Κοιτώντας τον κόσμο μέσα από τον φακό ενός ανθρώπου που δεν βλέπει

Παρά το γεγονός ότι είναι τυφλή, η διάθεσή της να καταπιάνεται πάντα με κάποιο χόμπι ή άθλημα είναι ακόρεστη. Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου, συνοδευόμενη πάντα από τους δυο σκύλους-οδηγούς της, τη Λάρα και τη Μέι, είναι ένα δυναμικός χαρακτήρας που δύσκολα περνάει απαρατήρητος.

Οι φωτογραφίες που παρεμβάλλονται στο κείμενο είναι της Ιωάννας-Μαρίας Γκέρτσου

Γνωστή από τη Λάρα, μια Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιείται στην εκπαίδευση σκύλων-οδηγών για τους τυφλούς, η Ιωάννα-Μαρία έχει εκπροσωπήσει και θεμελιώσει αρκετές διεκδικήσεις για τα άτομα με αναπηρία στην όραση. Μια πτυχή της όμως η οποία δεν είναι αρκετά γνωστή στον κόσμο, είναι η αγάπη της για την φωτογραφία.

«Μικρή φοβόμουν τις σκιές. Φοβόμουν την αλλαγή που προκαλούσαν στο χώρο. Ένιωθα τον εαυτό μου και ξαφνικά και κάτι άλλο. Δεν μπορούσα να καταλάβω ότι είμαι εγώ αυτό ή ότι υπήρχε μια ουσία που δεν μπορούσα να ελέγξω.»

Η σχέση της ψυχολογίας με την φωτογραφία

Εύλογα μπορεί κάποιος να απορήσει πώς ένας τυφλός μπορεί να φωτογραφίζει εφ’ όσον δεν βλέπει. Κάποιος όμως ο οποίος δεν έχει δει ποτέ στη ζωή του, μαθαίνει να προσαρμόζεται διαφορετικά στον κόσμο.

« Από πολύ μικρή άρχισα να δημιουργώ στο μυαλό μου οπτικές εικόνες με βάση αυτά που ένιωθα, αντιλαμβανόμουν και άκουγα, οπότε στην ουσία ήταν σαν να έβλεπα. Όταν άκουγα κάτι ήταν στην ουσία σαν να το έβλεπα με δικά μου σχήματα, χρώματα, μοτίβα και εικόνες, και κάθε τι είχε και έχει τη δική του οπτική αντιστοιχία,» λέει η Ιωάννα-Μαρία.

Χάρη στην συναισθησία, με την οποία διαγνώστηκε αργότερα στη ζωή της, η Ιωάννα-Μαρία δημιουργούσε οπτικούς χάρτες στο μυαλό της. Θυμόταν διαδρομές, προσανατολιζόταν με τον ήχο και φερόταν σαν κάποιον που βλέπει.

Η συναισθησία είναι ένα νευρολογικό φαινόμενο, όπου ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τα οπτικά, ακουστικά, αισθητηριακά ερεθίσματα με μια διαφορετική αίσθηση από αυτή που τους αντιστοιχούν. Η συναισθησία μπορεί να είναι «οπτική», δηλαδή κάποιος να οπτικοποιεί ήχους, μυρωδιές ή αντίστοιχα να είναι «ακουστική», να ακούει παραδείγματος χάρη μια γεύση. Ο τρόπος κωδικοποίησης των ερεθισμάτων είναι εντελώς υποκειμενικός και διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση.

« Έτσι βλέπω εγώ τη Μέη- χαϊδεύοντας το πλούσιο τρίχωμά της. Καθώς η παλάμη μου τρέχει επάνω της, εκείνη αντιδρά και νιώθω κάθε γουργουρητό και σκίρτημα που κάνει, ανταποκρινόμενη στο άγγιγμά μου. Με το που αγγίξω τη φιλόξενη γούνα της, τα προβλήματα μου φεύγουν μακριά κι επανέρχομαι στο τώρα, σε αυτό που έχει ουσία.»

Η Ιωάννα-Μαρία λέει πως «βλέπει» οτιδήποτε ακούει, είτε με χρώματα είτε με αφαιρετικά σχήματα. Εξηγεί πώς χάρη στην συναισθησία, όταν ακούει έναν ήχο ενεργοποιείται ο «οπτικός φλοιός» του εγκεφάλου, δηλαδή αντιδρά σε εικόνες.

Όταν λοιπόν χειρίζεται μια κάμερα, μετατρέπει την κάμερα στο αισθητήριο όργανό της –αντικαθιστά δηλαδή τα μάτια της. Από τους ήχους που παράγει η κάμερα και ο φακός της όταν προσπαθεί να εστιάσει, να κάνει ζουμ ή να υπολογίζει την απόσταση, μπορεί να καταλάβει τι θα αποτυπώσει όπως ακριβώς θα αποτύπωνε ο εγκέφαλος μια εικόνα. Εν ολίγοις, χειρίζεται την κάμερα σαν να ήταν το δικό της μάτι.

Πορτραίτο της Ιωάννας-Μαρίας το οποίο το τράβηξε η ίδια κατά τη ρύθμιση της κάμερας:

Η πρώτη επαφή με την εικόνα

« Αφενός πάντα ένιωθα ότι έβλεπα χωρίς στην ουσία να βλέπω, αφετέρου έμαθα ότι το μάτι λειτουργεί σαν φωτογραφική μηχανή και στην ουσία αυτό που θα καταγράψει η “φωτογραφική μηχανή” ερμηνεύεται από τον εγκέφαλο. Οπότε μαθαίνοντας να χρησιμοποιώ τα εργαλεία, όπως π.χ. αυτά που είχα κατά τις σπουδές μου, είδα ότι μπορούμε να χειριστούμε το οπτικό σύστημα, οπότε έμαθα να βγάζω προς τα έξω αυτό που εγώ αντιλαμβάνομαι,» εξηγεί για την εξοικείωσή της με την συσκευή.

Η σχέση της με την εικόνα και την επεξεργασία της στην ουσία ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των σπουδών της. Στο προπτυχιακό της στο Τμήμα Ψυχολογίας της Παντείου, «ερωτεύτηκε» την Πειραματική ψυχολογία. Όντας ένας άνθρωπος με πολύ δομημένη σκέψη ως προς την αντίληψη των πραγμάτων, της άρεσε να βλέπει το κάθε βήμα των πειραμάτων ξεχωριστά, να βγάζει υποθέσεις και να γράφει τύπους.

« Το αντικείμενο το οποίο πραγματεύεται η Πειραματική Ψυχολογία με έβαζε και σε μια διαδικασία ηθικής σκέψης. Γιατί πχ να αποκαλούμαι εγώ η τυφλή και όλοι οι άλλοι να νομίζουν ότι βλέπουν; Τι είναι αυτό που βλέπουν στην ουσία και πώς εγώ μπορώ να τους κάνω να συνειδητοποιήσουν ότι ίσως και αυτό που βλέπουν να είναι μια πλάνη που βασίζεται στην αρχιτεκτονική του οπτικού τους συστήματος και στον τρόπο που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα ερεθίσματα,» αναφέρει η Ιωάννα-Μαρία.

Η Ιωάννα-Μαρία μένει στο Χαλάνδρι. Θεωρεί ότι η περιοχή τα τελευταία χρόνια είναι παραμελημένη και πώς θα έπρεπε να είναι πιο φιλόξενη τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες

Η διαδικασία αυτή ενείχε και μια δημιουργικότητα που την ιντρίγκαρε. Αφού μελετούσε το επιστημονικό κομμάτι, ακολουθούσε το δημιουργικό. Ο σχεδιασμός δηλαδή και η υλοποίηση των πειραμάτων για τη δημιουργία οπτικών ερεθισμάτων και πλάνων που περιλάμβανε εικόνες, ζωγραφιές και φωτογραφίες που απευθύνονταν στους συμμετέχοντες.

Η αγάπη της για την Πειραματική Ψυχολογία την οδήγησε στο να ακολουθήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο Βέλγιο πάνω στη Γνωσιακή Επιστήμη, η οποία μελετά τον εγκέφαλο μέσα από την ψυχολογία και την τεχνητή νοημοσύνη. Εκεί εξειδικεύτηκε πλήρως στο αντικείμενο της Πειραματικής Ψυχολογίας και της Ψυχοφυσικής ενώ ολοκλήρωσε και Διδακτορικές σπουδές στην Οπτική Αντίληψη.

Οι πρώτες φωτογραφίες

Το ακαδημαϊκό της υπόβαθρο τη βοήθησε να μάθει και να κατανοήσει το οπτικό σύστημα, τον εγκέφαλο, τις οπτικές πλάνες, το φως και τις διαβαθμίσεις του και πώς να «στήνει» μια εικόνα προκειμένου να προκαλέσει το φαινόμενο που θέλει στους συμμετέχοντες των πειραμάτων της.

