Τα Θεοφάνια στη θρησκεία και την παράδοση

Κάθε χρόνο σαν σήμερα γιορτάζονται τα Θεοφάνια, σε ανάμνηση της βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η ημέρα ταυτίστηκε χρονολογικά με την ημέρα που οι τρεις Μάγοι έφτασαν κοντά στον μικρό Ιησού για να δώσουν τα δώρα.

Παράλληλα η Έκτη Ιανουαρίου θεωρείται κάτι σημαντικό και για τη θρησκεία και για την λαογραφία πολλών Ευρωπαϊκών χωρών, καθώς οι βαπτισματικές τελετές είτε διά ραντισμού με νερό, είτε με τα λουτρά στη θάλασσα και στα ποτάμια υπήρχαν και πριν την Ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού.

Αυτές οι τελετές υπήρχαν όχι μόνο στους Εβραίους και τους Εσσαίους, αλλά και ανάμεσα στα Έθνη, όπως στους Βαβυλωνίους, Αιγυπτίους, Έλληνες και Ρωμαίους.

Οι καθαρισμοί κατά την πίστη των Ελλήνων και των άλλων αρχαίων λαών αναφέρονται στην αναγκαιότητα για ηθική κάθαρση, καθώς η φυσική καθαριότητα και η πλύση του σώματος από τις φυσικές κηλίδες ήταν πάντοτε το ορατό σημείο αυτής της διαδικασίας.

Υπάρχουν πολλά έθιμα και πρωτοχριστιανικά που στη σημερινή εποχή τα συνδέουν οι άνθρωποι με τον Χριστιανικό εορτασμό των Θεοφανίων.

Η ιστορία του νερού αρχίζει, συγχρόνως με την ιστορία του ανθρώπου. Ο πρωτόγονος άνθρωπος φρόντισε από την αρχή να κατοικεί κοντά στις πηγές, στα ποτάμια και τις λίμνες.

Η προέλευση της εορτής είναι εξωβιβλική καθώς είναι γνωστό ότι οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι εόρταζαν την εμφάνιση του Χρόνου ή Κρόνου µέσα από τα νερά του Νείλου στις 6 Ιανουαρίου .

Η ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ

Την ημέρα αυτή κατά τους Αρχαίους Αιγύπτιους κλείνει ένας κύκλος 40 ημερών μετά το «Τελευταίο Δείπνο» της 27ης Νοεμβρίου όπου συνέβη ο θάνατος του Οσίρη και η ημέρα αυτή είναι η Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου, η οποία υιοθετήθηκε αργότερα στο χριστιανικό ημερολόγιο εκδηλώσεων. Τι συνέβη λοιπόν 40 ημέρες νωρίτερα;

Στην αλληγορία «Isis και Osiris», ο Osiris προσκλήθηκε από τον Seth σε μια γιορτή, όπου ο Seth και οι συνεργοί του εξαπάτησαν τον Osiris να ξαπλώσει σε ένα αυτοσχέδιο φέρετρο, το οποίο έκλεισαν , το σφράγισαν και το πέταξαν στο Νείλο. Ο Σέθ έγινε ο νέος Φαραώ – καθώς το φέρετρο που περιείχε το άψυχο σώμα του Όσιρις την ημέρα αυτή έφτασε στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η ημερομηνία αυτού του συμβολικού συμβάντος αναφέρεται και από τον Πλούταρχο.

Η ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η λειτουργία του νερού ως συστατικό στοιχείο της δημιουργίας του κόσμου ήταν η επικρατούσα άποψη μεταξύ των φιλοσόφων στην Αρχαία Ελλάδα. «΄Υδωρ αρχή της φύσης» τονίζει ο Θαλής ο Μιλήσιος ενώ ο Φερεκύδης υποστηρίζει: «Αρχήν όλων το ύδωρ», και στην Κίνα: «το ύδωρ είναι κοντά στο ΤΑΟ» (Λάου Τσε). Στους μύθους όλων των λαών το νερό έχει μαγικές δυνάμεις, είναι ουσία αναγεννητική, αναζωογονητική και εξαγνιστική. H γιορτή των Θεοφανίων περικλείει πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων.

Αιώνες πριν από τα Θεοφάνια στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε η «Επιφάνεια» όχι ως εορτή αλλά ως πεποίθηση των θρησκευομένων για την παρουσίαση ενώπιον τους της θεϊκής δύναμης. Η «Επιφάνεια» των αρχαίων θεοτήτων στους ανθρώπους και η χρήση του νερού από τους αρχαίους ως μέσο καθαρμού αποτελούν, τηρουμένων των αναλογιών, ιδιότυπη προτύπωση της εορτής των Θεοφανίων. Ο καθαρισμός κατά τη γέννηση αποτελούσε κατ’ ουσίαν αναπαράσταση του μύθου, σύμφωνα με τον οποίο, μόλις γεννήθηκε ο Δίας τον έλουσαν στον ποταμό Γορτύνιο, ο οποίος μετονομάστηκε σε Λούσιο.

Στην Ιλιάδα, κύρια θέση κατέχουν αναφορές οι οποίες αφορούν το λουτρό των νεκρών και τον καθαρμό των πολεμιστών, επιτιθεμένων και αμυνομένων, πριν από τις διάφορες τελετουργικές ή θρησκευτικές πράξεις. Την ίδια μέρα γινόταν σε πολλά μέρη πλύσιμο των εικόνων σε λίμνες, ποτάμια ή στη θάλασσα συνήθεια που παραπέμπει στα πλυντήρια του αγάλματος της Αθηνάς από τους αρχαίους Αθηναίους στο Φάληρο.

Το ύδωρ της Στυγός και το αθάνατο νερό που έχει τη δύναμη εξαγνισμού και καθαρμού αποτελούν πανάρχαιες μυθικές λαϊκές παραδόσεις.

ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μέσα στην τελετή του «Αγιασμού των υδάτων» στο βαθύτερο μήνυμά του τονίζεται η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η καθαρότητα της θάλασσας Αυτό που αποτελούσε αντικείμενο προβληματισμού των αρχαίων Ελλήνων στα πανάρχαια χρόνια. Είχαν προβλέψει την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος με τρεις θαλάσσιες θεότητες. Την Ακταία, αφιερωμένη στην καθαρότητα των ακτών. Την Αλκίππη, προστάτιδα του θαλάσσιου βυθού. Τέσσερις άλκιμοι νέοι καταδύονταν για να φέρουν σημάδι των βυθών πριν κινήσουν οι πλόες. Εάν η πέτρα που ανελάμβαναν από το βυθό είχε πράσινο υγιές χόρτο – θαλασσοφύκι – τότε τα Αναληπτήρια γιορτάζονταν με θυσίες και κοινής συμμετοχής εκδηλώσεις. Ακόμη είχαν την Ασίνηα, που απέβλεπε στους πλόες και τιμούνταν όσοι τηρούσαν τους κανονισμούς, λαμβάνοντες ως βραβείο τον «Ασίνηον λίθον» και τονίζοντας «Αλόν σέβου».

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Τη νύχτα της παραμονής των Θεοφανίων και στην Ελλάδα, (σε πολλές περιοχές), και στην Ευρώπη την ονόμαζαν “Δωδεκάτη νύχτα” και θεωρούσαν ότι αυτή η νύχτα βοηθούσε να φύγει το κακό, να φύγουν μακριά από τους ανθρώπους όλα τα δυσάρεστα. Όπως γράφουν Έλληνες λαογράφοι, η Δωδεκάτη νύχτα που είναι η παραμονή των Φώτων, ο λαός πιστεύει πως είναι η στιγμή που φεύγουν οι Καλικάντζαροι, αυτοί που ήθελαν να καταστρέψουν και να γκρεμίσουν τη γη. Και φεύγουν γιατί φοβούνται και τρέμουν των αγιασμό των ιερέων. Και σε πολλά χωριά στη βόρεια Ελλάδα λένε: “Στις πέντε του Γενάρη, φεύγουν οι καλικάντζαροι..” Βέβαια ο απλός Έλληνας δημιούργησε και έπλασε όλη αυτή την ιστορία και τον μύθο για τους κακούς Καλικάντζαρους έχοντας στο μυαλό του να μπορέσει να δημιουργηθεί μια φιλική και αγαπητή συνύπαρξη ανάμεσα στους ανθρώπους και όλοι μαζί με σεβασμό, με φιλιά και αγάπη να γιορτάσουν την Βάπτιση του Χριστού.

Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών μετά τη κατάδυση τρέχουν στις παραλίες ή στις όχθες ποταμών και λιμνών για να πλύνουν τα αγροτικά τους εργαλεία, ακόμη και εικονίσματα. Κατά τη λαϊκή δοξασία, ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό. Αυτή ακριβώς η διαδικασία δεν αποτελεί παρά επιβίωση της αρχαίας αθηναϊκής γιορτής των «Πλυντηρίων».

Στην ανατολική Μακεδονία ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανίων στη Δράμα με πληθώρα εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονίας, δηλαδή η καλή υγεία και η πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Μαύρες κάπες, δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα των Θεοφανίων, τα «ραγκουτσάρια», αναβιώνει κάθε χρόνο στην πόλη της Καστοριάς, όπου οι κάτοικοι μεταμφιέζονται για να ξορκίσουν το κακό. Στην Χαλκιδική τηρούνται τα έθιμα της Καμήλας (Γαλάτιστα) και των Φωταράδων (Παλαιόκαστρο),ένα χορευτικό δρώμενο, που εκτυλίσσεται στην πλατεία του χωριού. Το «γιάλα – γιάλα» αναβιώνει στην Ερμιόνη της Αργολίδας πάνω από 50 χρόνια. Ανάλογα έθιμα επιβιώνουν και σε πολλά ψαροχώρια της περιοχής, όπως στο Πόρτο Χέλι και την Κοιλάδα. Τα ξημερώματα των Φώτων, τα αγόρια που πρόκειται τη νέα χρονιά να παρουσιαστούν στο στρατό, συγκεντρώνονται, γευματίζουν όλοι μαζί και έπειτα γυρνούν σε όλα τα σπίτια της περιοχής από σοκάκι σε σοκάκι, φορώντας παραδοσιακές ναυτικές φορεσιές και τραγουδώντας το «γιάλα – γιάλα». Την παραμονή των Φώτων οι κάτοικοι στολίζουν της βάρκες τους με φοίνικες, νεραντζιές και μυρτιές, τις οποίες δένουν στο λιμάνι πριν την καθιερωμένη βουτιά.

Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα θα πρέπει να τονιστεί ότι ο Αγιασμός των Υδάτων που γίνεται σήμερα, καλό είναι να συνδυασθεί με την καθαρότητα των ακτών και την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος όπως συνέβαινε και στην αρχαιότητα. Γιατί η θάλασσα είναι η μεγάλη τροφός της πατρίδας μας, ένα στοιχείο συνυφασμένο με την ιστορία του τόπου μας και την Εθνική μας ταυτότητα. Ο Ελληνικός πολιτισμός χρειάζεται τον καθαγιασμό των υδάτων για να λάμψει η παράδοση και να συνεχιστεί η θαλάσσια προστασία, όπως και η καθαρότητα πηγών, λιμνών και ποταμών αλλά και των ψυχών των ανθρώπων.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.