Τροφή για σκέψη: Οι επιπτώσεις των διατροφικών μας επιλογών στο περιβάλλον

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πολύς λόγος για τον συσχετισμό της διατροφής με την ατομική υγεία. Οι ειδικοί έχουν καταλήξει πως η φράση «είμαστε ό,τι τρώμε» δεν είναι απλώς ένας μύθος, αλλά μια πραγματικότητα και τονίζουν ότι οι σωστές διατροφικές επιλογές έχουν άμεση σχέση με την καλή υγεία, σε ατομικό επίπεδο.

Τι γίνεται όμως με τον αντίκτυπο που έχουν αυτές οι επιλογές στον υπόλοιπο πλανήτη; Σε μια εποχή κατά την οποία η κλιματική κρίση και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος αποτελούν μείζονα ζητήματα, οι διατροφικές επιλογές των ανθρώπων δεν είναι απλώς μια προσωπική υπόθεση. Για την επιστημονική κοινότητα, η σύνδεση της τροφής με το περιβάλλον, καθώς και με την κλιματική κρίση είναι αδιαπραγμάτευτη και η στροφή προς τις βιώσιμες διατροφικές πρακτικές μονόδρομος.

Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα

«Τα τρόφιμα που τρώμε διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος του πλανήτη μας. Από τις γεωργικές πρακτικές έως τη μεταφορά τροφίμων, κάθε πτυχή του συστήματος τροφίμων έχει περιβαλλοντικές συνέπειες» προειδοποιεί ο Δρ Michael Clark, ερευνητής στο Τμήμα Υγείας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Οι αριθμοί δείχνουν τη σκληρή εικόνα: Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, η κτηνοτροφία ευθύνεται το 15% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Την ίδια στιγμή, η παραγωγή τροφίμων ευθύνεται για το 80% της παγκόσμιας αποψίλωσης των δασών και της μετατροπής τους σε γεωργικές εκτάσεις (κυρίως για την κτηνοτροφία), το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας σε χερσαίες εκτάσεις και το 50% της απώλειας της βιοποικιλότητας του γλυκού νερού. Και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δε σταματούν εδώ: τα εντατικά συστήματα κτηνοτροφίας, όπου παράγονται τεράστιες ποσότητες ζωικών προϊόντων, χρειάζονται μεγάλο όγκο νερού, το οποίο επιστρέφει στη φύση μεταφέροντας κατάλοιπα φαρμάκων και άλλα παθογόνα μέταλλα.

Από την άλλη μεριά, οι μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές συμβάλλουν στη λειψυδρία και τη ρύπανση. Για παράδειγμα, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων μολύνει το νερό, απειλώντας τα υδάτινα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τη WWF, η γεωργία είναι η κύρια πηγή ρύπανσης των υδάτων παγκοσμίως, επηρεάζοντας ποτάμια, λίμνες και ωκεανούς.

Ο δρόμος προς τη βιώσιμη διατροφή

Η δρ Tara Garnett, ιδρύτρια του Food Climate Research Network, υποστηρίζει ότι μόνο μια ολιστική προσέγγιση μπορεί να φέρει ουσιαστικές λύσεις: «Η βιωσιμότητα δεν σχετίζεται μόνο με τα πιάτα μας, έχει να κάνει και με τον τρόπο παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης των τροφίμων. Πρέπει να προωθήσουμε μια κυκλική οικονομία τροφίμων που ελαχιστοποιεί τα απόβλητα, υποστηρίζει τους ντόπιους αγρότες και σέβεται την πολιτιστική πολυμορφία», εξηγεί.

Τι είναι όμως η βιώσιμη διατροφή; Ουσιαστικά πρόκειται για ένα μοντέλο που βασίζεται στις αρχές της μεσογειακής διατροφής και προϋποθέτει την επιλογή υγιεινών τροφών των οποίων η παραγωγή έχει μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, την αύξηση κατανάλωσης φυτικών τροφίμων, την περιορισμένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων και την αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων.

