To Airbnb και η δεκαετία του share economy

Λίγο μετά τη μετακίνησή τους στο Σαν Φρανσίσκο τον Οκτώβριο του 2007, οι συγκάτοικοι και πρώην συμμαθητές Brian Chesky και Joe Gebbia είδαν ότι δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά το ενοίκιο για το διαμέρισμα τους. Μία από τις ιδέες που είχαν στις αρχές του 2008 ήταν να τοποθετήσουν ένα ένα αερόστρωμα (σ.σ. ναι το air του Airbnb προέρχεται από εκεί) στο σαλόνι τους και να παρέχουν υπηρεσίες bed and breakfast σε όσους δεν άντεχαν με την σειρά τους τις τιμές των ξενοδοχείων.

Σαν σπίρτο σε ξερόχορτα η ιδέα του Airbnb απλώθηκε σε χρόνο ρεκόρ σε όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Φεβρουάριο του 2011 το Airbnb γιόρτασε τις ένα εκατ. διανυκτερεύσεις ενώ τον Ιούνιο της επόμενης χρονιάς η τούρτα έγραφε επάνω 10.000.000 διανυκτερεύσεις. Το 2013 η startup είχε ήδη εξυπηρετήσει περισσότερους από 9 εκατ. επισκέπτες ενώ τα συνεργαζόμενα ακίνητα είχαν ξεπεράσει τα 250.000. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (Οκτώβριος 2019) κάθε βράδυ 2.000.000 άνθρωποι κοιμούνται σε ακίνητο της πλατφόρμας.

Ο ξενοδοχειακός τομέας αλλά και οι δήμοι που αρχικά παρέμεναν αμήχανοι απέναντι στην νέα “μόδα” – που τελικά δεν αποδείχτηκε και τόσο μόδα – άρχισαν να αντιδρούν την τελευταία πενταετία. Οι πρώτοι δημιουργώντας χώρους που μοιάζουν περισσότερα με σπίτια κατανοώντας ότι το Airbnb πέρα από το οικονομικό ήρθε να καλύψει μία ανάγκη που δεν μπορούσαν να παρέχουν τα δωμάτια ξενοδοχείων. Οι δεύτεροι – αρχής γενομένης από το Βερολίνο – είδαν τις τιμές των ακινήτων να εκτοξεύονται σε απαγορευτικές τιμές για τα νέα ζευγάρια, που ήταν ανέκαθεν οι κάτοικοι του κέντρου, πήραν μέτρα κατά της εξάπλωσης, ακόμη και της απαγόρευσης, του Airbnb.

Πανευρωπαϊκό πρόβλημα

Τον περασμένο μήνα στελέχη της δημοτικής αρχής του Παρισιού, του Βερολίνου και της Βαρκελώνης ζήτησαν από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να επανεξετάσει την ισχύουσα νομοθεσία που ρυθμίζει την λειτουργία της πλατφόρμας Airbnb με κείμενο που της απευθύνουν, αντίγραφο του οποίου έχει στην κατοχή του το AFP (Γαλλικό Πρακτορείο).

«Είναι σημαντικό οι πόλεις να έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα ρύθμισης του τόσο έντονου όσο και πρόσφατου φαινομένου αυτού» γράφουν ο Ίαν Μπροσά, κομμουνιστής, αντιδήμαρχος αρμόδιος για την Στέγη στον δήμο του Παρισιού, η υπουργός αρμόδια για τη Στέγη της τοπικής κυβέρνησης του Βερολίνου Κατρίν Λόμπσερ (Die Linke) και η αντιδήμαρχος της Βαρκελώνης αρμόδια για την Στέγη Λουσία Μαρτίν (Podemos). «Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί πρέπει να επανεξετασθούν και να ληφθεί υπ΄όψιν η κατάσταση των μητροπόλεων και οι δυσκολίες πρόσβασης στη στέγη που τις χαρακτηρίζουν» αναφέρουν στο κείμενο οι τρεις. Στο στόχαστρο είναι «η οδηγία “ηλεκτρονικό εμπόριο” που ισχύει σήμερα, που χρονολογείται από το 2000 και δεν αντιστοιχεί πλέον στις πραγματικότητες της οικονομίας της πλατφόρμας», σύμφωνα με το κείμενο.

Καταγγέλλοντας ένα φαινόμενο «υπερ-τουρισμού» στις πόλεις τους, ζητούν από την νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανανέωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ώστε να ρυθμισθεί αποτελεσματικότερα ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν αυτές οι πλατφόρμες και να προστατεύεται η πρόσβαση στην στέγη στις τουριστικές μητροπόλεις».

Σειρά διαφορών έχει φέρει αντιμέτωπους την Airbnb με τον δήμο του Παρισιού, για παράδειγμα. Για κάποιες από αυτές εκκρεμεί απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες, οι πλατφόρμες δεν υποχρεούνται να εποπτεύουν προληπτικώς τη δραστηριότητα των χρηστών τους», σημειώνει ο αμερικανικός κολοσσός των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που δηλώνει ότι συνεργάζεται με τη γαλλική κυβέρνηση και άλλους παράγοντες του κλάδου, ώστε η ενοικίαση επιπλωμένων τουριστικών κατοικιών να γίνεται κατά υπεύθυνο τρόπο». Μεταξύ των δεσμεύσεων, «η αυτόματη εφαρμογή του αυτόματου αποκλεισμού έπειτα από 120 διανυκτερεύσεις σε 18 γαλλικές πόλεις, ανάμεσά τους το Παρίσι από την 1η Ιανουαρίου 2019».

Στον αντίποδα η Airbnb προχώρησε λίγο πριν από το τέλος του χρόνου σε συμφωνία χορηγίας μισού δισ. με την ΔΟΕ αρχής γενομένης από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο. Πρόσφατη έρευνα του Παγκόσμιου οικονομικού Φόρουμ έδειξε ότι κατά του αγώνες του Ρίο 2016, η πρόσθετη δυναμικότητα για τους επισκέπτες μέσω της πλατφόρμας Airbnb ισοδυναμούσε με 257 ξενοδοχεία, εξασφαλίζοντας 27 εκατομμύρια δολάρια Αμερικής σε άμεσα έσοδα για τους οικοδεσπότες.

Η δήμαρχος του Παρισιού, Αν Ινταλγκό έγραψε την Παρασκευή επιστολή προς τον πρόεδρος της ΔΟΕ, Τόμας Μπαχ, «για να τον προειδοποιήσει για τους κινδύνους και τις συνέπειες» αυτής της χορηγικής συμφωνίας, η οποία καλύπτει χρονικά τους θερινούς αγώνες στο Παρίσι το 2024.

1,4 δισ. δολάρια ο οικονομικός αντίκτυπος του Airbnb στην Ελλάδα

Σύμφωνα με ευρήματα πρόσφατης έρευνας και ανάλυσης εσωτερικών δεδομένων που δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο, οι ιδιοκτήτες και η κοινότητα φιλοξενούμενων δημιούργησαν πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια εκτιμώμενο άμεσο οικονομικό όφελος σε 30 χώρες μόνο το 2018, ενώ η οικονομία της Ελλάδας ενισχύθηκε κατά 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια.

Σε αντίθεση με άλλα επιχειρηματικά μοντέλα που διοχετεύουν τα χρήματα που παράγουν σε δραστηριότητες έξω από τις τοπικές κοινότητες, η δραστηριότητα της Airbnb ωφελεί άμεσα την τοπική κοινωνία των ιδιοκτητών.

Από την ίδρυση της Airbnb, οι ιδιοκτήτες έχουν κερδίσει πάνω από 65 δισεκατομμύρια δολάρια που πολλοί από αυτούς τα αξιοποιούν για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους και να υλοποιήσουν επιθυμίες τους. Οι μικρές επιχειρήσεις – πολλές από τις οποίες βρίσκονται εκτός των παραδοσιακών τουριστικών προορισμών – επωφελούνται επίσης από τους επισκέπτες της Airbnb, πολλοί από τους οποίους ξοδεύουν τα χρήματα που εξοικονομούν σε δαπάνη για καταλύματα, σε τοπικές εγκαταστάσεις.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΠΕ, η δραστηριότητα βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στο πλαίσιο της οικονομίας διαμοιρασμού αρχίζει να εμφανίζεται από το 2010. Τότε, η δραστηριότητα αυτή ήταν περιορισμένης εμβέλειας και αμφιβόλου εξέλιξης, καθώς μόνο μερικές δεκάδες καταλύματα στο σύνολο της χώρας είχαν ενεργοποιηθεί στην κατεύθυνση αυτή Ωστόσο, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα η δραστηριότητα άρχισε να αναπτύσσεται με εντυπωσιακά υψηλούς ρυθμούς από χρόνο σε χρόνο και μέχρι το 2018 περισσότερα από 126.000 καταλύματα είχαν διατεθεί για βραχυχρόνια μίσθωση διαμορφώνοντας νέες συνθήκες στην αγορά με πολλαπλές επιδράσεις.

