Οι δρόμοι της σκόνης – Αναλύει ο Θοδωρής Κολυδάς

Συνεχίζεται και σήμερα η έντονη μεταφορά σκόνης από την Αφρική , ενώ παράλληλα εκδηλώνονται λασποβροχές στη βορειοδυτική Ελλάδα . Όλοι γνωρίζουμε ότι τα αιωρούμενα σωματίδια αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους ρύπους στην ατμόσφαιρα . Η χημική σύσταση των σωματιδίων διαφέρει ανάλογα με την πηγή από την οποία προέρχονται . Τα περισσότερα φαινόμενα με την Αφρικανική σκόνη καταγράφονται τους ανοιξιάτικους μήνες λόγω του συνδυασμού των ατμοσφαιρικών συστημάτων που επικρατούν την εποχή αυτή σε Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη και Μεσόγειο , όμως δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουμε έντονη μεταφορά και μέσα στους φθινοπωρινούς μήνες όπου παράλληλα συνοδεύονται και από έντονη θερμή μεταφορά αερίων μαζών από την Αφρική.

Η μεταφορά σκόνης

Κάθε χρονιά παρατηρούνται κατά μέσο όρο 10-12 εμφανίσεις της σκόνης με χρονική διάρκεια συνήθως μία με δύο ημέρες, ενώ σε λίγες περιπτώσεις καταγράφηκε διάρκεια τρεις έως τέσσερις ημέρες.  Η μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίσεων Αφρικανικής Σκόνης παρουσιάζεται την Άνοιξη  . Το μέγεθος των σωματιδίων είναι καθοριστικό τόσο για την διείσδυση και απόθεσή τους όσο και για το χρόνο παραμονής τους στην ατμόσφαιρα και τη δυνατότητα μεταφοράς τους σε μακρινές αποστάσεις. Τα αιωρούμενα σωματίδια ερήμου ανήκουν στην κατηγορία των χονδρόκοκκων σωματιδίων. Αυτά που είναι μικρότερα από 10 μm μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις, έως και 5000 Km.

Τα μοντέλα πρόβλεψης

Στο παραπάνω  Tweet  είδαμε τα προγνωστικά στοιχεία που αφορούν τα ποσά σκόνης  τα οποία διαθέτει η υπηρεσία παρακολούθησης της ατμόσφαιρας CAMS (Copernicus). Η υπηρεσία προβλέπει μερικές ημέρες στο μέλλον και αναλύει δεδομένα αρχείων πρόσφατων ετών. Υποστηρίζει αρκετές εφαρμογές σε μια ποικιλία πεδίων όπως υγεία, παρακολούθηση περιβάλλοντος, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μετεωρολογία και κλιματολογία. Παρέχει καθημερινές πληροφορίες για την ποιότητα της ευρωπαϊκής  ατμόσφαιρας τόσο με αναλύσεις πραγματικού χρόνου όσο και με προβλέψεις τεσσάρων ημερών. Αναλύει τις εκπομπές του φαινομένου του θερμοκηπίου, τις εκπομπές της  ηλιακής ακτινοβολίας και το όζον στην στρατόσφαιρα για να υποστηρίζει δημόσιες πολιτικές υγείας, τη γεωργία και τις ΑΠΕ.

Εκτός όμως από την υπηρεσία Copernicus υπάρχει και το αντίστοιχο πρόγραμμα των ΗΠΑ το  Hysplit του NOAA με το οποίο μπορούμε να παρακολουθήσουμε την τροχιά της σκόνης. Παραπάνω βλέπουμε την δυνητική πορεία μιας μάζας που ξεκινά το μακρινό της ταξίδι από τα δυτικά της Λιβύης προς την χώρας μας η οποία περνά την Ουκρανία και Ρωσία και επιστρέφει αργότερα στο νότο, στα βάθη της Ανατολής .

Η μεταφορά αιωρούμενων σωματιδίων προς την κεντρική Μεσόγειο όπως αναφέραμε χαρακτηρίζεται από επεισόδια τα οποία διαρκούν από 2 έως 4 ημέρες, σε αντίθεση με τη μέση διάρκεια των επεισοδίων που συμβαίνουν στην Ανατολική Μεσόγειο από την έρημο της Αραβίας  τα οποία διαρκούν μία ημέρα (Dayan et al., 1991).

Η Κεντρική Αλγερία είναι η πιο συχνή περιοχή-πηγή αιωρούμενων σωματιδίων  τα οποία φτάνουν στο Ισραήλ (Ganor et al., 1991), καθώς επίσης άλλες πιθανές πήγες είναι τα βουνά Hoggar Massif και Tibesti στο βόρειο Chad (Ganor and Foner, 1996)  .

Το μοντέλο Hysplit (HYbrid Single – Particle Langrangian Integrated Trajectory) έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίζει έναν μεγάλο αριθμό προσομοιώσεων που σχετίζονται με μακράς διάρκειας μεταφορά, διάχυση και απόθεση ρύπων Euler και Lagrange.

Στον παραπάνω χάρτη βλέπουμε διαφορετικά τρεξίματα του μοντέλου με τις ενδεχόμενες πορείες  της σκόνης από την Αφρική σε βορειότερα γεωγραφικά πλάτη (πιθανολογικές προγνώσεις δείγματος)

Οι δρόμοι της σκόνης

Από όλες τις επιστημονικές μελέτες εντοπίστηκαν τρία αίτια για την μεταφορά της σκόνης από τη Σαχάρα προς τη Μεσόγειο, ανάλογα με την εκάστοτε εποχή του έτους.

∙ Την περίοδο της άνοιξης, οι κυκλώνες Sharav που κινούνται προς τα ανατολικά, κατά μήκος της βόρειας αφρικάνικης ακτογραμμής, μεταφέρουν σκόνη στην ανατολική Μεσόγειο.

∙ Κατά το καλοκαίρι οι υψηλές πιέσεις πάνω από τη Λιβύη εμποδίζουν την περαιτέρω ανατολική διάδοση των κυκλώνων αυτών και η μεταφορά πραγματοποιείται στην κεντρική Μεσόγειο.

∙ Προς το πέρας του καλοκαιριού οι χαμηλές πιέσεις κοντά στις Βαλεαρίδες νήσους έχουν ως αποτέλεσμα η μεταφορά σκόνης να συντελείται κυρίως στη δυτική Μεσόγειο.

Οι μαυρισμένες περιοχές απεικονίζουν τις κύριες πηγές σκόνης στη Β. Αφρική, ενώ τα βέλη δείχνουν τη μεταφορά που συντελείται ανά εποχή έτους. (Πηγή: www.nasa.org )

Ιστορικά στοιχεία – η πρώτη αναφορά απο το Όμηρο

Ο καθηγητής Αντριου Γκούντι θεωρεί ότι η πρώτη αναφορά στο φαινόμενο της λασποβροχής με μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα στον ελληνικό χώρο πρέπει να αποδοθεί στον Ομηρο. Γίνεται πράγματι λόγος στην Ιλιάδα για «ματωμένες σταγόνες» που έριξε ο Δίας για να εκδικηθεί το σκοτωμό του Σαρπηδόνα, ενός από τους γιους του, από τον Πάτροκλο.

Πρόκειται για τους στίχους 458-460 της Ραψωδίας Π της Ιλιάδας.

«Ως έφατ’, ουδ’ απίθησε πατήρ ανδρών τε θεών τε Αιματοέσσας δε ψιάδας κατέχευεν έραζε Παίδα φίλον τιμών».

Και στη μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή:

«Είπε, κι ο κύρης των αθάνατων και των θνητών το δέχτη, και ματερές ψιχάλες έριξε στο χώμα, να τιμήσει τον ακριβό το γιο του θέλοντας».

Αυτές λοιπόν τις «ματερές ψιχάλες» κατά τη μετάφραση Καζαντζάκη Κακριδή, ή «αιματωμένες ρανίδες» κατά τον Ιάκωβο Πολυλά ή και ματωμένες ψιχάλες» κατά τον Αλέξανδρο Πάλλη ερμηνεύει ως μεταφορά σκόνης από την έρημο ο Γκούντι.

Το ενδιαφέρον είναι ότι την ίδια ακριβώς έκφραση («αιματοέσσας ψιάδας») συναντούμε και στην «Ασπίδα του Ηρακλή» του Ησιόδου (Εργα και Ημέρες, Θεογονία, 385). Μάλιστα η λέξη ψιάς (σταγόνα) απαντάται μόνο αυτές τις δύο φορές στην αρχαία γραμματεία, σύμφωνα με το λεξικό των Liddell και Scott.