Έτσι, με την γνώση που διέθετε και αφού απέκτησε τη Λάρα και τη Μέι, άρχισε να κυκλοφορεί περισσότερο. Η ενέργεια που ένιωθε τόσο από τα ζώα όσο και από το τοπίο, την ωθούσαν στο να θέλει να αποτυπώσει όλα αυτά τα ερεθίσματα και τα βιώματα.

«Βρεθήκαμε με ένα κινητό στο χέρι, το οποίο είχε τη δυνατότητα να φωτογραφίζει (**τα περισσότερα smartphones πλέον έχουν υλικό προσβασιμότητας για τυφλούς), και με όλη αυτή την προηγούμενη γνώση, άρχισα σιγά-σιγά στις διαδρομές που έκανα με τα σκυλιά και κυρίως έξω στη φύση και με ακραία καιρικά φαινόμενα να επιχειρώ να φωτογραφίζω τα σκυλιά μου,» αναφέρει.

Η Ρεματιά στο Χαλάνδρι, είναι ένα από τα αγαπημένα σημεία της Ιωάννας-Μαρίας για να βγαίνει βόλτα μαζί με τα σκυλιά της

Αργότερα, κατά τη διάρκεια εργασίας της στο Θέατρο Μπάντμιντον, εντόπιζε και άλλα στοιχεία για φωτογράφιση, όπως το κτίριο, το φως, τις παραστάσεις ή την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τη Μέι.

Όσο ζούσε και εργαζόταν στην Κρήτη, άρχισε να «στήνει» την εικόνα περισσότερο– έβαζε τα σκυλιά εκεί που ήθελε να φωτογραφίζει και να βγάζει τα πορτραίτα τους. Στη συνέχεια άρχισε να επεξεργάζεται την εικόνα και να τους προσθέτει εφέ με βάση αυτό που η ίδια ένιωθε και το είχε στο μυαλό της.

Μέχρι και σήμερα, η Λάρα και η Μέι είναι τα βασικά μοντέλα της Ιωάννας-Μαρίας και ο λόγος που φωτογραφίζει. Όπως λέει, όταν απέκτησε τον πρώτο της σκύλο-οδηγό, τη Λάρα, άλλαξε η ζωή της και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο.

«Ο σκύλος-οδηγός με άλλαξε σαν άνθρωπο. Έβλεπα τη Λάρα και ήξερα τι μου έλεγε. “Έβλεπα” τα λόγια της στον αέρα. Με κοίταζε και ένιωθα τόσο έντονα συναισθήματα και μου έδινε περισσότερη ευκαιρία να δουλέψω με τον εαυτό μου.»

Σχετικά με αυτό το πρότζεκτ

Από τις πρώτες στιγμές και από την πρώτη επαφή με επαγγελματική κάμερα, η Ιωάννα-Μαρία έδειξε στην πράξη πώς ακριβώς μπορεί να προσαρμόσει το μέσο στις δικές της ανάγκες. Ακουμπώντας την κάμερα κοντά στο πρόσωπό της και κρατώντας τον φακό και το σώμα, αφουγκραζόταν τους ήχους των ρυθμίσεων που έμπαιναν σε λειτουργία – έτσι καταλάβαινε τι φωτογράφιζε. Με ελάχιστη καθοδήγηση όσον αφορά τις κατάλληλες ρυθμίσεις της κάμερας, ήξερε πώς να προσανατολιστεί ως προς το αντικείμενο που φωτογράφιζε, ανάλογα με την αλλαγή της θερμοκρασίας όσον αφορά την παρουσία φωτός ή σκιών ή παραδείγματος χάρη το χρώμα των φύλλων ανάλογα με τον «ήχο» που έβγαζαν όταν τα πατούσε.

«Ο καθένας όταν βλέπει της φωτογραφίες μου καταλαβαίνει αυτό που όντως απεικονίζουν αλλά τις ερμηνεύει όπως εκείνος θέλει» απαντά στην ερώτηση για το τι θέλει να πει μέσα από τις φωτογραφίες της. «Τελικά ίσως είναι αυτό που είπε ο Ντεγκά,» λέει η Ιωάννα-Μαρία . «Η τέχνη δεν είναι μόνο αυτό που βλέπεις αλλά και αυτό που κάνεις τους άλλους να δούν».

« Το πρώτο πράγμα που θα καταλάβει κάποιος βλέποντας αυτό που έχω φωτογραφίσει, είναι αυτό που βλέπει. Και φυσικά μπορεί να το ερμηνεύσει όπως θέλει ο καθένας προσωπικά. Είναι όμως κάτι που βγαίνει από την ψυχή μου, θέλω να είναι και μια ωραία εικόνα με νόημα.»

Ακολουθούν οι φωτογραφίες της Ευγενίας Χορού: