Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος: Ο αντισημιτισμός είναι εδώ

Το Ολοκαύτωμα, η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης από το Γ΄ Ράιχ, ήταν το γεγονός ορόσημο που άλλαξε οριστικά τη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης και έθεσε ίσως πρώιμα κάποια από τα ερωτήματα της εποχής μας. Της εποχής που πολλές φορές τείνουμε να ξεχάσουμε το παρελθόν και τα γεγονότα που μας σημάδεψαν. Ένα γεγονός, το οποίο μπορούμε να πούμε ότι είχε και έχει παγκόσμια εμβέλεια.

Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από αυτό. Όπως το Ολοκαύτωμα, έτσι και η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων δεν αποτέλεσε μία εβραϊκή υπόθεση, αλλά μια υπόθεση ολόκληρης της κοινωνίας, ακριβώς επειδή ακτινογραφεί την κοινωνία. Μια κοινωνία, όπου ο αντισημιτισμός υπήρχε πολύ πριν την έναρξη του πολέμου. Οι Εβραίοι της Ελλάδας έγιναν μέρος της ‘’Τελικής Λύσης’’ την οποία εμπνεύστηκαν, οργάνωσαν και πραγματοποίησαν οι ναζί στην κλίμακα ολόκληρης της Ευρώπης.

Από αυτή την άποψη, η εξόντωσή τους δεν επήλθε μέσα από πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες που έλαβαν χώρα στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας. Από την άλλη όμως, τα γεγονότα διαδραματίστηκαν μέσα στην κατεχόμενη Ελλάδα και οι αντιδράσεις που προκάλεσαν ή δεν προκάλεσαν βοηθούν στο να κατανοήσουμε την ποιότητα και το βάθος των προγενέστερων καταστάσεων.

Η στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι σε ένα πρωτοφανές γεγονός, λαμβανομένων υπόψη των προγενέστερων προβλημάτων και τριβών, είχε τη δική τους σημασία. Η στάση του κράτους, της πολιτείας, η στάση παραδοσιακών θεσμών, όπως η Εκκλησία ή όπως η Αντίσταση δεν ήταν αυτονόητες. Οι αντιφάσεις ήταν υπαρκτές, οι προσπάθειες αντίδρασης στα ναζιστικά σχέδια δεδομένες, μέσα σε συγκεκριμένα όρια όμως, πολύ στενά τις περισσότερες φορές.

Σε σύνολο 70.000 περίπου Ελλήνων Εβραίων το 1940,περισσότεροι από 50.000 εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου, ποσοστό που υπερβαίνει το 70%. Στο Βέλγιο για παράδειγμα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 37% και στη Γαλλία 30%. Για πολλές δεκαετίες οι Εβραίοι της Ελλάδας δεν μιλούσαν για την εμπειρία τους. Οι επιβιώσαντες από το Ολοκαύτωμα είχαν τραυματιστεί από τη βία, το σαδισμό, τον εξευτελισμό, το βιασμό της προσωπικότητας, τον ξεριζωμό και το αίσθημα της προσωπικής αδυναμίας και βρίσκονταν υπό την επήρεια αλληλοσυγκρουόμενων αισθημάτων που δεν μπορούσαν να εκφρασθούν με λόγια. Η σιωπή τους εξέφραζε την αδυναμία τους να εντάξουν την εμπειρία τους σε μια κατανοητή αφήγηση. Ταυτόχρονα, ο φόβος οδηγούσε πολλούς Εβραίους να αποσιωπούν την εβραϊκότητά τους.

Ο αντισημιτισμός στο σήμερα

Κατά τη δεκαετία του 1990, αλλά και τα επόμενα χρόνια, που υπήρξε για όλη την Ευρώπη μια περίοδος ‘’απολογιών’’ και αποδόμησης των εθνικών αφηγήσεων για τον πόλεμο και την αμέσως μεταπολεμική περίοδο, στην Ελλάδα δεν υπήρχε απομάκρυνση από την οπτική της πολιτικής της μνήμης της μεταπολεμικής και της μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο περιόδου. Μέχρι και σήμερα δεν έχει χυθεί αρκετό φως στις σχέσεις ανάμεσα στη δικαιοσύνη, τις εγχώριες ταξικές συγκρούσεις, την κοινωνικοοικονομική ανασυγκρότηση, τη διαμόρφωση ταυτοτήτων και τον εκδημοκρατισμό στη μεταπολεμική Ελλάδα.

