Τα χρώματα στην κουλτούρα των λαών – Η “Άσπρη Θάλασσα” των Τούρκων για το Αιγαίο

Τα χρώματα ανέκαθεν είχαν πολύ διαφορετικές έννοιες σε κάθε πολιτισμό.

Για παράδειγμα το κόκκινο, σε όλη την ιστορία, έχει χρησιμοποιηθεί από αριστοκράτες, βασιλιάδες, αυτοκράτορες αλλά και ιερείς στην Ελλάδα, τη Ρωσία, την Ιταλία και την Αγγλία. Οι πορφυρές τήβεννοι ήταν σύμβολο της άρχουσας τάξης. Αποδεκτή ως επίσημο χρώμα, η πορφύρα χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο. Δεδομένου ότι το κόκκινο συνδέεται με το μέλλον, τη γονιμότητα, τη ζωή και τη χαρά, ήταν χρώμα των γαμήλιων τελετών όχι μόνο στην Ινδία, αλλά και στην Κίνα και την Τουρκία.

Το κίτρινο εκτιμάται βαθιά από τους περισσότερους λαούς αφού είναι το χρώμα του ήλιου και θεωρείται πως έχει θεϊκή προέλευση. Οι Αιγύπτιοι το αγάπησαν ως το χρώμα του Θεού τους Ρα, ενώ στην Ελλάδα η Θεά Αθηνά συμβολιζόταν από το κίτρινο χρώμα κατά την αρχαία περίοδο. Λέγεται πως φέρνει τη χαρά, την ευτυχία και τη νέα ζωή τους δυτικούς πολιτισμούς, παρόλο που στη Γαλλία συνδέεται με τη ζήλια.

Το μπλε στους αιγυπτιακούς λαούς εξέφραζε τη θεότητα, την τιμιότητα και την πληρότητα. Στους χριστιανικούς πολιτισμούς οι παρθένες κόρες στις εικόνες συμβολίζονταν από το μπλε. Εκτός από τις παραδόσεις και τα έθιμα των λαών, τα χρώματα στους νεότερους χρόνους απέκτησαν και πολιτικούς συμβολισμούς υποδηλώνοντας ιδεολογικές κατευθύνσεις διαφόρων πολιτικών φορέων. Το μπλε στην Αγγλία είναι συνδεδεμένο με το συντηρητικό κόμμα, το κόκκινο συμβολίζει το εργατικό κόμμα και το πορτοκαλί χρησιμοποιείται για να εκφράσει τους φιλελεύθερους ή το φιλελευθερισμό.

Η δύναμη του πράσινου είναι αναντίρρητα πολύ σημαντική και στους δυτικούς πολιτισμούς και στους ανατολικούς. Συμβολίζει την ελπίδα και την άνοιξη. Είναι το αγαπημένο χρώμα των Γερμανών και Αυστριακών, ενώ είναι σχεδόν ιερό για τον ισλαμικό κόσμο. Στις ΗΠΑ είναι το χρώμα του χρήματος αλλά και της ζήλειας.

Το μαύρο θεωρείται το πιο κακόβουλο χρώμα. Σε πολλές χώρες το μαύρο είναι το χρώμα του πένθους, σε αντίθεση με τους Ιάπωνες που για το πένθος έχουν το λευκό χρώμα.

Από το μελτέμι στην “Άσπρη θάλασσα” των Τούρκων για το Αιγαίο

Σε όλους τους αιώνες κι όλους τους λαούς, με το χρώμα εκφράζονταν συχνά θέματα καθημερινά, συνήθειες, έθιμα και παραδόσεις κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών τελετών αλλά και των κοινωνικών εκδηλώσεων. Σε μια πρόσφατη διαδικτιακή συζήτηση για την ετυμολογία της λέξης “μελτέμι” διατυπώθηκε η άποψη ότι η λέξη αυτή πιθανόν να είναι δάνειο της Ιταλικής (Βενετσιάνικης) λέξης “mal tempo” (κακού καιρού) την οποία ακολούθως υιοθέτησαν οι Τούρκοι και οι Έλληνες. Αυτό βέβαια ταίριαζε και με την άποψη ότι λόγω της “κακοκαιρίας” και της αφρισμένης θάλασσας ο Τούρκος ναύαρχος Piri Reis στο βιβλίο ναυσιπλοίας ανέφερε τα νησιά του Αιγαίου σαν «νησιά της Άσπρης θάλασσας», δηλαδή της κυματώδους και αφρισμένης θάλασσας, ενώ σε προγενέστερες αναφορές του 14ου και 15ου αιώνα αναφέροντο ως “Ελληνικές θάλασσες“.

Παρακάτω θα αναλύσουμε γιατί τα χρώματα ανέκαθεν είχαν πολύ διαφορετικές έννοιες σε κάθε πολιτισμό, όπου για παράδειγμα στην Ανατολική Ασία και τους Αφρικάνικους πολιτισμούς επικρατούσε η πολυχρωμία. Η χρήση των φωτεινών χρωμάτων σε αυτούς τους λαούς έδειχνε ότι το φως του ήλιου είναι ένας σημαντικός παράγοντας της καθημερινότητας και του πολιτισμού. Το χρώμα είχε σημαντική θέση στη ζωή και των εξ Ανατολών γειτόνων μας οι οποίοι είχαν συνδέσει τις χώρες που βρισκόταν εκ δυσμών τους με το λευκό χρώμα. Είτε αυτές οι περιοχές αφορούσαν το Αιγαίο και την Ελλάδα, είτε γενικότερα τη Μεσόγειο Θάλασσα. Αρκούσε ότι βρισκόντουσαν στα δυτικά! Επίσης, έδιναν άλλα χρώματα για τα υπόλοιπα μέρη του ορίζοντα.

Τα χρώματα στις θάλασσες και τα σημεία του ορίζοντα στην Κίνα, την Τουρκία και την Αμερική

Θα μεταφερθούμε στην Ασία και την Αμερική, και θα ερευνήσουμε γιατί στη κινέζικη, τη τουρκική και στη γλώσσα των ιθαγενών της Αμερικής Lakota υπάρχουν συνδέσεις των διαφορετικών χρωμάτων με τις τέσσερις βασικές κατευθύνσεις του ορίζοντα καθώς και με τις ονομασίες των θαλασσών.

Στην Κίνα, καθεμία από τις 4 βασικές κατευθύνσεις συνδέεται με ένα χρώμα, καθώς και με ένα ζώο και μια εποχή. Το κέντρο είναι κίτρινο και συνδέεται με το ανθρώπινο βασίλειο. Ο Βορράς συνδέεται με το μαύρο χρώμα, καθώς και με τον χειμώνα και μια χελώνα 龜 Guī ή φίδι. Ο Νότος θεωρείται κόκκινος και το σχετικό ζώο του είναι ο Φοίνικας 凤凰 Fènghuáng και η καλοκαιρινή περίοδος. Η Ανατολή συνδέεται με το κινέζικο χρώμα qing 青, το οποίο υποδηλώνει πράσινο καθώς και μπλε. Το ζώο του είναι ο δράκος 龍 lóng και η εποχή του είναι η άνοιξη. Η Δύση είναι λευκή και το ζώο της είναι η τίγρη 虎 Hǔ και η εποχή του φθινοπώρου.

Η τουρκική γλώσσα συνδέει διαφορετικά χρώματα με τις τέσσερις κατευθύνσεις του ορίζοντα. Ο Βορράς θεωρείται μαύρος (kara), η Ανατολή συνδέεται με το τουρκικό χρώμα gök, που είναι μπλε του ουρανού ή τιρκουάζ, ο Νότος θεωρείται κόκκινος (kızıl, μια απόχρωση του κόκκινου) και η Δύση συνδέεται με το χρώμα λευκό (ακ).

Αυτό που είναι ενδιαφέρον στα τουρκικά είναι ότι οι θάλασσες που περιβάλλουν την τουρκική χερσόνησο και την Ανατολία παίρνουν τα ονόματά τους από αυτούς τους χρωματικούς συνειρμούς: Η Μεσόγειος και το Αιγαίο, που βρίσκεται δυτικά της Τουρκίας, ονομάζεται Akdeniz ή Λευκή Θάλασσα για τους λόγους που αναφέραμε προηγουμένως.

