Στάζι ζωής. Ιστορίες κατασκοπείας πίσω από το Τείχος

Ήταν το πιο αποτελεσματικό αστυνομικό κράτος στην Ιστορία. Η Στάζι, η μυστική αστυνομία που χρησιμοποιούσε έναν πράκτορα για κάθε έξι Ανατολικογερμανούς, παρακολουθούσε και έλεγχε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής.

Αυτός ο τεράστιος εσωτερικός σκιώδης στρατός γνώριζε τα πάντα, ενώ τα αρχεία που παρήγαγε ξεπερνούν το σύνολο των κειμένων που γράφτηκαν στη Γερμανία από την εποχή του Μεσαίωνα.

Ιδρύθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1950 και στεγαζόταν σε ένα τεράστιο κτήριο στο Lichtenberg του Βερολίνου. Ανέπτυξε σταδιακά ένα τεράστιο δίκτυο επισήμων υπαλλήλων και πληροφοριοδοτών, οι οποίοι κατασκόπευαν και αρχειοθετούσαν κάθε πτυχή της ζωής εκατομμυρίων πολιτών της χώρας.

Με την κατάρρευση του καθεστώτος, έγινε γνωστό ότι οι επίσημοι υπάλληλοι της Στάζι ανέρχονταν σε περίπου 91.000, οι ανεπίσημοι πληροφοριοδότες σε πάνω από 300.000, ενώ οι φάκελοι έφταναν τα δέκα εκατομμύρια.

Εκτός της κατασκοπείας των πολιτών της χώρας, το έργο της Στάζι περιελάμβανε κατασκοπεία δυτικών κρατών και ιδίως της Δυτικής Γερμανίας, την οποία επιχειρούσε να αποσταθεροποιήσει. Το έργο της περιελάμβανε ανακρίσεις και βασανισμούς κρατουμένων.

Μετά την πτώση του καθεστώτος, βασανισθέντες αποκάλυψαν ότι ακτινοβολούνταν εσκεμμένα στις φυλακές της Στάζι με ραδιενέργεια.

Κατά τις τελευταίες εβδομάδες πριν την κατάρρευση του καθεστώτος (1989-1990), υπάλληλοι της Στάζι κατέστρεφαν αρχεία, με καταστροφείς εγγράφων και με τα χέρια. Το 1995 η γερμανική Κυβέρνηση ξεκίνησε την επανασυναρμολόγηση των εγγράφων αυτών, τα οποία είχαν βρεθεί σε 16.000 σακούλες (από τα 33 εκατομμύρια σελίδες).

Βαλίτσα με κάμερα

Το έργο της ταξινόμησης και της επεξεργασίας αυτών των φακέλων ανατέθηκε από την κυβέρνηση της Βόννης στον υπερκομματικό πρώην ιερωμένο του Ροστόκ αγωνιστή των ανθρώπινων δικαιωμάτων και μετέπειτα Προέδρου της Γερμανίας Γιοάχιμ Γκάουκ.

Η γνωστή ως “Υπηρεσία Γκάουκ” στελεχώθηκε με 300 άτομα, μεταξύ των οποίων και πρώην υπάλληλοι της Στάζι. Κάποια αρχεία είχαν αποκτηθεί από τη CIA, και επιστράφηκαν στη Γερμανία το 2000. Μετά από 6 χρόνια, ανακοινώθηκε ότι είχαν ολοκληρωθεί 300 σακούλες.

Το κτήριο της Στάζι έχει μετατραπεί σήμερα σε μουσείο.

Οι αποκαλύψεις μετά την πτώση της ΕΣΣΔ ήταν καταιγιστικές.

Σε πολλές περιπτώσεις πολίτες ανακάλυπταν ότι μέλη της οικογένειάς τους, στενούς φίλους, γείτονες και συνάδελφοι που τους θεωρούσαν αξιόπιστους, εργάζονταν ως πληροφοριοδότες για τη Στάζι.

Η ζωή ελεγχόταν εντελώς από την Στάζι και το SED (το Σοσιαλιστικό Κόμμα), με κάθε μέθοδο να χρησιμοποιείται για την πρόληψη της επαφής με τον δυτικό κόσμο. Μυστικοί κωδικοί και χειρονομίες αναπτύχθηκαν για να δηλώνουν την παρουσία πληροφοριοδοτών ή πρακτόρων.

Τσάντα με κάμερα

Η Στάζι εξάπλωνε τον εκφοβισμό στους ανθρώπους της Ανατολικής Γερμανίας με τα εκτεταμένα πλοκάμια της να απλώνονται μέσα στην κοινωνία με τη μορφή των πληροφοριοδοτών που κανείς δεν τους ήξερε. Για κάθε άτομο που ενδιέφερε την Στάζι υπήρχε φάκελος που περιλάμβανε έναν λεπτομερέστατο απολογισμό της ζωής του “υπόπτου”.

Χημεία και τέρατα.

Ή πώς η Στάζι προσπάθησε να ελέγξει την επιστήμη

Christoph Naumann

Στις 9 Νοεμβρίου του 1989 ήταν 19 ετών

Το 1989 προσπάθησε να δραπετεύσει στην Ουγγαρία. Στόχευε να σπουδάσει χημεία σε πανεπιστήμιο της ανατολικής Γερμανίας αλλά ήθελε να αποφύγει τη στρατιωτική θητεία. Οι συνοριοφύλακες σπάνια άφηναν νεαρούς που ταξίδευαν μόνοι να περάσουν. Η αδερφή του ταξίδεψε μαζί του με τρένο μέχρι την Ουγγαρία κρύβοντας στο εσώρουχο της τα χρήματα που θα χρειαζόταν ο αδερφός της. Ο Naumann είχε τη βοήθεια επίσης ενός υπαλλήλου των τρένων. Ο ίδιος κατάφερε να σπουδάσει τελικά στη Γιουγκοσλαβία και να εργαστεί σαν καθηγητής χημείας στη Γαλλία, τον Καναδά, την Αγγλία και την Αυστραλία. Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Τείχους επέστρεψε στο Βερολίνο.

Beate Koksch

Στις 9 Νοεμβρίου του 1989 ήταν 21 ετών

Η Beate Koksch ήθελε να γίνει βιοχημικός. Ωστόσο το καθεστώς της αρνήθηκε την συνέχιση των σπουδών της στη βιοχημεία. Μετά την αίτηση της στο πανεπιστήμιο χημείας εκλήθη στο γραφείο του πρύτανη όπου την περίμενε ένας πράκτορας της Στάζι. Ο ίδιος της πρότεινε αντί για βιοχημεία να εκπαιδευτεί σε ακαδημία της Στάζι. “Σκέφτηκα, γιατί εμένα, τι έχω κάνει;”, λέει η Koksch στο chemheritage. Ζήτησε διορία μίας νύχτας για να μιλήσει με τον πατέρα της. Τελικά απάντησε ότι ήθελε να παντρευτεί άμεσα με τον αγαπημένο της που υποτίθεται ότι βρισκόταν στη δυτική Γερμανία. Η Στάζι πίστεψε την ιστορία της.

Σφραγίδες για κάθε χρήση

Joachim Sauer

Στις 9 Νοεμβρίου του 1989 ήταν 40 ετών

Η Στάζι έδειχνε είτε να κυνηγά είτε να προσπαθεί να ενσωματώσει τους ανθρώπους που ασχολούνταν με τη χημεία μιας και θα τους ενέτασσε στα προγράμματα της και στα πειράματα που διενεργούσε. Ο Joachim Sauer ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. “Όσοι δεν είχαν την αποδοχή του καθεστώτος ή δεν ήταν πολιτικά στιγματισμένοι, δεν μπορούσαν να δουλέψουν”, λέει ο ίδιος σήμερα.

“Έπρεπε να αποφεύγεις οποιαδήποτε δημόσια δήλωση που θα ήταν εναντίον του Κόμματος ή να ασκήσεις κριτική”. Και εξομολογείται πως ακόμη κι αν ήθελε να ασκήσει κριτική στο Κόμμα, δεν μπορούσε. “Αν έγραφες όσα σκεφτόσουν, είχες πρόβλημα”.

Ρολόι κατασκοπείας

Heinz Mustroph

Στις 9 Νοεμβρίου του 1989 ήταν 38 ετών

Πριν το 1989 εργαζόταν σαν χημικός αναλυτής για την εταιρεία κυβερνητικών συμφερόντων, Filmfabrik Wolfen. Η εταιρεία είχε σαν πελάτες της κινηματογραφιστές του Bollywood και εξειδικευόταν στην επεξεργασία έγχρωμης εικόνας. Μετά την πτώση του Τείχους, η εταιρεία προσπάθησε να παραμείνει ζωντανή αλλά δεν τα κατάφερε. “Ομολογώ πως η ζωή μου άλλαξε μετά την πτώση. Τώρα, μπορείς να αναπτύξεις ελεύθερα τις δικές σου ιδέες”, λέει ο ίδιος.

Η Γκεστάπο είχε 40.000 υπαλλήλους να παρακολουθούν μια χώρα 80 εκατομμυρίων. Η Στάζι απασχολούσε 102.000 για τον έλεγχο 17 εκατομμυρίων.

Πανάκια με ιδρώτα για να αναγνωρίζουν τα σκυλιά τους “υπόπτους”

Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ, σκηνοθέτης της ταινία, “Οι ζωές των άλλων”:

“Επισκέφτηκα πολλά μέρη όπου ακόμα μπορείς να αισθανθείς το πνεύμα του παρελθόντος… Υπάρχουν μέρη που είναι σε θέση να αποθηκεύσουν συναισθήματα πολύ καλά, και αυτές οι επισκέψεις μου έδωσαν περισσότερα από αυτά που μου έδωσαν όλα αυτά τα βιβλία ου προφανώς είδα κατά τη διάρκεια των χρόνων της προετοιμασίας και τα ντοκιμαντέρ που παρακολούθησα.

Αυτό που έπαιξε όμως καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της θέσης μου ήταν οι συζητήσεις με τους αυτόπτες μάρτυρες από τους Συνταγματάρχες της Στάζι ως τις ιερόδουλες της Στάζι και τους ανθρώπους που πέρασαν 2 χρόνια στα κέντρα κράτησης της Στάζι. Προσπάθησα να συγκεντρώσω όσες περισσότερες ‘οπτικές γωνίες’ γινόταν και γι’ αυτό άκουσα πολλές αντιφατικές ιστορίες- στο τέλος όμως είχα την αίσθηση ότι είχα σχηματίσει μία οριστική και συγκεκριμένη εποχή για την εποχή και τα προβλήματά της.

Κορμός με κάμερα

Καθώς περνούσαν τα χρόνια υπήρχαν δύο πράγματα που με οδηγούσαν προς αυτήν την ταινία. Το πρώτο ήταν οι πολλές επισκέψεις μου στο ανατολικό Βερολίνο σαν παιδί, που σε μεγάλο βαθμό με διαμόρφωσαν. Σαν παιδί οχτώ, εννέα, ή δέκα χρονών το έβρισκα πολύ ενδιαφέρον να αισθάνομαι τον φόβο των ενηλίκων.

Και φοβόντουσαν πραγματικά: οι γονείς μου, μόλις πέρασαν τα σύνορα (γεννήθηκαν και οι δύο στην ανατολική Γερμανία και για αυτόν τον λόγο ίσως να τους είχαν συνεχώς κάτω από μεγαλύτερο έλεγχο) και οι φίλοι μας από την ανατολική Γερμανία, όταν άλλοι άνθρωποι τους έβλεπαν να μιλούν με μας, από τη δυτική. Τα παιδιά έχουν αλάνθαστες κεραίες που συλλαμβάνουν συναισθήματα… Νομίζω ότι χωρίς αυτές τις εμπειρίες θα είχα πρόβλημα στην απόδοση του συγκεκριμένου θέματος”.

Γραβάτα με κάμερα

Η Στάζι χρησιμοποιούσε όλα τα είδη των τεχνικών μέσων για να κατασκοπεύει τους ανθρώπους. Τα τηλέφωνα ήταν παγιδευμένα, συμπεριλαμβανομένου του τηλεφώνου του Γερμανού καγκελάριου στη Δύση, και συχνά επίσης και τα διαμερίσματα. Κάθε μέρα, 90.000 επιστολές  άνοιγαν από αυτές τις μηχανές.

Παρακολουθούσε επίσης δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν ειδικά εκπαιδευμένους πράκτορες και μυστικές κάμερες για να καταγράφουν κάθε βήμα .

Από το 1975, σχεδόν 200.000 άνθρωποι συνεργάστηκαν σταθερά με την Στάζι, περισσότερο από το ένα τοις εκατό του πληθυσμού. Είχε επίσης δικό της πανεπιστήμιο, για τις μεθόδους  που διερευνούσε και δίδασκε στους αξιωματικούς. Το δίχτυ των κατασκόπων ήταν πραγματικά ευρύ. Σχεδόν σε κάθε ίδρυμα, ακόμη και στις εκκλησίες ή στη Δυτική Γερμανία, υπήρχαν πολλοί από αυτούς.

Γραφείο συσκέψεων της Στάζι

Γιατί κανείς δεν πολέμησε τη Στάζι;

Ο ακαδημαϊκός Hubertus Knabe σε ομιλία του στο TedX είχε αναφέρει σχετικά:

“Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί   Ανατολικο-Γερμανοί δεν προσπάθησαν να πολεμήσουν εναντίον του κομμουνιστικού καθεστώτος. Εάν την πολεμούσαν, η Στάζι χρησιμοποιούσε   συχνά μια μέθοδο η οποία ήταν πραγματικά διαβολική. Ονομαζόταν Zersetzung, και αυτό περιγράφεται σε άλλη κατευθυντήρια γραμμή. Η λέξη είναι δύσκολο να μεταφραστεί, γιατί σημαίνει αρχικά “βιοαποικοδόμηση.”

Αλλά στην πραγματικότητα, είναι μια αρκετά ακριβής περιγραφή. Ο στόχος ήταν να καταστρέψει κρυφά την αυτοπεποίθηση των ανθρώπων, για παράδειγμα, με την καταστροφή της φήμης τους, οργανώνοντας αποτυχίες στη δουλειά τους, και καταστρέφοντας τις προσωπικές τους σχέσεις. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, η Ανατολική Γερμανία ήταν μια πολύ σύγχρονη δικτατορία.

Η Στάζι δεν προσπαθεί να συλλάβει κάθε αντιφρονούντα. Προτιμά να τους παραλύει, και θα μπορούσε να το πράξει, επειδή είχε πρόσβαση σε πολύ προσωπικές πληροφορίες και σε τόσα πολλά ιδρύματα. Η κράτηση κάποιου χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση. Για το σκοπό αυτό, στη Στάζι ανήκουν 17 φυλακές προφυλάκισης, μία σε κάθε επαρχία.

Γραφείο στελέχους

Εδώ, η Στάζι ανέπτυξε επίσης αρκετά σύγχρονες μεθόδους   κράτησης. Κανονικά, ο αξιωματικός της ανάκρισης δεν βασανίζει τον κρατούμενο. Αντ ‘αυτού, χρησιμοποίησε ένα εξελιγμένο σύστημα της ψυχολογικής πίεσης στην οποία η αυστηρή απομόνωση ήταν η κεντρική μέθοδος. Σχεδόν κανένας κρατούμενος δεν αντιστάθηκε χωρίς να δώσει μαρτυρία. Εάν έχετε την ευκαιρία, να επισκεφθείτε την πρώην φυλακή της Στάζι στο Βερολίνο και να παρακολουθήσετε μια ξενάγηση με πρώην πολιτικούς κρατούμενους θα σας εξηγήσουν πώς λειτούργησε”.

Και συνεχίζει:

” Ένα ακόμα ερώτημα πρέπει να απαντηθεί: Αν η Στάζι ήταν τόσο καλά οργανωμένη, γιατί το κομμουνιστικό καθεστώς κατέρρευσε;

Πρώτον, το 1989, η ηγεσία στην Ανατολική Γερμανία ήταν αβέβαιη στο τι πρέπει να κάνει μπροστά στην αυξανόμενη διαμαρτυρία των ανθρώπων. Βρισκόταν σε σύγχυση, επειδή στην πατρίδα του σοσιαλισμού, τη Σοβιετική Ένωση, εφαρμόστηκε μια πιο φιλελεύθερη πολιτική.

Όταν το πλήθος μπήκε στο αρχηγείο

Επιπλέον, το καθεστώς εξαρτάται από δάνεια από τη Δύση. Ως εκ τούτου, δεν δόθηκε στη Στάζι εντολή για να συντρίψει την εξέγερση. Δεύτερον, στην κομμουνιστική ιδεολογία, δεν υπάρχει χώρος για κριτική. Αντ ‘αυτού, η ηγεσία είχε κολλήσει την πεποίθηση ότι ο σοσιαλισμός είναι ένα τέλειο σύστημα, και η Στάζι έπρεπε να επιβεβαιώσει αυτό φυσικά. Η συνέπεια ήταν ότι παρ ‘ όλες τις πληροφορίες, το καθεστώς δεν μπορούσε να αναλύσει τα πραγματικά του προβλήματα, και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να τα λύσει. Στο τέλος, η Στάζι πέθανε λόγω των δομών που ήταν επιφορτισμένη να προστατεύει”.

(Οι παραπάνω φωτογραφίες είναι από το Μουσείο της Στάζι στο Βερολίνο)