Σοφία Αφεντάκη: Ποια ήταν η “Κοιμωμένη” του Γιαννούλη Χαλεπά – Μύθος και αλήθεια

Σαν σήμερα, στις 17 Δεκεμβρίου του 1878, πέθανε η Σοφία Αφεντάκη, ένα νεαρό κορίτσι που ζούσε στην Αθήνα και που έχασε τη ζωή της στην τρυφερή ηλικία των 18 χρονών, “χτυπημένη” από τη φυματίωση. Ή από αυτοχειρία, όπως λέει ο θρύλος, λόγω ενός παράφορου έρωτα.

Μπορεί το όνομά της να μην μας λέει κάτι, ωστόσο, το εμβληματικό έργο του διάσημου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, που αποτελεί ένα από τα ωραιότερα γλυπτά της νεότερης Ελλάδας και που βρισκόταν για χρόνια στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, σίγουρα το έχουμε ξαναδεί.

Ποια η σχέση της με το γλυπτό και τον Χαλεπά

Το γλυπτό, που φέρει το όνομα “Κοιμωμένη” και φτιάχτηκε από τον σπουδαίο καλλιτέχνη, όχι μόνο κοσμούσε για πάνω από έναν αιώνα τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α’ Νεκροταφείο, αλλά στην ουσία απεικονίζει την ίδια, νεκρή. Είναι ξαπλωμένη πάνω σε ένα κρεβάτι, γέρνει στο μαξιλάρι και κρατά έναν σταυρό στα χέρια κοντά στο στήθος.

Η ίδια η μητέρα της, όταν η Σοφία πέθανε, είχε ζητήσει από τον Γιαννούλη Χαλεπά να φιλοτεχνήσει ένα γλυπτό για εκείνην. Ο μεγάλος γλύπτης έβαλε όλη του την τέχνη και την ευαισθησία για να το φτιάξει, αν και στην αρχή δεν είχε αρέσει στην κ. Αφεντάκη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί επεισόδιο.

Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του το 1930, ο Χαλεπάς είχε διηγηθεί την ιστορία ως εξής:

“Μέσα στην τσάντα της είχε τη φωτογραφία μιας ωραίας γυναίκας. Την έβγαλε από την τσάντα της και, δείχνοντάς μου την, μου είπε να της κάνω μια προτομή, ένα οποιοδήποτε άγαλμα του γούστου μου. Της εζήτησα, θυμάμαι, χίλιες δραχμές κι εκείνη, αφήνοντας τη φωτογραφία, έφυγε. Εγώ την άλλη μέρα άρχισα να σκέπτομαι, να βασανίζω το μυαλό μου, σαν τι σχέδιο να κάνω. Δεν άργησα να εμπνευσθώ το σχέδιό μου κι αμέσως έβαλα μπρος. Έκανα το σχέδιο, κατόπι το έπλασα σε πηλό. Φώναξα τότε την κυρία Αφεντάκη. Όταν ήλθε, δεν της άρεσε και μου είπε αν είναι δυνατόν ν’ αλλάξω σχέδιο. Εγώ θυμώνοντας τότε –και το θυμό μου θυμάμαι ακόμα και τώρα, γιατί για μένα τα λόγια της ήτανε προσβλητικά–, μη χάνοντας καιρό, πήρα ένα λοστό, έδωσα ένα γερό χτύπημα στο στήθος του αγάλματος κι έτσι χωρίστηκε απ’ το στήθος το κεφάλι. Η κυρία Αφεντάκη κατάλαβε αμέσως το λάθος της και μου είπε ότι το άγαλμα της άρεσε όπως ήταν και με παρακάλεσε να το ξαναφτιάξω. Τo ’φτιαξα, το σκάλισα απάνου στο μάρμαρο και έπειτα από λίγον καιρό, το 1880, η Κοιμωμένη, το άγαλμα που μου έδωσε τη φήμη, στέκονταν πάνω από τον τάφο της Αφεντάκη”.

Η “Κοιμωμένη” αποτέλεσε το πιο εμβληματικό έργο της νεοελληνικής γλυπτικής και “σφράγισε” το ύφος και την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του Χαλεπά, ενώ υπήρξε το γλυπτό που του χάρισε μεγάλη φήμη. Ο ίδιος το επισκέφθηκε όταν ήρθε στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Το πανέμορφο γλυπτό έμεινε στο Α’ Νεκροταφείο για 137 χρόνια και έπειτα μετακινήθηκε σε ειδικό χώρο συντήρησης γλυπτών, μετά από μία μεγάλη και επίμονη διαδικασία που κίνησε η οικογένεια του καλλιτέχνη, ενώ στη θέση του πρωτότυπου έργου τοποθετήθηκε ένα αντίγραφο υψηλών προδιαγραφών.

Ποιος ο μύθος που την θέλει να αυτοκτόνησε

Η Σοφία Αφεντάκη γεννήθηκε το 1860 και ήταν κόρη πλούσιας αστικής οικογένειας από την Κίμωλο, που ζούσε στην οδό Σωκράτους, στην Αθήνα. Στα τέλη του του 19ου αιώνα η Σοφία ήταν μία από τις καλλονές της πρωτεύουσας, καθώς ήταν πανέμορφη, γι’ αυτό και τότε της δόθηκε ο τίτλος της “νεαράς κόρης των Αθηνών”.

Ήδη από νεαρή ηλικία εντυπωσίαζε τους πάντες γύρω της και ήταν αντικείμενο του πόθου πολλών αντρών της εποχής. Ωστόσο, η ίδια αδιαφορούσε για τα φλερτ, τα προξενιά και τις προτάσεις γάμου όσων την διεκδικούσαν, μέχρι που ο πατέρας της την πήρε μαζί του σε ταξίδι του στη Νάπολη, όπου μετέβη για δουλειές.

Στην Ιταλία η νεαρή και γοηευτική Σοφία γνώρισε και ερωτεύτηκε παράφορα τον τενόρο Μάριο Τζοβάνι, όταν τον άκουσε στην όπερα. Μαζί έζησαν έναν κρυφό και θυελλώδη έρωτα, μέχρι που ο πατέρας της ανακάλυψε την σχέση τους, την οποία και δεν ενέκρινε. Έγινε έξαλλος, πήρε την κόρη του και γύρισαν στην Αθήνα.

Η Σοφία κατέρρευσε και έστελνε συνεχώς γράμματα αγάπης στον τενόρο στην Ιταλία, χωρίς να λαμβάνει, ωστόσο, απάντηση. Η νεαρή έπεσε σε βαθιά μελαγχολία και μη αντέχοντας τον αβάσταχτο πόνο για τον έρωτά της, αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή της, στα 18 της μόλις χρόνια, πίνοντας δηλητήριο.

Μάλιστα, λέγεται πως όταν αργότερα ο πατέρας της μετέβη στην Ιταλία για να βρει ένα ειδικό μάρμαρο που του ζήτησε ο Χαλεπάς για το μνημείο της Σοφίας, έμαθε από εφημερίδα πως ο Μάριο Τζοβάνι είχε αυτοκτονήσει. Είχε βρει τα γράμματα της Σοφίας, προσπάθησε να μάθει πληροφορίες και όταν του είπαν πως πέθανε, αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του.

Ωστόσο, μάλλον πρόκειται για έναν γοητευτικό μύθο, μια ρομαντική ιστορία αγάπης, έναν θρύλο που “παντρεύει” τον έρωτα με τον θάνατο. Και αυτό γιατί, αφενός, η φυματίωση υπήρξε μάστιγα τον 19ο αιώνα, οπότε πολλοί πέθαιναν από αυτήν, και, αφετέρου, ο Τζοβάνι ήταν 67 ετών όταν πέθανε η 18χρονη Σοφία, επομένως μοιάζει ανυπόστατο το ειδύλλιο.