Υπάρχει η Ερυθρά Θάλασσα – Kızıl Deniz, και βρίσκεται στα νότια της Τουρκίας (λέγεται ότι το όνομά της προέρχεται από τα ιζήματα στο χρώμα της σκουριάς που ρέουν σε αυτήν). Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν ήδη Ερυθρά Θάλασσα και στις Ιστορίες του, ο Ηρόδοτος σε μια περίπτωση αναφέρεται στην «Ερυθραία ή νότια» θάλασσα, χρησιμοποιώντας τους όρους εναλλακτικά. Μια σύγχρονη θεωρία λέει ότι το κόκκινο του ονόματος αναφέρεται στην εποχική άνθηση κοντά στην επιφάνεια του νερού ενός κόκκινου κυανοβακτηρίου που ονομάζεται Trichodesmium erytrhaeum

Η Μαύρη Θάλασσα, ή Kara Deniz, βρίσκεται βόρεια της Ανατολίας (η Μαύρη Θάλασσα είναι επίσης πλούσια σε θειούχα σίδηρο, όπου μόνο θείο τα βακτήρια μπορούν να ευδοκιμήσουν και τα ιζήματά τους είναι σκοτεινά). Το παλαιότερο καταγεγραμμένο όνομα για τη Μαύρη Θάλασσα, που χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ., αναφέρεται ήδη στο χρώμα της: οι Αχαιμενίδες την ονόμασαν Axšaina,(περσικά σημαίνει «μαύρο»).

Η ελληνική λαϊκή ετυμολογία μετέτρεψε την περσική λέξη σε άξεινος («αφιλόξενος») όταν οι Έλληνες άποικοι έφτασαν για πρώτη φορά στις ακτές της θάλασσας και σε εύξεινος («φιλόξενος») όταν έγιναν πιο πολλοί και εξοικειωμένοι με την περιοχή.

Πού βρίσκεται η “Μπλε θάλασσα” – Τι συμβαίνει με την Ανατολή

Στα τουρκικά, αναφέραμε προηγουμένως ότι η ανατολή συνδέεται με το μπλε. Αλλά δεν υπάρχει Gök Dodeniz («Γαλάζια Θάλασσα») στα ανατολικά της Τουρκίας. Ο πιθανότερος υποψήφιος είναι η Κασπία Θάλασσα, που περικλείεται στην ξηρά μεταξύ της Ρωσίας στο βορρά και του Ιράν στο νότο, και στα δυτικά πλαισιώνεται από την περιοχή του Καυκάσου. Αλλά λέγεται Hazar denizi στα σύγχρονα τούρκικα δηλαδή η «Θάλασσα των Χαζάρ». (Θυμίζουμε ότι υπήρξε αυτή η εξαφανισμένη τουρκική φυλή,που ασπάστηκε τον Ιουδαϊσμό γύρω στον 9ο αιώνα).

Σε παλαιούς χάρτες του Ιράν, βρήκαμε τον χάρτη του 1747 του Emanuel Bowen, όπου “ανακαλύψαμε” τελικώς ότι υπάρχει μια βόρεια είσοδος της Κασπίας Θάλασσας που ονομάζεται Μπλέ Θάλασσα!

Η περιοχή αυτή έγινε γνωστή αργότερα ως κόλπος Tsesarevich και, στους κομμουνιστικούς χρόνους, ως Komsomolets Bay. Αυτή τη στιγμή ονομάζεται Dead Kultuk. Θα μπορούσε το προηγούμενο όνομά του να είναι κατάλοιπο ενός παλαιότερου τουρκικού τοπωνυμίου, που κάλυπτε ολόκληρη τη θάλασσα; Και πάλι, άλλες πηγές φαίνεται να υποδηλώνουν ότι η Θάλασσα της Αράλης μπορεί να ήταν το αρχικό Gökdeniz των Τούρκων.

Η “Κίτρινη θάλασσα” είναι μια ημίκλειστη θάλασσα του Ειρηνικού Ωκεανού, στα ανατολικά παράλια της Ασίας και στα δυτικά της Κορεατικής Χερσονήσου με συνολική επιφάνεια 404.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Η παλίρροια στην κίτρινη θάλασσα μπορεί να φτάσει ως και τα 10 μέτρα. Πήρε το όνομά της από το χρώμα της ιλύος και της άμμου που μεταφέρουν σε αυτήν από τις άνω πεδιάδες, ο Κίτρινος Ποταμός και ο ποταμός Χάι-χε. Στο κίτρινο χρώμα των νερών της συμβάλλουν και οι σφοδρές αμμοθύελλες από τις οποίες πλήττεται συχνά, που προκαλούνται από την έρημο Γκόμπι της Μογγολίας που βρίσκεται βορειοδυτικά. Οι Κορεάτες την αποκαλούν Δυτική Θάλασσα, σε αντίθεση με την Ιαπωνική, που την αποκαλούν Ανατολική Θάλασσα.

