους και την κοινωνία”.

Στο Νο3 έμπαιναν “οι άνθρωποι που υποφέρουν από σοβαρούς τραυματισμούς και είναι αναίσθητοι. Αυτοί που ακόμα και να ξυπνήσουν, δεν θα θυμούνται καν ποιοι είναι. Δεν πρόκειται για δολοφονία, αλλά για… σωτηρία από ένα τραγικό τέλος”.

Η ανθρωπότητα χάνει τόσες ζωές, από λάθος. Μια παραπάνω τι έγινε;

Μια επιτροπή που θα συγκροτούσαν γιατρός, ψυχίατρος και δικαστής, θα είχε την ευθύνη της απόφασης για το αν ο όποιος υποψήφιος πληροί τις προϋποθέσεις για ευθανασία. Εκτός επιτροπής θα ήταν οι περιπτώσεις που… καταλάβαιναν (;) πως ένας αναίσθητος άνθρωπος ήθελε να πεθάνει ή αν ο ασθενής έδινε τη συγκατάθεση του, για το τέλος του. Οι ειδικοί ομολογούσαν πως “ πάντα υπάρχει η πιθανότητα να σκοτώσεις λάθος άνθρωπο. Από την άλλη,  η ανθρωπότητα χάνει τόσες πολλές ζωές, από λάθος. Μια περισσότερη δεν θα κάνει δα, και τέτοια διαφορά”. 

Η κατάληξη αυτού του πονήματος ήταν πως ο θάνατος, στις προαναφερθείσες κατηγορίες, ήταν σπλαχνική-θεραπευτική αγωγή, συνεπής με την ιατρική ηθική. Επιπροσθέτως, “γλίτωναν” από το κράτος χρήματα που χρειάζονταν για αγωγές, θεραπείες “και άρα σταματά η αφαίμαξη της κοινωνίας, όπως και η ρύπανση της δεξαμενής των γονιδίων, με ελαττωματικά γονίδια”. Όλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν από τους Ναζί, στην παρουσίαση του προγράμματος Aktion Τ4. Γνωστό ως αυτό της ευγονικής, από το οποίο έχασαν τη ζωή τους 70.273 άνθρωποι.

Το αίτημα της Νέας Υόρκης και η αντίδραση των καθολικών

Στις 6 Ιανουαρίου του 1949, η Euthanasia Society of America παρουσίασε στους νομοθέτες της Νέας Υόρκης αίτημα, για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας. Το είχαν υπογράψει 379 κορυφαία στελέχη Προτεσταντών και Εβραίων και ήταν η μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων θρησκευτικών ηγετών που συνυπέγραψαν ποτέ το ίδιο χαρτί.

Οι ηγέτες του Καθολικισμού επέκριναν το αίτημα, εξηγώντας πως “ ένα τέτοιο νομοσχέδιο θα νομιμοποιήσει το συνδυασμό αυτοκτονίας-δολοφονίας”, τονίζοντας ότι “η πέμπτη εντολή του Θεού είναι “να μην σκοτώσεις”. Αιδεσιμότατος, ονόματι Robert E. McCormick είχε δηλώσει “ ο απώτερος στόχος της Euthanasia Society of America βασίζεται στην αρχή του ολοκληρωτισμού, πως ένα κράτος είναι το ανώτερο όργανο και ότι το άτομο δεν έχει το δικαίωμα να ζει, αν η συνέχιση της ζωής του είναι βάρος ή εμπόδιο για το κράτος. Οι Ναζί ακολούθησαν το πρόγραμμα αυτό, στον πρόσφατο πόλεμο. Εμείς, οι Αμερικανοί πολίτες της Νέας Υόρκης πρέπει να διερωτηθούμε αν θα ολοκληρώσουμε τη δουλειά του Χίτλερ”. Εν συνεχεία, παρατηρήθηκε κλίμα αντί-καθολικού συναισθήματος, το οποίο αφορούσε και άλλα θέματα όπως η αντισύλληψη, η ευγονική και ο έλεγχος του πληθυσμού. Το νομοσχέδιο δεν πέρασε.