Στη χώρα μας καταγράφονται συχνά επιθέσεις σε νεκροταφεία, συναγωγές και μνημεία για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Ακόμα και σε πόλεις που μετά τον πόλεμο είχαν μείνει ελάχιστοι Εβραίοι, όπως η Καβάλα σημειώθηκαν πρόσφατα βανδαλισμοί. Σύμφωνα με έρευνα της οργάνωσης Anti–Defamation League που πραγματοποιήθηκε το 2016, στην Ελλάδα καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό αντισημιτισμού σε όλη την Ευρώπη, στο 67%, με μεγάλη απόσταση από τη δεύτερη Πολωνία (45%) και την Τρίτη Γαλλία (37%).

Στον χώρο της πολιτικής δεν είναι μόνο η Χρυσή Αυγή που ως γνήσια ναζιστική οργάνωση αντιγράφει την αντισημιτική προπαγάνδα του Τρίτου Ράιχ. Στην ίδια κατεύθυνση στρατεύονται και διάσπαρτες φωνές πολιτευτών ή και βουλευτών που υιοθετούν τις συνωμοσιολογικές θεωρίες για τον ρόλο των Εβραίων, ενώ δεν λείπουν εκείνοι που τους θεωρούν υπεύθυνους για τα προβλήματα της Παιδείας, της Εκκλησίας, αλλά και των τραπεζών.

Ας μην ξεχνάμε τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Άδωνη Γεωργιάδη, ο οποίος προσπαθούσε επί χρόνια να μας πείσει ότι το Ολοκαύτωμα δεν συνέβη ποτέ. Ειδικά όταν διαφήμιζε το βιβλίο του κ. Πλεύρη με τίτλο «Οι Εβραίοι, Όλη η αλήθεια». Αλλά την ίδια περίοδο που εκείνος διαφήμιζε με κάθε τρόπο το βιβλίο του, όντας ήδη εκπρόσωπος Τύπου του ΛΑΟΣ, η κομματική εφημερίδα «Αλφα Ενα» δημοσίευε κύρια άρθρα με φράσεις όπως «τον Εβραίο και αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς. Λίγο ακόμα να τους αφήσουμε θα σπάσουνε το ρεκόρ του Χίτλερ» (23.7.2006), ενώ ο ίδιος ο Αρχηγός του κόμματος Γ. Καρατζαφέρης έγραφε ότι «είναι πλέον ευρέως γνωστό σε όλο τον κόσμο ότι ο Εβραίος μυρίζει Αίμα» (3.1.2009). Τουλάχιστον, ελπίζουμε με τις τελευταίες του δηλώσεις στο Άουσβιτς, ο κ. Γεωργιάδης να κατάλαβε πραγματικά το λάθος του. Γιατί καλώς ή κακώς ο λόγος του έχει επιρροή σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας.

Μία σκέψη για το τέλος

Η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης αποτελεί τόσο για την ελληνική κοινωνία όσο και για την πλειονότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών ένα ανεπεξέργαστο συλλογικό τραύμα που στοιχειώνει την ιστορική συνείδησή τους. Στην Ελλάδα του σήμερα, η έλλειψη σχετικής παιδείας ή ο εθνοκεντρισμός έπαιξαν τον ρόλο τους στην όξυνση του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ξενοφοβίας.

Αλλά και στην Ευρώπη, που τα σημάδια είναι ανησυχητικά, παρά τις ευγενείς προθέσεις και τις σποραδικές, συγκυριακές ή συστηματικές πρωτοβουλίες δεκαετιών. Ίσως να είναι χαρακτηριστικό κάποιων παγιωμένων αντιλήψεων, ότι το θέμα της εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα στις αρχές του 21ου αιώνα δεν έχει εισαχθεί ακόμα στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας. Ο αντισημιτισμός πάντως είναι εδώ, το ίδιο και τα παράγωγά του, ανεξαρτήτως βαθμού και έντασης.

Ο αντισημιτισμός, καμουφλαρισμένος και υφέρπων, σηκώνει την κατάλληλη στιγμή κεφάλι, για την ακρίβεια πολλά κεφάλια για να μας θυμίσει το άσβεστο μίσος που στοιχειώνει την κοινωνία μας, αιώνες τώρα.