Πάντως το κίτρινο για την Κίνα αντιπροσωπεέι το ανθρώπινο βασίλειο και η θάλασσα αυτή για τους Κινέζους αποτελεί πηγή ζωής όπως και ο αντίστοιχος Κίτρινος ποταμός και σαφώς δεν σχετίζεται με τα σημεία του ορίζοντα όπως γίνεται στην Τουρκική.

Τα χρώματα του ορίζοντα στους Ινδιάνους Λακότα της Αμερικής

Η γλώσσα των ιθαγενών της Αμερικής Lakota δεν συνδέει απλώς ένα διαφορετικό χρώμα με καθεμία από τις βασικές κατευθύνσεις, αλλά κάθε κατεύθυνση έχει επίσης μια αξία ή αρετή που της αποδίδεται, καθώς και ένα έθνος ζώων και ένα στάδιο ζωής.

Υπάρχουν δύο διαφορετικά συστήματα χρωμάτων, τα οποία διαφέρουν από διάλεκτο σε διάλεκτο. Το κέντρο του ιερού κύκλου, ή χόκοκα (hocoka), είναι πράσινο και μπλε, το πράσινο συμβολίζει τη γιαγιά Γη και το μπλε τον ουρανό.

Ο Βορράς συνδέεται με το κρύο, την ταλαιπωρία και τις κακουχίες (η κατεύθυνση από την οποία έρχεται ο χειμώνας), η Ανατολή συνδέεται με την ανατολή του ηλίου, ο Νότος είναι η κατεύθυνση από την οποία ο ήλιος είναι πιο δυνατός και η Δύση συνδέεται με το ηλιοβασίλεμα και παριστάνει το τέλος της ζωής.

Το ζήτημα των έγχρωμων βασικών κατευθύνσεων των σημείων του ορίζοντα δεν έχει ενδιαφέρον μόνο από ιστορική ή γλωσσική άποψη. Η σύνδεση των πολιτισμών με τα αρχαία τοπωνύμια παρέχουν πολλλές πληροφορίες για τους λαούς ακόμη και για τον τρόπο ζωής κατά την αρχαιότητα. Κάποια χρώματα ήταν ακριβά, όπως για παράδειγμα τα ορυκτά που έρχονταν από μακριά. Άλλα χρώματα ήταν δυσεύρετα, ενώ τα τεχνητά χρώματα είχαν δύσκολη και χρονοβόρα παρασκευή. Η πορφύρα θεωρήθηκε από την αρχή ευγενές χρώμα και σύμβολο των θεών και των βασιλιάδων. Ήδη οι Ασσύριοι καταγράφουν δυο είδη πορφυροχρώματος, το Argamannu, δηλαδή το κόκκινο, και το Takiltu, δηλαδή το βιολετί, και επηρέασαν τους Πέρσες. Αργότερα, ο Αριστοτέλης καταγράφει δυο χρωματικές ποικιλίες, τη φοινικική, δηλαδή την κόκκινη και την αλουργή, δηλαδή την ιώδη. Μια άλλη κόκκινη ώχρα που είναι γνωστή από την αρχαιότητα είναι η σινώπια που χρωστά το όνομά της στην πόλη Σινώπη του Ευξείνου Πόντου. Εξαιρετικής ποιότητας έβγαινε και από τις σπηλιές της Λήμνου και της Καππαδοκίας.

Όταν ξεθάβουμε τέτοια ευρήματα από τις σπηλιές της Ιστορίας ξεκινώντας από την έρευνα μιάς και μόνο λέξης- μελτέμι– κατανοούμε πως η έρευνα αποτελεί εξαιρετικό και πολύτιμο στοιχείο για τον κάθε άνθρωπο ακόμη και για έναν άνθρωπο των “θετικών” επιστημών που δεν έχει συνηθίσει σε τέτοιου είδους ανασκαφές και αναζητήσεις.

Με πληροφορίες από Geografikoi, Astroroscopio, Wikipedia και Commons.wikimedia.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις