Η βιώσιμη αστική κινητικότητα ως μέσο για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας

Τον Νοέμβριο του 2019, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κήρυξε την Ευρώπη σε κατάσταση κλιματικής έκτακτης ανάγκης, καλώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προσαρμόσει όλες τις προτάσεις της σύμφωνα με τον στόχο των 1,5 °C για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη και να διασφαλίσει τη σημαντική μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου. Σε απάντηση, η Επιτροπή παρουσίασε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, έναν χάρτη πορείας για την μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050.

Ένας από τους βασικούς στόχους στο πλαίσιο της εν λόγω συμφωνίας είναι η μείωση των εκπομπών από τις μεταφορές. Σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), ο συγκεκριμένος κλάδος ευθύνεται για το 24% των παγκόσμιων εκπομπών CO2, γεγονός που φανερώνει την επείγουσα ανάγκη για βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις μετακίνησης, ειδικά στις αστικές περιοχές. 

Μια παγκόσμια προτεραιότητα

Οι οδικές μετακινήσεις αποτελούν ένα θεμελιώδες στοιχείο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των πόλεων, ωστόσο συνιστούν βασική αιτία των περιβαλλοντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Τα στοιχεία είναι τουλάχιστον ανησυχητικά: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η αστική ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για περίπου 4,2 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως, με τα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούνται για τις μετακινήσεις να αποτελούν τον βασικότερο επιβαρυντικό παράγοντα.

Η βιώσιμη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον δεν είναι κάτι νέο, ωστόσο αποτελεί πλέον παγκόσμια προτεραιότητα. «Η στροφή προς την ουδέτερη αστική κινητικότητα αποτελεί τμήμα των ευρύτερων παγκόσμιων πρωτοβουλιών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης», σημειώνει ο Thomas Schmidt, Διευθυντής του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον. «Δίνοντας προτεραιότητα στους καθαρούς και αποτελεσματικούς τρόπους μεταφοράς, οι πόλεις μπορούν να μειώσουν τη ρύπανση και τις εκπομπές άνθρακα», καταλήγει. 

To Όσλο δείχνει τον δρόμο

Στην καρδιά της Σκανδιναβίας, το Όσλο ξεχωρίζει ως μια πόλη-πρότυπο βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Στο πλαίσιο του φιλόδοξου στόχου της να απαλλαγεί οριστικά από τα αυτοκίνητα έως το 2030, έχει εφαρμόσει μια σειρά μέτρων με στόχο την προώθηση φιλικών προς το περιβάλλον εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης, θέτοντας σε προτεραιότητα τους πεζούς, τα ποδήλατα και τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

«Οραματιζόμαστε μια πόλη όπου οι άνθρωποι μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα χωρίς να βλάπτουν το περιβάλλον», εξηγεί ο Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Μεταφορών του Όσλο, Λαρς Μπεργκ. «Επενδύοντας σε υποδομές για περπάτημα, στο ποδήλατο και τη δημόσια συγκοινωνία, δεν μειώνουμε απλώς τις εκπομπές ρύπων, αλλά δημιουργούμε ταυτόχρονα ένα πιο υγιές και πιο βιώσιμο αστικό περιβάλλον».

Οι προσπάθειες του Όσλο αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικές, καθώς οδήγησαν σε σημαντική μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, την τελευταία δεκαετία, η ιδιοκτησία αυτοκινήτων στην πόλη έχει μειωθεί κατά 20%, ενώ το ποσοστό χρήσης ποδηλάτων έχουν εκτοξευθεί κατά 50%.

Αναγκαία η ολιστική προσέγγιση

Φυσικά, η επίτευξη της βιώσιμης αστικής κινητικότητας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί από τη μία μέρα στην άλλη. Οι πόλεις του 21ου αιώνα καλούνται πλέον να εγκαταλείψουν το μοντέλο του 20ου που στηριζόταν στο αυτοκίνητο και να στραφούν στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, στο ποδήλατο, στην ηλεκτροκίνηση και φυσικά στο περπάτημα. Αυτό προϋποθέτει μια ουσιαστική συνεργασία μεταξύ πολλών και διαφορετικών φορέων, πολιτών, μη κυβερνητικών οργανισμών και άλλων πυλώνων του κοινωνικού ιστού, καθώς και τη συνολική αναμόρφωση του οδικού περιβάλλοντος της εκάστοτε πόλης.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη εκδώσει οδηγίες που παρέχουν στις τοπικές αρχές ένα σαφές και ξεκάθαρο πλαίσιο στρατηγικής, σχεδιασμού και εφαρμογής τέτοιων σχεδίων. Η βασική πηγή ενωσιακής χρηματοδότησης για την αστική κινητικότητα είναι τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ), με 16,3 δισεκατομμύρια ευρώ την περίοδο 2014‑2020. Επιπλέον, όσον αφορά τις μεταφορές, έχουν διατεθεί μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility, CEF) περισσότερα από 200 εκατομμύρια ευρώ σε μια σειρά μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων.

Ωστόσο, η τελική ευθύνη για τη βιώσιμη διαχείριση της αστικής κινητικότητας βαρύνει τα ίδια τα κράτη. Οι δράσεις και οι πολιτικές που προάγουν τη βιώσιμη κινητικότητα εντοπίζονται σε πολεοδομικό επίπεδο (π.χ. πολιτικές χρήσεων γης, συνδυασμένου πολεοδομικού και κυκλοφοριακού σχεδιασμού), σε κυκλοφοριακό επίπεδο (π.χ. πολιτικές ήπιας κυκλοφορίας, ενίσχυσης ποδηλάτου-περπατήματος, προώθηση βιώσιμης δημόσιας συγκοινωνίας) και σε περιβαλλοντικό (π.χ. πολιτικές βελτίωσης του μικροκλίματος των οδών, μείωση φαινομένου αστικής θερμικής νησίδας, πράσινα οχήματα).

Φυσικά, δεν μπορεί να υποβαθμιστεί η σημασία της ατομικής δράσης. Οι άνθρωποι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Η περιβαλλοντική ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ τονίζει σχετικά: «Κάθε ταξίδι με αυτοκίνητο που αποφεύγεται και κάθε βόλτα με ποδήλατο συμβάλλει σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον».