Το άγνωστο διήγημα του 13χρονου Ανδρέα Παπανδρέου

1932. Ο μικρός Ανδρέας είναι μαθητής στο Κολλέγιο Αθηνών. Οι γονείς του έχουν χωρίσει και έτσι πέντε μέρες τη βδομάδα μένει στο Ψυχικό με τη μητέρα του Σοφία και τα Σαββατοκύριακα περνά χρόνο στο Καστρί με τον πατέρα του, Γεώργιο Παπανδρέου. Στα μαθητικά του χρόνια, διαμορφώθηκε η προσωπικότητά του.

Ο μικρός Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένα ανήσυχο παιδί, όπως αποκαλύπτει το βιβλίο “Ανδρέας Παπανδρέου-Πολιτισμικό πορτρέτο”. Δεν μπορούσε να πειθαρχήσει στο ιδιωτικό σχολείο που τον είχαν στείλει, έκανε μάθημα δύο έτη με δασκάλα στο σπίτι και φοίτησε στην πέμπτη δημοτικού στο Κολλέγιο, ένα προνομιούχο φιλελεύθερο σχολείο για την εποχή του. “Ο ίδιος περιγράφεται ως ευφυής, φιλομαθής, φιλόπονος, δύσκολος και κακός στην αρχή, αλλά άριστος μαθητής στη συνέχεια”, γράφει η Μυρσίνη Ζορμπά για τον μαθητή Ανδρέα. Η αλλαγή στη συμπεριφορά του σημειώθηκε από την πέμπτη στην έκτη δημοτικού.

“Μεγάλωσα σε ένα σπίτι στο οποίο κυριαρχούσε η πολιτική”, είχε δηλώσει ο ίδιος.

Παρακάτω δημοσιεύουμε το διήγημα του 13χρονου Ανδρέα Παπανδρέου στο περιοδικό του Κολλεγίου Αθηναίος, από τις 14 Νοεμβρίου του 1932. Πρόκειται για μια απόδοση του γνωστού ακριτικού ποιήματος “Ο θάνατος του Διγενή”. Στο ίδιο περιοδικό είχαν δημοσιευθεί οκτώ κείμενα του μικρού Ανδρέα, τρία εκ των οποίων ήταν ξενόγλωσσα. Ο “Αθηναίος” εκδιδόταν από τους μαθητές του Κολλεγίου από το 1928 ως το 1942.

Η ζωή του πατέρα του, ήταν ένα κανονικό σχολείο για τον γιο. Η συλλογή πληροφοριών από διαφορετικές πηγές, η κριτική σκέψη, η επεξεργασία, η υιοθέτηση μιας γραμμής, η επιχειρηματολογία, ο στοχασμός και η αμφισβήτηση μεταξύ άλλων, μπήκαν στον διανοητικό του χάρτη μέσα από το σπίτι του. Ο ίδιος ο Ανδρέας είχε δηλώσει πως το καλοκαίρι από την πέμπτη δημοτικού, όταν και χαρακτηρίστηκε “ο χειρότερος μαθητής της τάξης”, σε αυτό της έκτης, ήταν από τα πιο κρίσιμα της ζωής του. “Επιδόθηκα σε σοβαρό διάβασμα, όχι απλά για να περάσω”, έλεγε ο ίδιος. Στη συνέχεια, έγινε ένας πιο φιλότιμος, πιο συγκεντρωμένος μαθητής.

Δεν ήταν πρώτος μαθητής, αλλά ένας μαθητής που διάβαζε εξωσχολικά βιβλία, αλλά και συγγράμματα από την ενημερωμένη και πλούσια βιβλιοθήκη του Κολλεγίου. Στη διαμόρφωση του γνωσιακού του υποβάθρου, μεγάλο ρόλο έπαιξαν και οι ξένες γλώσσες που έμαθε, όπως αναφέρει η Μυρσίνη Ζορμπά στο βιβλίο της. Επίσης, συχνά διαφωνούσε με τον πατέρα του στο Καστρί. Διάβαζε νεοκλασικούς για να μπορεί να επιχειρηματολογήσει.

Ο Σμπαρούνης, ο Σκουριώτης, ο Πουλιόπουλος ήταν διανοούμενοι στο φιλικό περιβάλλον της οικογενείας για τους οποίους ο Ανδρέας έτρεφε μεγάλο θαυμασμό. Ο Πουλιόπουλος αναφερόταν από τον μετέπειτα “πρωθυπουργό της αλλαγής” ως “κηδεμόνας” του. Επίσης, σε συνέντευξή του ο Ανδρέας είχε δηλώσει πως τον σοσιαλισμό τον γνώρισε στα 14 του. “Ο πατέρας μου ήταν ο κύριος εμπνευστής. Ήθελε να διαβάζω Μαρξ. Ήταν συνειδητός σοσιαλδημοκράτης ο πατέρας μου, γνώστης του Κάουτσκι”, ενώ εντύπωση του είχε προκαλέσει ο Αντρέ Ζιντ.

Ο ίδιος ο Πουλιόπουλος άλλωστε είχε μεταφράσει Μαρξ, Καούτσκι, Μπουχάριν και Τρότσκι. Το 1934 μαζί με συμμαθητές του είχε εκδώσει το περιοδικό “Ξεκίνημα”, στην τρίτη γυμνασίου. Για αυτό το πόνημα είχε δεχθεί “διαγωγή επίμεμπτο” και είχε γλιτώσει την αποβολή με παρέμβαση της μητέρας του.

Συνέχισε τις σπουδές του στο Πειραματικό Σχολείο, με καθηγητή του να παρατηρεί το 1936: “Είναι πείσμων δημαγωγός, συνεπεία δε τούτου αποφασίζει ενίοτε να καταφεύγει ενσυνειδήτως εις σοφίσματα ή εις κενήν λογοκοπίαν”. Οι πρώτες ασκήσεις πολιτικής μίμησης του πατέρα του, η πρώιμη φιλοδοξία και η επίδειξη δεξιοτήτων, ήταν εμφανείς από τότε.

Περισσότερα άγνωστα στοιχεία για τη ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά “Ανδρέας Παπανδρέου, πολιτισμικό πορτρέτο” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.

“Η αλλαγή, το καινούριο δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά μόνο σε σύγκριση με την αλλαγή και με το καινούριο προηγούμενων εποχών που υπόσχονταν την αλλαγή. Τότε το σήμερα βρίσκει το πραγματικό του νόημα και μέτρο απέναντι στη συντήρηση, που δεν θέλει τίποτε να αλλάξει, και στην αντίδραση, που εμποδίζει κάθε αλλαγή”, Μυρσίνη Ζορμπά

Περισσότερα για το βιβλίο

Μια ιδιαίτερη βιογραφία, ένα πολιτισμικό πορτρέτο του Ανδρέα Γ. Παπανδρέου, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννησή του, στις 5 Φεβρουαρίου 1919, επιχειρεί η Μυρσίνη Ζορμπά, νυν υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Γνωρίζοντας όσο λίγοι την πολιτισμική θεωρία και έχοντας επεξεργαστεί ζητήματα πολιτικής πολιτισμού, αντικείμενα που έχει διδάξει σε πανεπιστημιακό επίπεδο και καταγράψει σε βιβλία της, η συγγραφέας παρουσιάζει μια πρωτότυπη πολιτισμική ανάλυση του προσώπου και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο έδρασε ο Ανδρέας Παπανδρέου, μια από τις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής πολιτικής σκηνής.

Διερευνά τη σχέση του με τον πολιτισμό, τις τέχνες και τους διανοούμενους, εξετάζει τις θέσεις του για τον πολιτισμό στα προγραμματικά κείμενα. Απαντά, τέλος, στα ερωτήματα ποια ήταν η δημόσια κουλτούρα του στα χρόνια που διετέλεσε πρωθυπουργός, πώς επηρέασε τον πολιτισμικό χάρτη μέσα από τις πολιτικές αποφάσεις του και αν οι κυβερνήσεις του είχαν σαφή πολιτική πολιτισμού.

