Γιατί η καινοτομία στο φάρμακο είναι επένδυση και όχι κόστος

Άρθρο του Μιχάλη Χειμώνα, Γενικού Διευθυντή του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ)

Η φαρμακευτική βιομηχανία εισέρχεται σε μια νέα εποχή χάρη στην πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Όπως ανέφερε και ο Αλβέρτος Μπουρλά στη συνάντηση που είχαν οι CEOs των μεγαλύτερων διεθνών φαρμακευτικών επιχειρήσεων με τον Πρωθυπουργό (Απρίλιος 2024), βρισκόμαστε στην εποχή της Φαρμακευτικής Αναγέννησης. Πράγματι πρωτοποριακές κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες γίνονται όλο και περισσότερο διαθέσιμες, δίνοντας νέα ελπίδα στους ασθενείς. Φιλοδοξία και αποστολή της φαρμακοβιομηχανίας είναι η μετατροπή της θεμελιώδους έρευνας σε καινοτόμες και προσβάσιμες θεραπείες για όλους.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων & Συνδέσμων (EFPIA), η φαρμακευτική βιομηχανία έχει συμβάλει στην επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής των Ευρωπαίων κατά έως και 30 χρόνια σε σύγκριση με έναν αιώνα πριν, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα καινοτόμα φάρμακα. Για παράδειγμα τα αντιρετροϊκά φάρμακα έχουν μετατρέψει για πολλούς τον ιό HIV σε μια διαχειρίσιμη χρόνια πάθηση, ενώ κάποτε οδηγούσε με σιγουριά στο θάνατο.

Για τους ανθρώπους που ζουν με ηπατίτιδα C, το 95% μπορεί τώρα να θεραπευτεί με μια θεραπευτική αγωγή 12 εβδομάδων. Σύμφωνα με στοιχεία της EFPIA, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τις νέες θεραπείες οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού έχουν κερδίσει σχεδόν 1,2 εκατομμύρια έτη υγιούς ζωής μεταξύ 2007 και 2017. Τα εμβόλια και τα φάρμακα βελτιώνουν την υγεία όχι μόνο με την αντιμετώπιση και θεραπεία των ασθενών, αλλά και με την πρόληψη των ασθενειών. Η πρόληψη διασφαλίζει ότι οι άνθρωποι μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στις κοινότητές τους και να συμβάλουν στην οικονομία. Είναι ενδεικτικό ότι μεταξύ 2001 και 2020, τα εμβόλια απέτρεψαν περίπου 20 εκατομμύρια θανάτους, 500 εκατομμύρια περιπτώσεις ασθένειας και 9 εκατομμύρια περιπτώσεις μακροχρόνιας αναπηρίας παγκοσμίως.

Η ανακάλυψη της ινσουλίνης έχει σώσει εκατομμύρια ζωές και έχει αποτρέψει επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένης της νεφρικής νόσου, των καρδιακών παθήσεων και των προβλημάτων με την όραση, τη στοματική υγεία και τα πόδια. Οι στατίνες, φάρμακα κατά της χοληστερόλης που λαμβάνονται από εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη, αποδεδειγμένα μειώνουν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν ήδη υποστεί καρδιακό επεισόδιο. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, όμως, είναι η άμεση αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι φαρμακευτικές εταιρείες ανέπτυξαν σε λιγότερο από ένα χρόνο εμβόλια κατά της COVID-19 για να μειώσουν τον κίνδυνο νοσηλείας ή θανάτου. Δύο χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας, περισσότερες από 12 δισεκατομμύρια δόσεις είχαν χορηγηθεί παγκοσμίως, αποτρέποντας τουλάχιστον 20 εκατομμύρια θανάτους.

Επιπλέον, η φαρμακευτική καινοτομία μειώνει άλλες δαπάνες υγείας, όπως τις συνολικές ημέρες νοσηλείας στα νοσοκομεία, την ανάγκη για χειρουργικές επεμβάσεις, κ.λπ., επιτρέποντας στους ασθενείς να διαχειρίζονται καλύτερα τις χρόνιες παθήσεις τους και να αποφεύγουν επιπλοκές που απαιτούν ακριβότερη και εντατικότερη ιατρική φροντίδα.

Παρά τη σημαντική συμβολή του φαρμακευτικού κλάδου σε μια καλύτερη δημόσια υγεία, η περαιτέρω ανάπτυξή του αλλά και η βιωσιμότητά του στη χώρα μας, κινδυνεύει. Η υποχρηματοδότηση της φαρμακευτικής δαπάνης, αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, και οι συνθήκες που η πολιτεία έχει επιτρέψει να διαμορφωθούν στο χώρο του φαρμάκου, έχουν φέρει τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις σε οριακό σημείο, διακυβεύοντας την πρόσβαση των Ελλήνων ασθενών σε υπάρχουσες αλλά κυριότερα σε μελλοντικές καινοτόμες θεραπείες.

Μάλιστα από το 2022 και μετά το πρόβλημα έχει ενταθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να παρατηρούμε το μοναδικό φαινόμενο στα παγκόσμια χρονικά όπου η κρατική χρηματοδότηση υπολείπεται των υποχρεωτικών επιστροφών της φαρμακοβιομηχανίας. Ειδικά στο νοσοκομειακό περιβάλλον, που θεωρείται εντελώς ελεγχόμενο από το κράτος, οι συνολικές επιστροφές υπερβαίνουν το 80% (!) στις συνολικές τιμολογημένες πωλήσεις από φαρμακευτικές εταιρίες. Με άλλα λόγια στα 10 φάρμακα, μόνο τα 2 τα πληρώνει η πολιτεία και τα 8 τα πληρώνει η φαρμακοβιομηχανία! Και όλα αυτά συμβαίνουν, ενώ στην Ελλάδα οι τιμές των φαρμάκων είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ.

Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα πως στην Ελλάδα τίθεται σε κίνδυνο η βιωσιμότητα του φαρμακευτικού κλάδου, δεν αναγνωρίζεται η αξία της καινοτομίας και διακυβεύεται η εισαγωγή καινοτόμων φαρμάκων για απειλητικές για τη ζωή ασθένειες. Ήδη τα μηνύματα που έρχονται από αρκετές εταιρίες μέλη μας είναι πως δεν προτίθενται να φέρουν στη χώρα αρκετά νέα φάρμακα, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες μελέτες της IQVIA, λιγότερη φαρμακευτική καινοτομία φτάνει στους Έλληνες ασθενείς, καθώς για το χρονικό διάστημα 2020 – 2023 μόνο ένα στα πέντε (1/5) νέα φάρμακα που εγκρίθηκαν κεντρικά στην Ευρώπη ήρθαν στην Ελλάδα. Δυστυχώς υπάρχουν σημαντικές ανισότητες στην πρόσβαση των ασθενών σε νέες θεραπείες από χώρα σε χώρα, για παράδειγμα οι ασθενείς στη Γερμανία αναμένουν περίπου 126 μέρες για να αποκτήσουν πρόσβαση σε νέα φάρμακα, στην Ελλάδα 587 μέρες (ο χρόνος αυτός υπολείπεται κατά σχεδόν δύο μήνες δηλαδή 56 μέρες από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο), ενώ στη Ρουμανία 778 ημέρες και στην Πολωνία 804 ημέρες (στοιχεία 2023). Οι καθυστερήσεις κυκλοφορίας νέων φαρμάκων στην Ελλάδα οφείλονται κυρίως στο κριτήριο 5/11, αλλά και στο επίπεδο υποχρεωτικών επιστροφών.

Σήμερα παγκοσμίως βρίσκονται υπό έρευνα και ανάπτυξη από την φαρμακευτική βιομηχανία 9.000 μόρια, που αφορούν σε νέα εμβόλια, γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες, σωρεία νέων βιολογικών φαρμάκων κ.λπ. Η νόσος Alzheimer, η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα, η παχυσαρκία, διάφορες μορφές καρκίνου, αρκετά σπάνια νοσήματα όπως η μυική δυστροφία Duchenne, αποτελούν θεραπευτικές περιοχές στις οποίες θα παρουσιαστούν σημαντικές θεραπευτικές επιλογές στο προσεχές χρονικό διάστημα αλλάζοντας ζωές και απομακρύνοντας στο χρόνο τη σκιά του θανάτου για πολλούς συνανθρώπους μας. Είναι πραγματικά λυπηρό να γίνονται τόσο μεγάλα άλματα στην επιστήμη και να μην τα απολαμβάνουμε εδώ στην Ελλάδα ή να λαμβάνουμε μέρος αυτών και με καθυστέρηση. Η φαρμακευτική καινοτομία πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του συστήματος υγείας και να αντιμετωπίζεται ως επένδυση και όχι ως κόστος. Είναι ζητούμενο οι Έλληνες πολίτες να έχουν πρόσβαση σε όλα όσα η επιστήμη μπορεί να προσφέρει, τη στιγμή που τα χρειάζονται.

Διαχρονικά αιτούμαστε να αναγνωριστεί η αξία της καινοτομίας, αλλά και να υιοθετηθούν νέα μοντέλα αξιολόγησης και αποζημίωσης. Παράλληλα, πρέπει να γίνει επαναπροσδιορισμός της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης, ώστε να καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού της χώρας μας. Τέλος, χρειάζεται να γίνει χρήση ψηφιακών εργαλείων, όπως Μητρώα, πρωτόκολλα και έλεγχος στη συνταγογράφηση, ώστε να μειωθεί η σπατάλη.

Το Υπουργείο Υγείας έχει αντιληφθεί το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η είσοδος της καινοτομίας στη χώρα μας και έχει μπει στη συζήτηση που εδώ και χρόνια προσπαθούμε να ανοίξουμε για το θέμα αυτό, με σκοπό τη θέσπιση ενός Ταμείου Καινοτομίας, από το 2025 τώρα πια. Η συζήτηση που ξεκινήσαμε από το 2015, έγινε πιο συγκεκριμένη με την πρόταση που καταθέσαμε τον Ιούλιο του 2024 με τίτλο «Σχήμα Μεταβατικής Αποζημίωσης (ΣΜΑ) φαρμάκων». Ευελπιστούμε πως οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες, ώστε να γίνει πραγματικότητα.