«Οι φυτικές δίαιτες έχουν σημαντικά χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα σε σύγκριση με δίαιτες που είναι πλούσιες σε ζωικά προϊόντα. Αν μειώσουμε την κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, μπορούμε να μετριάσουμε την κλιματική αλλαγή, να διατηρήσουμε τα οικοσυστήματα και να προστατεύσουμε τη βιοποικιλότητα», σημειώνει η Δρ Sarah Bridle, καθηγήτρια βιώσιμων συστημάτων τροφίμων στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.

Την ίδια στιγμή, κρίνεται απαραίτητη η μετάβαση σε βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας. «Πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στις αναγεννητικές γεωργικές πρακτικές που προάγουν την υγεία του εδάφους, τη διατήρηση των υδάτων και τη βιοποικιλότητα. Με την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών και την υιοθέτηση αγροοικολογικών αρχών, μπορούμε να καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή και να διασφαλίσουμε τον επισιτισμό των μελλοντικών γενεών» σημειώνει ο καθηγητής Johan Rockström, διευθυντής του Ινστιτούτου Πότσνταμ για την Έρευνα Κλιματικών Επιπτώσεων.

Πέρα όμως από τις διατροφικές επιλογές, πρωταρχική σημασία για τον μετριασμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων φαίνεται πως έχει και η μείωση της σπατάλης τροφίμων. Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) αναφέρει ότι περίπου το ένα τρίτο όλων των τροφίμων που παράγονται για ανθρώπινη κατανάλωση χάνεται ή σπαταλάται κάθε χρόνο, γεγονός που, όχι μόνο εντείνει την πείνα και τη φτώχεια, αλλά επιδεινώνει και το περιβάλλον μέσω της άσκοπης καλλιέργειας τροφής που τελικά δεν καταναλώνεται.

Ο ρόλος των καταναλωτών

Πέρα από τις αλλαγές που οφείλουν να πραγματοποιήσουν τα κράτη και οι αρμόδιοι φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο, πολύ σημαντικός φαίνεται πως είναι και ο ρόλος των ίδιων των καταναλωτών. Οι ειδικοί θεωρούν πολύ βασική τη μετάβαση σε ένα μεσογειακό διατροφικό μοντέλο και τη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων. «Επιλέγοντας μια φυτική διατροφή και υποστηρίζοντας βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, οι άνθρωποι μπορούν να μειώσουν σημαντικά το οικολογικό τους αποτύπωμα», εξηγεί η δρ Emily Chen, οικολόγος που ειδικεύεται στα βιώσιμα συστήματα τροφίμων.

Πράγματι, η μετάβαση σε μια φυτική διατροφή έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους προστασίας του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science, η στροφή προς τις φυτικές δίαιτες θα μπορούσε να μειώσει τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως και 70% και να απελευθερώσει εδάφη τα οποία στη συνέχεια θα αναδασωθούν. Την ίδια στιγμή, η επιλογή ντόπιων και εποχιακών τροφίμων μπορεί να μειώσει περαιτέρω το αποτύπωμα άνθρακα, περιορίζοντας τις εκπομπές που σχετίζονται με τη μεταφορά και την ψύξη.

Οι ειδικοί ωστόσο επισημαίνουν ότι οι βάσεις για την υιοθέτηση βιώσιμων διατροφικών συνηθειών μπαίνουν από τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. «Ατομικά, οι ενέργειές μας μπορεί να φαίνονται ασήμαντες, αλλά συλλογικά, έχουν τη δύναμη να οδηγήσουν σε μια ουσιαστική αλλαγή. Υιοθετώντας βιώσιμες διατροφικές συνήθειες και υποστηρίζοντας τις συστημικές μεταρρυθμίσεις, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα πιο υγιές μέλλον και για εαυτό μας, αλλά και για τον πλανήτη», εξηγεί η περιβαλλοντολόγος δρ Maria Rodriguez.