Στα πρώτα κεφάλαια ανιχνεύονται τα βασικά συστατικά που συνθέτουν την πολιτιστική πλευρά του Ανδρέα Παπανδρέου. Δηλαδή, οι ζυμώσεις των ιδεών του από τα πρώτα χρόνια της διαμόρφωσης ως τα όψιμα, οι «πολιτισμικές στροφές» και οι πολλαπλές εκφάνσεις της πολιτισμικής του ταυτότητας, οι αναστοχασμοί, οι κρίσεις και η επινόηση του εαυτού, οι ευρύτερες πολιτισμικές παράμετροι, που έχουν σχέση με την ιδεολογία, την πολιτική, τις στάσεις και τις αντιλήψεις, με λίγα λόγια «η σύσταση του πολιτισμικού του κεφαλαίου».

«Η ταυτότητά του υφαίνεται από τα υλικά της πολιτικής κουλτούρας, μέσα από το βίωμα και μαζί τη διανοητική προσπάθεια, τις εμπειρίες της προσωπικής ζωής αλλά και το κλίμα μιας ολόκληρης εποχής, αυτής του μεσοπολέμου», αναφέρει η συγγραφέας. Οι βασικές παράμετροι που διαμόρφωσαν και αναδιαμόρφωσαν την πολιτισμική του ταυτότητα και εξετάζονται ως τέτοιες είναι πολλές: το πολιτικό οικογενειακό περιβάλλον, το ευρύτερο πολιτικό κάθε φορά σκηνικό, συχνά ταραχώδες, τα πρώτα διαβάσματα –κυρίως πολιτικά και κοινωνιολογικά κείμενα από την αριστερή μαρξιστική φιλολογία–, η αποχώρηση από την Ελλάδα και η αποστασιοποίηση από τις πολιτικές περιπέτειες του πατέρα του Γεωργίου Παπανδρέου, οι σπουδές και η ακαδημαϊκή καριέρα του ως σπουδαίου οικονομολόγου στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, η επιστροφή το 1963 και η ενεργή πολιτική δράση, η χούντα και ο εκπατρισμός, η οριστική επιστροφή, η πολιτική χειραφέτηση και το δικό του κόμμα, η διακυβέρνηση με σύνθημα την «Αλλαγή».

«Ο Ανδρέας Παπανδρέου έζησε αρκετές πολιτισμικές στροφές στη ζωή του, επανεπινοώντας ουσιαστικά κάθε φορά τη νέα του ταυτότητα».

Απαντώντας η συγγραφέας στους επικριτές του Ανδρέα Παπανδρέου, σχετικά με ιδιωτικές προτιμήσεις, προσωπικές αισθητικές, δημόσιες σχέσεις εξουσίας, παρορμητικές συμπεριφορές κ.λπ., σημειώνει ότι «δεν αποκαλύπτουν παρά μια μικρή μόνο πλευρά από το βαθύτερο πολιτιστικό υπόστρωμα μιας δημόσιας προσωπικότητας και ενδιαφέρουν στον βαθμό που κατευθύνουν και επηρεάζουν τη δημόσια κουλτούρα». Έτσι, σύμφωνα με την ίδια, «εκείνο που έχει, επομένως, ενδιαφέρον είναι οι ιδεολογικές ζυμώσεις μέσω των πολιτικών κειμένων, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν και οι ευρύτερες πολιτισμικές επιπτώσεις τους, το πώς διαμορφώθηκε τελικώς σε βάθος το πολιτισμικό αφήγημα της χώρας».

Τα πιο σημαντικά πολιτισμικά αγαθά, όπως εκτιμά η συγγραφέας, που προσέφερε η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, μπορούν να θεωρηθούν η ελευθερία και η ίση μεταχείριση του πολίτη, με την κατάργηση των διακρίσεων, τις οποίες είχε επιβάλει το μετεμφυλιακό αυταρχικό κράτος. Επίσης, πολιτικές αποφάσεις, όπως η κατάργηση της νομοθεσίας έκτακτων μέτρων, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η επιστροφή των προσφύγων, η αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου κ.ά., ανανέωσαν τον πολιτισμικό ιστό της κοινωνίας.

Τα προγραμματικά κείμενα, εκτιμάται στο βιβλίο, «όχι μόνο ήταν αντιφατικά και συγκεχυμένα αλλά έθεταν στόχους ανεδαφικούς και ανεφάρμοστους». Η συγγραφέας στέκεται ιδιαίτερα στη Μελίνα Μερκούρη, η οποία αποτέλεσε για τις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, ως υπουργός Πολιτισμού από την πρώτη κυβέρνηση του ’81 και στην ίδια θέση επί δεκαέξι ανασχηματισμούς, «την εμβληματική περσόνα του ελληνικού πολιτισμού μέσα και έξω από τη χώρα». Ωστόσο, κρίνοντας από την οπτική της πολιτιστικής πολιτικής, παρά τις θετικές πρωτοβουλίες, «το πρόσωπο της Μελίνας, όπως ήταν φυσικό, δεν αρκούσε για να καλύψει το έλλειμμα μιας πολιτικής πολιτισμού, που θα αφορούσε τις νέες κατευθύνσεις της σύγχρονης κουλτούρας της χώρας και τους πολίτες της».

Το βιβλίο «Ανδρέας Παπανδρέου – Πολιτισμικό Πορτρέτο», με ενσωματωμένες στο κείμενο μαρτυρίες και αναμνήσεις από προσωπικότητες που τον πλαισίωναν, είναι έναιβλίο το οποίο εμπλουτίζει τη νεότερη πολιτική, ιστορική και πολιτιστική βιβλιογραφία.

Με διαυγή γραφή και γλαφυρό ύφος, σεβασμό, υπευθυνότητα και τρυφερότητα προς το πρόσωπο που εξετάζεται, ξεχωρίζει για τον υποδειγματικό τρόπο προσέγγισης μιας βιογραφίας που επικεντρώνεται στο πολιτισμικό πορτρέτο.

Το βιβλίο βασίζεται σε κείμενο της Μυρσίνης Ζορμπά που περιλαμβάνεται στο συλλογικό δίτομο έργο «Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εποχή του», σε επιστημονική επιμέλεια του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου (Ελληνικά Γράμματα, 2006).

Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι υπουργός Πολιτισμού. Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών με σπουδές στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Ρώμης, ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο Οδυσσέας, ήταν διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ (1994-1999) και ευρωβουλευτής (2000-2004). Δίδαξε πολιτισμική θεωρία και πολιτική πολιτισμού σε μεταπτυχιακά προγράμματα (2006-2012).

Έγραψε τα βιβλία:

Πολιτική του πολιτισμού (Πατάκης, 2014), Από τα Εξάρχεια στις Βρυξέλλες (Οδυσσέας, 2004) και Η κρατική πολιτική για το βιβλίο (Οδυσσέας, 1995).

Ξενόγλωσσα κείμενά της: «Culture as a mirror of Crisis: Representations, Solidarity, Resilience and Paradigm Shift», στο K. Botanava et al. (eds), Culturescapes Greece: Archaeology of the Future (Christoph Merian Verlag 2017), «La culture comme politique publique», στο Ph. Poirrier (ed.), La politique culturelle en Europe après la 2ème Guerre Mondiale (La documentation française 2011) και «Conceptualizing Greek Cultural Policy», στο International Journal of Cultural Policy, τόμ. 15, τχ. 3, 2009.

Συνταγματάρχου Δαβάκη 10 & Μυλοποτάμου, 115 26, Αθήνα

Τηλ.: 210 3390204 • Fax: 210 3390209 • e-mail: [email protected]

pediobooks.gr