“Ματωμένες” Πρωτομαγιές: Από τους καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης στους 200 της Καισαριανής

Η Πρωτομαγιά ως σύμβολο αντίστασης και αγώνα για τους εργάτες ήταν επικίνδυνη και το ανατρεπτικό περιεχόμενο που της προσέδιδε κάθε φορά το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, έπρεπε να αντιμετωπιστεί με κάθε τρόπο και μέσο.

Ως εργατική γιορτή, καθιερώθηκε στις 20 Ιουλίου 1889, κατά τη διάρκεια του ιδρυτικού συνεδρίου της Δεύτερης Διεθνούς (Σοσιαλιστικής Διεθνούς) στο Παρίσι, σε ανάμνηση του ξεσηκωμού των εργατών του Σικάγου την 1η Μαΐου 1886, που διεκδικούσαν το οκτάωρο και καλύτερες συνθήκες εργασίας.

Η βίαιη (και τις περισσότερες φορές αιματηρή) καταστολή των πρωτομαγιάτικων συγκεντρώσεων στην Ελλάδα ήταν ο κανόνας έως και τις πρώτες δεκαετίες του 1900.

Ουκ ολίγα τα θύματα ανάμεσα στους εργάτες που «τολμούσαν» να αμφισβητήσουν τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, να τις καταδικάσουν και να διεκδικήσουν δικαιώματα που σήμερα φαντάζουν ως αυτονόητα.

Τα γεγονότα του Σικάγο

Όλα ξεκίνησαν το 1886 μετά την ολοκλήρωση του συνεδρίου της Ομοσπονδίας Εργασίας των ΗΠΑ όπου αποφασίζεται την 1η Μαΐου να γίνουν απεργιακές κινητοποιήσεις στο Σικάγο. Έτσι, με σύνθημα “Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνο” οι εργάτες και οι οικογένειές τους αποφάσισαν να διαδηλώσουν στην πλατεία Haymarket.

Ήταν ημέρα Σάββατο, εργάσιμη ημέρα ούτως ή άλλως, όταν η ατμόσφαιρά άρχισε να μυρίζει μπαρούτι από τους εργάτες που είχαν ξεχυθεί στους δρόμους και τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις να σημαδεύουν το πλήθος με τα οπλοπολυβόλα. Στην απεργία πήραν μέρος περίπου 350.000 εργάτες σε 1.200 εργοστάσια των ΗΠΑ. Στο Σικάγο πραγματοποιήθηκε η πιο μαχητική πορεία, με τη συμμετοχή 90.000 ανθρώπων.

Ήταν δε, τόσο μεγάλη και τόσο επιβλητική η κινητοποίησή τους που οι καπιταλιστές θεώρησαν πως έπρεπε να επιβληθούν δυναμικά. Έτσι, στις 3 Μαΐου η αστυνομία πυροβόλησε εν ψυχρώ εναντίον εργατών που διαδήλωναν έξω από το εργοστάσιο θεριστικών μηχανών Μακ Κόρμικ, δολοφονώντας εν ψυχρώ 4 διαδηλωτές και τραυματίζοντας αρκετούς. Την επομένη, 4 Μαΐου, όταν η εργατική τάξη του Σικάγο πραγματοποιούσε διαδήλωση διαμαρτυρίας στην Haymarket, προβοκάτορας έριξε βόμβα σκοτώνοντας έναν και τραυματίζοντας πάνω από 70 αστυνομικούς. Το αποτέλεσμα ήταν η αστυνομία να στρέψει τα όπλα εναντίον του πλήθους, προκαλώντας πλήθος τραυματιών και τουλάχιστον έναν νεκρό, ενώ τις επόμενες μέρες πέθαναν άλλοι έξι τραυματίες αστυνομικοί που ο θάνατός τους ήταν συνέπεια τραυματισμών που υπέστησαν από τους αδιάκριτους πυροβολισμούς των συναδέλφων τους.

Η Εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η πρώτη Πρωτομαγιά γιορτάστηκε το 1893 στους Στύλους του Ολυμπίου Διός από τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Όμιλο του Σταύρου Καλλέργη. Την επόμενη χρονιά, 1894, η Πρωτομαγιά γιορτάζεται στο Παναθηναϊκό Στάδιο από όλους τους σοσιαλιστικούς ομίλους. Στο ψήφισμα εκείνης της συγκέντρωσης περιλαμβάνονται τρία αιτήματα, πρωτοποριακά για την εποχή τους, με τεράστια σημασία όμως για τους εργάτες. Τρία αιτήματα που κατακτήθηκαν λίγες δεκαετίες μετά και αφού μεσολάβησαν σκληροί αγώνες.

1) Την Κυριακήν να κλείνονται τα καταστήματα καθ’ όλην την ημέραν και οι εργάται να αναπαύονται.

2) Οι εργάται να εργάζονται επί 8 ώρας την ημέραν και να απαγορευθεί η εργασία εις τους ανηλίκους.

3) Να απονέμεται σύνταξις εις τους εργάτας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρηση εαυτών και της οικογενείας των».

Οι ματωμένες Πρωτομαγιές

Η πρώτη ματωμένη Πρωτομαγιά στην Ελλάδα ήταν αυτή του 1924. Η συγκέντρωση διοργανώθηκε από το Εργατικό Κέντρο Αθήνας στην πλατεία Κοτζιά και πραγματοποιήθηκε παρά την απαγόρευση της κυβέρνησης Παπαναστασίου, που δεν έκατσε βέβαια με σταυρωμένα χέρια.

Στρατός και αστυνομία επιτίθενται στους απεργούς. Ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης, ένας νεαρός εργάτης ζαχαροπλάστης, παιδί φτωχής οικογένειας, με δύο νεκρά αδέλφια στον πόλεμο, παλαιός πολεμιστής και μέλος της ΟΚΝΕ, σκοτώνεται. Δώδεκα τραυματίζονται και δεκάδες συλλαμβάνονται. Τα γεγονότα της ημέρας δεν είναι αποκομμένα από τις γενικές εξελίξεις της εποχής.

Η ματωμένη Πρωτομαγιά της Θεσσαλονίκης του ΄36

Στα τέλη Απριλίου του 1936 οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης κατέβηκαν σε απεργία διαρκείας με αιτήματα την αύξηση των ημερομισθίων, βελτίωση των παροχών του Ταμείου Ασφαλίσεως Καπνεργατών καθώς και πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες.

Το κυριότερο αίτημα ήταν η εφαρμογή της σύμβασης του 1924 που προέβλεπε ότι ο μέσος όρος του ημερομισθίου των καπνεργατών θα έπρεπε να αντιστοιχεί σε 8 χρυσές δραχμές. Μετά το 1931 και εκμεταλλευόμενοι την μεγάλη ανεργία οι καπνέμποροι είχαν κατεβάσει τα μεροκάματα σε εξευτελιστικά επίπεδα.

Μέσα σε λίγες μέρες το απεργιακό κύμα είχε εξαπλωθεί σε Ξάνθη, Αγρίνιο, Κομοτηνή, Σέρρες και Ελευσίνα και η απεργία είναι πλέον πανεργατική. Ο Ιωάννης Μεταξάς σε επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη ήταν απόλυτος: οι Αρχές πρέπει να χτυπήσουν τους διαδηλωτές στο ψαχνό.

Η απεργία συνεχίζεται και στις 9 του Μάη στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου από τις σφαίρες των οργάνων της τάξης πέφτει νεκρός ο οδηγός Τάσος Τούσης. Οι νεκροί θα φτάσουν τους 12 και οι τραυματίες τους 300.

Στο σημείο της συμπλοκής θα στηθεί αργότερα το Μνημείο του Καπνεργάτη. Η μάνα του νεκρού Τάσου Τούση, που πληροφορήθηκε τα γεγονότα, τρέχει, πέφτει πάνω στο νεκρό παιδί της και μοιρολογεί. Η εικόνα της μάνας που σπαράζει πάνω από το άψυχο κορμί του συγκλονίζει και εμπνέει στον ποιητή της Ρωμιοσύνης, τον Γιάννη Ρίτσο, τον πολυτραγουδισμένο «Επιτάφιο», που γράφεται μέσα σε μία νύχτα και δημοσιεύεται την επόμενη μέρα στην εφημερίδα Ριζοσπάστης.

Η ματωμένη Πρωτομαγιά του ’44

Οκτώ χρόνια μετά. Πρώτη Μάη του 1944. Η μοναδική Πρωτομαγιά στην ιστορία της χώρας που βάφτηκε με τόσο πολύ αίμα. Στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τα γερμανικά πολυβόλα πέφτουν νεκροί 200 κομμουνιστές.

Οι δυνάμεις κατοχής διάλεξαν τα θύματά τους από τους πατριώτες που ήταν έγκλειστοι στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ως αντίποινα για τη δράση της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΛΑΣ. Στις 27 Απριλίου, διμοιρία του 8ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ επιτέθηκε κατά του διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών και υποστράτηγου της ναζιστικής Γερμανίας Φράντς Κρεχ και της συνοδείας του στην περιοχή των Μολάων Λακωνίας. Από τους 200 κομμουνιστές που επέλεξαν, οι 170, περίπου, ήταν πρώην κρατούμενοι της Ακροναυπλίας και οι υπόλοιποι πρώην εξόριστοι στην Ανάφη. Ανάμεσά τους φωτεινή μορφή ο ξεχωριστός κομμουνιστής, το σύμβολο του αγώνα και της θυσίας, ο άνθρωπος που είχε υποχρεώσει ακόμη και τους κατακτητές να τον σέβονται, ο Ναπολέων Σουκατζίδης.

Στις 12 περίπου το μεσημέρι όλα είναι έτοιμα για την εκτέλεση. Γυναίκες και παιδιά έχουν συγκεντρωθεί γύρω από το Σκοπευτήριο και φωνάζουν, ξέρουν τι πρόκειται να συμβεί, μόνο που ο νους δεν μπορεί να χωρέσει τέτοια θηριωδία. Και ξαφνικά οι ριπές των πολυβόλων αντηχούν στη γειτονιά. Οι 200 μέχρι να πέσουν νεκροί τραγουδούν, περιφρονώντας το θάνατο και τους εκτελεστές τους.

Οι Γερμανοί μοιάζουν να βιάζονται, τελειώνουν γρήγορα και φορτώνουν τα πτώματα στα φορτηγά που απομακρύνονται. Οι κάτοικοι ξεχύνονται στους δρόμους που έχουν ποτιστεί από το ζεστό ακόμα αίμα των εκτελεσθέντων που ρέει από τα φορτηγά. Αυτό το κόκκινο ποτάμι μετατρέπεται από τους συγκεντρωμένους σε ιερό μνημείο αντίστασης και θυσίας και σε λίγα λεπτά πάνω του θα αναφτούν χιλιάδες καντήλια και θα αφεθούν αγκαλιές λουλούδια.

Οι 200 της Καισαριανής εκείνο το πρωί δεν βάδισαν στο θάνατο, αλλά στην αθανασία. Στάθηκαν αγέρωχοι μπροστά στο απόσπασμα και πέρασαν στο πάνθεον των ηρώων της εργατικής τάξης και της αντίστασης.