Η ολική επαναφορά του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία 25 χρόνια πριν

Ακριβώς 25 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα, Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2018, από τη μεγάλη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1993 που σηματοδότησε αφενός την επιστροφή του στην εξουσία μετά από τέσσερα χρόνια απουσίας και αφετέρου τη μεγάλη ρεβάνς από τη Νέα Δημοκρατία.

Το χρονικό

Η τετραετία που είχε προηγηθεί ήταν η χειρότερη μέχρι εκείνη την περίοδο στην ιστορία του κινήματος. Βυθισμένο στη δίνη του σκανδάλου Κοσκωτά του οποίου τα απόνερα “έβρεξαν” ακόμη και τον Ανδρεά Παπανδρέου, το ΠΑΣΟΚ έχασε τρεις συνεχόμενες εκλογικές μάχες (Ιούνιος 1989, Νοέμβριος 1989, Απρίλιος 1990) από τη Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Μέσα σ’ αυτό το διάστημα, ιστορικά στελέχη του κόμματος όπως ο Δημήτρης Τσοβόλας και ο Νίκος Αθανασόπουλος καταδικάστηκαν για συμμετοχή τους σε σκάνδαλα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου όμως, που ήταν κατηγορούμενος για το σκάνδαλο Κοσκωτά (αλλά δεν προσήλθε ποτέ στο Ειδικό Δικαστήριο) αθωώθηκε γεγονός που του προσέδωσε κύρος αλλά και δύναμη για να επανέλθει δυναμικά στο πολιτικό προσκήνιο.

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης από την πλευρά του κατάφερε να σχηματίσει κυβέρνηση μόλις μετά την τρίτη εκλογική του νίκη, τον Απρίλιο του 1990, με την ψήφο του Θεόδωρου Κατσίκη της ΔΙΑΝΑ με μία οριακή πλειοψηφία 151 ψήφων, παρά το πολύ μεγάλο ποσοστό της νίκης του (47%). Ας όψεται το εκλογικό σύστημα που είχε ψηφίσει το ΠΑΣΟΚ πριν παραδώσει την εξουσία το 1989.

Ο τότε Πρωθυπουργός εφάρμοσε ένα ιδιαίτερα περιοριστικό πρόγραμμα στην οικονομία προκαλώντας γρήγορα τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Στην ιστορία άλλωστε έμεινε η φράση του “εφέτος οι αυξήσεις θα είναι… μηδέν” αναφερόμενος στις αυξήσεις των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων.

Επίσης, η Νέα Δημοκρατία προχώρησε στην ιδιωτικοποίηση των Αστικών Λεωφορείων της Αθήνας πυροδοτώντας τεράστιες αντιδράσεις από τους συνδικαλιστές. Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου δεσμεύτηκε ότι σε περίπτωση επιστροφής του στην εξουσία, το δημόσιο θα έπαιρνε και πάλι στην κατοχή του την ΕΑΣ (όπερ και εγένετο).

Το μεγάλο Βατερλώ όμως του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ήταν το ζήτημα της ονόματος του γειτονικού κράτους των Σκοπίων. Από το 1992, όταν και οι Σκοπιανοί κήρυξαν την ανεξαρτησία τους με το όνομα “Μακεδονία”, ήταν σαφές ότι θα υπάρξει πρόβλημα.

Διαφάνηκε όμως πολύ γρήγορα ότι μεταξύ του τότε Πρωθυπουργού και του νεαρού (εκείνη την εποχή) Υπουργού των Εξωτερικών, Αντώνη Σαμαρά υπήρχε διαφορά φιλοσοφίας. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, περισσότερο πραγματιστής, υιοθετούσε μία πιο ήπια στάση, σε αντίθεση με τον Υπουργό του ο οποίος, σε λεκτικό επίπεδο τουλάχιστον, ήταν κάθετος και πολύ σκληρός. Η κυβερνητική κρίση έτσι ξέσπασε φυσιολογικά και εν τέλει ο Αντώνης Σαμαράς αποπέμφθηκε.

Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αρχή του τέλους για την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Ειδικά από τη στιγμή που ο Αντώνης Σαμαράς ίδρυσε το δικό του πολιτικό φορέα, την “Πολιτική Ανοιξη”, ήταν φανερό ότι αργά ή γρήγορα η κυβέρνηση θα έχανε την εμπιστοσύνη της Βουλής. Τελικά αυτό έγινε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1993 όταν ο βουλευτής Κιλκίς της Νέας Δημοκρατίας, Γιώργος Συμπιλίδης (πολιτικός φίλος του Αντώνη Σαμαρά) απέσυρε τη στήριξή του. Αμέσως, προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 10 Οκτωβρίου του 1993.

Πορεία προς τη νίκη και την ολική επαναφορά

Κατά τη διάρκεια της τριετίας Μητσοτάκη, το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε υψηλούς αντιπολιτευτικούς τόνους. Ακόμα και στο Σκοπιανό το κόμμα της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης έκανε κριτική από … δεξιά κατηγορώντας τη Νέα Δημοκρατία για ξεπούλημα του ονόματος της Μακεδονίας. Στα προεκλογικά ποστ του ΠΑΣΟΚ μάλιστα “έπαιζε” πολύ η δήλωση του Κώστα Μητσοτάκη ότι “σε 10 χρόνια το Σκοπιανό θα το έχουμε ξεχάσει”.

Ηδη, από το καλοκαίρι του 1993, ο μηχανισμός του Κινήματος ήταν πανέτοιμος για εκλογές αφού η εύθραστη, έτσι και αλλιώς, κυβερνητική πλειοψηφία, κρεμόταν από μία κλωστή. Ο Κώστας Λαλιώτης καλούσε τους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας να ρίξουν την κυβέρνηση “για να απαλλάξουν την παράταξή τους από το άγος του Μητσοτακισμού” και όταν αυτό έγινε, το ΠΑΣΟΚ πάτησε γκάζι για την επιστροφή του στην εξουσία.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα, ήταν σαφές ότι το ΠΑΣΟΚ είχε το δημοσκοπικό αλλά και το ψυχολογικό προβάδισμα. Οι μεγάλες συγκεντρώσεις του σε Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Αθήνα θύμιζαν τις αντίστοιχες της δεκαετίας του 80 παρά το γεγονός ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν φανερά εξασθενημένος λόγω των σοβαρών προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε.

Ουσιαστικά οι πάντες ήξεραν ότι το ΠΑΣΟΚ θα επικρατήσει και ότι θα σχημάτιζε ισχυρή κυβέρνηση (αφού, εν τω μεταξύ, η Νέα Δημοκρατία είχε αλλάξει τον εκλογικό νόμο σε ενισχυμένη αναλογική). Εν τέλει, η νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου και του κόμματός του ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Το ΠΑΣΟΚ συγκέντρωσε το 46,8% των ψήφων (η δεύτερη καλύτερη εκλογική επίδοση της ιστορίας του μετά το θρίαμβο του 1981) και εξέλεξε 170 βουλευτές.

Η Νέα Δημοκρατία περιορίστηκε στο 39,3% και σε 111 βουλευτές ενώ η Πολιτική Ανοιξη του Αντώνη Σαμαρά στο εκλογικό ντεμπούτο της εξέλεξε 10 βουλευτές με 4,8% των ψήφων. ΤΟ ΚΚΕ εξέλεξε 9 βουλευτές ενώ εκτός Βουλής έμεινε ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου της Μαρίας Δαμανάκη που δεν κατάφερε να ξεπεράσει το όριο του 3%.

Οι πανηγυρισμοί και η νέα κυβέρνηση

Με το που έγιναν γνωστά τα πρώτα αποτελέσματα, οπαδοί του ΠΑΣΟΚ συγκεντρώθηκαν έξω από την οικία του Ανδρέα Παπανδρέου, στην οδό Αγράμπελης, στην Εκαλη. Ηδη είχε ετοιμαστεί μία τεράστια τούρτα (με τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ) για το μεγάλο πάρτι της νίκης την οποία έκοψε πρώτος ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ και νέος Πρωθυπουργός.

Σ’ όλη τη διάρκεια του πλάνου στο πλευρό του Παπανδρέου ήταν η σύζυγός του Δήμητρα Λιάνη την οποία μάλιστα ο αείμνηστος πολιτικός μνημόνευσε και στο μήνυμα της νίκης: “Ευχαριστώ την Δήμητρα, η συμβολή της οποίας στην ζωή μου και στον αγώνα μου, είναι ανεκτίμητη” είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής του ΠΑΣΟΚ.

Ακριβώς τότε έλαβε χώρα και η στιγμή που έμεινε στην ιστορία. Η κ. Λιάνη έκοψε το πρώτο κομμάτι της τούρτας και τάισε το σύζυγό της στο στόμα σε μία σκηνή που μεταδόθηκε ζωντανά απ’ όλα τα κανάλια της χώρας και προκάλεσε ποικίλα σχόλια.

Την επομένη των εκλογών, ο Ανδρέας Παπανδρέου σχημάτισε τη νέα Κυβέρνησή του που είχε άρωμα παλιού ΠΑΣΟΚ. Εμπιστεύτηκε το κρίσιμο χαρτοφυλάκιο της Οικονομίας στον Γιώργο Γεννηματά ενώ θέση βρήκαν σχεδόν όλα τα παραδοσιακά στελέχη (Τζοχατζόπουλος, Πάγκαλος, Σημίτης, Μερκούρη, Πεπονής, Λαλιώτης, Τσούρας, Τζουμάκας, Κρεμαστινός, Παπαντωνίου, Παπούλιας, Αρσένης, Παπαθεμελής, Ποττάκης).

Στην εν λόγω κυβέρνηση έκανε το… κυβερνητικό ντεμπούτο του ο Ευάγγελος Βενιζέλος, μετέπειτα πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, που ανέλαβε τη θέση του Υφυπουργού Προεδρίας.

Η κυβέρνηση εκείνη, με κάποιες αλλαγές εν συνεχεία, ουσιαστικά οδήγησε τον τόπο μέχρι τον Ιανουάριο του 1996. Τότε, λόγω της βαριάς ασθένειας του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος νοσηλευόταν στο Ωνάσειο, η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ εξέλεξε νέο Πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη. Ο κ. Σημίτης ανέλαβε λίγους μήνες αργότερα και την προεδρία του κόμματος στο πρώτο συνέδριο που έγινε μετά το θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, τον Ιούνιο του 1996.