Η ζωή δεν ανήκει στον άνθρωπο, αλλά στο Θεό

Από θρησκευτικής απόψεως, να πούμε ότι εναντίον είναι οι Ρωμαιοκαθολικοί, οι Ορθόδοξοι, οι Επισκοπικοί, οι Ευαγγελικοί, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, οι Πρεσβυτεριανοί, οι Βαπτιστές και οι Μεθοδιστές. Στο Ισλάμ υπάρχει μια σύγχυση, αλλά κατά βάση αντίκειται του ισλαμικού νόμου. Στον Ιουδαϊσμό, υπάρχει η απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου του Ισραήλ, κατά την οποία η παθητική ευθανασία (βλ. Βγάζεις την πρίζα των μηχανημάτων υποστήριξης) είναι νόμιμη, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Περιττό να αναφέρουμε πως η Εκκλησία της Ελλάδας έχει εκφράσει την αντίθεση της, καθώς όπως υποστηρίζει “ο θάνατος είναι ένα απλό συμβάν για τη μετάβαση του προσώπου σε έναν άλλο τρόπο προσωπικής ύπαρξης. Η ζωή δεν ανήκει στον άνθρωπο, άλλα στον Θεό, γι’ αυτό και δεν μπορεί να παρεμβαίνει κανείς σε κάτι που δεν το προσδιόρισε”. Και αν πονά; “Ο πόνος είναι ευεργετικός στη ζωή του ανθρώπου γιατί, εκτός των άλλων, αναπτύσσει και ισχυρούς δεσμούς αγάπης μεταξύ των ανθρώπων”.

Το δικαίωμα στην άρνηση θεραπευτικής αγωγής

Τα χρόνια πέρασαν, η Ευρώπη επέστρεψε στην -ας πούμε- κανονικότητα της, έγινε -ας πούμε- ένα και τον Απρίλιο του 1997 συγκλήθηκε στο Οβιέδο της Ισπανίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης, για να ασχοληθεί με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ατόμου, σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής. Στις 4/5 υπεγράφη από όλα τα μέλη της ΕΕ το σχετικό κείμενο (με τα πώς και τα γιατί) που έμεινε στην ιστορία, ως η Σύμβαση του Οβιέδο.

Στο κεφάλαιο ΙΙ με τίτλο “Συναίνεση”, στο άρθρο 5, θα διαβάσεις “ επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρχει μόνον, αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεση του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσης του. Το πρόσωπο αυτό θα ενημερώνεται εκ των προτέρων, καταλλήλως, ως προς το σκοπό και τη φύση της επέμβασης, καθώς και ως προς τα επακόλουθα και κινδύνους που αυτή συνεπάγεται. Το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μπορεί ελεύθερα και οποτεδήποτε να ανακαλέσει τη συναίνεση του”.

Η πρωτοπόρος -στην Ευρώπη- Ολλανδία

Από το Δεκέμβριο του 2000, η Ολλανδία ενημέρωσε τον πλανήτη πως εξέταζε νομοθετική πρωτοβουλία, που αφορούσε στην ευθανασία, για πάσχοντες από ανίατες ασθένειες ή ασθενείς που υπέφεραν από αφόρητους πόνους, χωρίς προοπτική θεραπείας. Στις βασικές προϋποθέσεις ήταν να έχει ο ασθενής επίγνωση της κατάστασης του και να αποδέχεται ανεπιφύλακτα, τη διαδικασία. Έγινε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που νομιμοποίησε την ευθανασία. Γενικά, την πρωτιά την έχει η Ιαπωνία, που προέβη στη σχετική νομιμοποίηση το 1962.

Στην Ολλανδία ωστόσο, δεν χρησιμοποιείται ο όρος “ευθανασία”. Περιλαμβάνεται στην ευρεία έννοια του “υποβοηθούμενη αυτοκτονία και τερματισμό της ζωής, κατόπιν αιτήματος”.

Στους υποστηρικτές του νόμου που επέτρεπε -υπό αυστηρές προϋποθέσεις- την ευθανασία, ήταν και πολλοί γιατροί. Τόνιζαν πως θα προήγαγαν τα δικαιώματα των ασθενών, φέρνοντας στην επικαιρότητα πρακτική που εφαρμοζόταν επί μακρόν -σε πολλές χώρες του κόσμου, υπό καθεστώς παρανομίας, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο. Παρουσίασαν και στοιχεία, κατά τα οποία το 90% των περιπτώσεων ευθανασίας από το 1997 έως το 2000, αφορούσαν σε ετοιμοθάνατους καρκινοπαθείς.

Οι πολέμιοι επικαλούνταν… την παράγραφο που διάβασες παραπάνω και αφορούσε στους Ναζί. Ο νόμος πέρασε το 2002 και ο τρόπος ήταν ενέσιμο διάλυμα που χορηγούνταν στον ασθενή, από ιατρικό προσωπικό ή συνταγογραφούμενα σκευάσματα που λάμβανε ο ίδιος.

Για να αποφύγουν τον “τουρισμό ευθανασίας”, η κυβέρνηση απέκλεισε το ενδεχόμενο να γίνεται σε ετοιμοθάνατους ασθενείς, από το εξωτερικό.  Το 2015 υπήρξαν 5.516 θάνατοι, με αυτόν τον τρόπο. Αντιστοιχούσαν στο 3.9% όλων των θανάτων, στη χώρα.

Τον Οκτώβριο του 2016 το ολλανδικό κοινοβούλιο επανήλθε, με την απελευθέρωση. Νομιμοποίησε την ευθανασία και για τα άτομα “ου έχουν μια σταθμισμένη γνώμη ότι η ζωή τους έχει ολοκληρωθεί θα πρέπει, υπό αυστηρά και προσεκτικά κριτήρια, να πάρουν την άδεια να τελειώσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια”.

Η υπουργός Υγείας, Έντιθ Σίπερς είχε πει ότι “ δεδομένου πως η επιθυμία για μια προσωπική επιλογή τερματισμού της ζωής συναντάται κυρίως στους ηλικιωμένους, το νέο σύστημα θα περιοριστεί σε αυτούς”. Παρέλειψε ωστόσο, να ενημερώσει αν η κυβέρνηση θα έθετε όριο ηλικίας. Διευκρίνισε ότι “θα χρειάεται προσεκτική καθοδήγηση και έγκριση εκ των προτέρων με ‘πάροχο βοήθειας στο θάνατο’ που έχει ιατρική εκπαίδευση, μαζί με συμπληρωματική εκπαίδευση”, ενώ θα γίνονταν εξετάσεις, και θα υπήρχε επόπτης, ως μηχανισμός ασφαλείας.

Πάμε λοιπόν, να δούμε τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο

Κάθε χώρα αντιμετωπίζει διαφορετικά το ζήτημα της ευθανασίας. Σε γενικές γραμμές, κατηγοριοποιείται με διαφορετικούς τρόπους: αυτήν που χαίρει της συγκατάθεσης του ασθενούς, αυτή που δεν έχει συγκατάθεση και εκείνη που δεν ρωτάς κανέναν ή δεν συνάδει με την επιθυμία του ασθενούς. Η πρώτη περίπτωση είναι νόμιμη σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς και η Ελβετία. Η δεύτερη απαγορεύεται σε όλες τις χώρες και η τρίτη θεωρείται δολοφονία.

Στη Μεγάλη Βρετανία, η Επιτροπή της Βουλής των Λόρδων, που χειρίζεται θέματα ηθικής στην ιατρική, προσδιορίζει την ευθανασία ως “σκόπιμη παρέμβαση που έχει αποτελέσει πραγματικότητα, αφότου κάποιος έχει εκφράσει την πρόθεση να τερματίσει τη ζωή του, για να απαλλαγεί από ανυπόφορους πόνους”.

Στην Πολωνία και την Ιταλία είναι παράνομη, στην Νορβηγία δέχονται την “παθητική ευθανασία”, στη Σουηδία “ανέχονται” την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, όπως και στη Γαλλία, αλλά και σε συγκεκριμένο μέρος της Αυστραλίας, η Αλβανία νομιμοποίησε το κομμάτι που αφορά αφόρητους πόνους -πάντα με τη συγκατάθεση του ασθενούς-, ενώ στην Αμερική, όπως σε όλα τα άλλα ζητήματα κάθε πολιτεία έχει άλλη αντιμετώπιση. Σε επίπεδο κράτους, απαγορεύεται.

Στην Ταϊλάνδη, προχώρησαν το 2007 σε Πράξη για την Εθνική Υγεία, όπου περιγράφονται οι όροι υπό τους οποίους επιτρέπεται και στην Ινδία κάποιες φυλές έχουν παράδοση στην παθητική ευθανασία και μάλιστα άνθρωποι αποφασίζουν το θάνατο τους, με ενθουσιασμό, προσδοκώντας μια νέα ζωή.

(Κεντρική φωτογραφία: bioedge.org)