Οι περιφέρειες Αττικής, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης φαίνεται να διαθέτουν τον μεγαλύτερο αριθμό καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης κατά τη διάρκεια όλης της περιόδου, καθώς συγκεντρώνουν πάνω από το 60% του συνολικού αριθμού των αναρτήσεων αντίστοιχων καταλυμάτων (από 76,5% το 2012 έως 61,6% το 2018). Ακολουθούν τρεις ακόμα περιφέρειες, η Κεντρική Μακεδονία, τα Ιόνια Νησιά και η Πελοπόννησος, στις οποίες ο αριθμός των καταλυμάτων συνολικά κυμαινόταν από 13,9% του συνολικού αριθμού το 2011 έως 26,3% το 2018.

Eξετάζοντας τις εξελίξεις στη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Περιφέρεια Αττικής, η οποία εμφανίζει τον μεγαλύτερο αριθμό καταλυμάτων, ο κεντρικός τομέας Αθηνών φαίνεται να συγκεντρώνει το 53,3% των αντίστοιχων καταλυμάτων στα τέλη της εξεταζόμενης περιόδου, από τα οποία το 93% συγκεντρώνεται στον ∆ήμο Αθηναίων. Ακολουθεί η Ανατολική Αττική, στην οποία περιλαμβάνονται αρκετοί παραθαλάσσιοι δήμοι και η οποία διαθέτει το 19,3% των καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης της Αττικής. Στην περιοχή αυτή ο ∆ήμος Σαρωνικού συγκεντρώνει το 20,3% των καταλυμάτων, ο ∆ήμος Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης το 19,8%, ενώ στο 9,8% ανέρχονται τα ποσοστά των ∆ήμων Μαραθώνος και Μαρκοπούλου-Μεσογαίας. Στο 11,0% ανέρχονται τα καταλύματα στον Νότιο Τομέα Αττικής, στον οποίο οι ∆ήμοι Γλυφάδας, Παλαιού Φαλήρου και Καλλιθέας συγκεντρώνουν το 25,2%, 18,2% και 16,0%.των καταλυμάτων του τομέα, αντίστοιχα.

O κοινωνικός αντίκτυπος στην Ελλάδα

Ενδιαφέροντα στοιχεία προέκυψαν και από μία ακόμη έρευνα, αυτή που πραγματοποιήσε η Grand Thornton για το Ξενοδοχοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη μελέτη τα μεγέθη της οικονομίας διαμοιρασμού καταγράφουν ετήσια ποσοστιαία αύξηση κατά 25%, με έσοδα άνω των 1,9 δις. ευρώ, ποσό που προσεγγίζει το 10% της ετήσιας τουριστικής δαπάνης. Η στροφή αρκετών ιδιοκτητών προς την βραχυχρόνια μίσθωση – ενοικιάσεις τύπου AirBnb – έχει οδηγήσει στην “εξαφάνιση” των σπιτιών που απευθύνονται προς μακροχρόνια ενοικίαση.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν τα στοιχεία που δείχνουν χαρακτηριστικές περιοχές τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη (τουριστική) Ελλάδα όπου τα “ενοικιάζεται” είναι είδος προς εξαφάνιση. Από την επεξεργασία των στοιχείων της Grand Thornton προκύπτει ότι τα Χανιά είναι η πόλη της Ελλάδας όπου η “ζυγαριά” γέρνει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ελλάδας υπέρ της βραχυχρόνιας μίσθωσης. Συγκεκριμένα, μόνο το 5% των προς μίσθωση κατοικιών απευθύνεται στην αγορά της μακροχρόνιας μίσθωσης καθώς το άλλο 95% είναι για βραχυχρόνια. Σε απόλυτα νούμερα 4.337 ακίνητα κατευθύνονται σε βραχυχρόνια μίσθωση και μόλις 212 στην μακροχρόνια. Κοινώς αυτά τα 212 σπίτια είναι οι επιλογές που έχουν φοιτητές, δημόσιοι λειτουργοί ή όσοι θέλουν να αλλάξουν σπίτι ή να μετακομίσουν στα Χανιά.

Η έρευνα της Grant Thornton ακτινογραφώντας τις κοινωνικές επιπτώσεις των βραχυχρόνιων μισθώσεων, τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο, διαπιστώνει :

• Την ύπαρξη του φαινόμενου «εκτοπισμού» ακινήτων από τις μακροχρόνιες στις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Παρατηρείται ότι το πλήθος των ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης αναπτύσσεται με μεγαλύτερο ρυθμό από αυτόν των ακινήτων μακροχρόνιας μίσθωσης. Κατά αυτόν τον τρόπο προκαλείται ανισορροπία στην ανάπτυξη του τουριστικού και του υπόλοιπου οικιστικού περιβάλλοντος με αύξηση των τιμών ενοικίασης και επιβάρυνση των οικονομικά ασθενέστερων.
• Η οικονομία διαμοιρασμού διευρύνει το φαινόμενο «εκτοπισμού» και αύξησης τιμών (crowding out and price effect), ενώ ειδικότερα στις κοινωνικές επιπτώσεις σε επίπεδο αγοράς ακινήτων συμπεραίνει ότι :α) στην Αθήνα, 1 ακίνητο στην οικονομία διαμοιρασμού στερεί 2 ακίνητα από τις μακροχρόνιες μισθώσεις, ενώ προκαλείται αύξηση 9,3% στις τιμές των ενοικίων β) σε επίπεδο χώρας, προκαλείται μείωση διαθέσιμων ακινήτων για μακροχρόνια μίσθωση, ενώ την ίδια ώρα διαμορφώνεται ποσοστιαία αύξηση 8,3% στα ενοίκια, με συνακόλουθη επιβάρυνση των οικονομικά αδύναμων ομάδων.

• Τη μείωση των δημοσίων εσόδων (η καθαρή απώλεια δημοσίων εσόδων από την τριετία 2016-2018 εκτιμάται στα 300 εκατ. ευρώ περίπου) και συνακόλουθα τον περιορισμό πόρων κοινωνικής πολιτικής, την απώλεια θέσεων εργασίας (36.560 την τελευταία τριετία), αλλοίωση του εργασιακού μοντέλου με αβέβαιες συνθήκες και δημιουργία της αθέατης εργασίας (“invisible work”).
• Ακόμη επαυξάνεται το φαινόμενο «υποτροπής» στο περιβάλλον (21% μεγαλύτερη επιβάρυνση στη διαχείριση απορριμμάτων), και προκαλείται κοινωνική αντιμαχία.
• Αρνητικές επιδράσεις σε επίπεδο κοινωνικής συνοχής με αλλοίωση αστικού περιβάλλοντος, με στρεβλή ανάπτυξη. Τα εμπορικά καταστήματα και οι υπηρεσίες εστίασης αναπροσαρμόζονται και στρέφονται σχεδόν αποκλειστικά στην εξυπηρέτηση των αναγκών των επισκεπτών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η περαιτέρω αλλοίωση της φυσιογνωμίας των περιοχών και η μετατροπή τους σε τουριστικά «γκέτο». Τέλος διαπιστώνεται αύξηση δικαστικών διαμαχών, με συνδυαστική πρόκληση ζητημάτων δημόσιας ασφάλειας, Ως εκ τούτου ελλοχεύει άμεσα ο κίνδυνος γενικότερης υποβάθμισης του τουριστικού προϊόντος της χώρας.

Όπως και να έχει το Airbnb, όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι μία μόδα: Είναι ένας νέος τρόπος διαμονής που συνεχώς θα αυξάνεται και θα εξελίσσεται. Δέκα χρόνια μετά παρουσιάζει τα πρώτα στοιχεία “αυτοάμυνας” του προϊόντος απαγορεύοντας τη διάθεση ακινήτων για πάρτι και το μόνο σίγουρο είναι ότι θα προσαρμόζεται στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις. Το θέμα είναι πως η κοινωνία και οι φορείς θα μπορέσουν να πάρουν θέση σε ένα δεδομένο που έχει φανατικούς υποστηρικτές και πολέμιους σε όλο τον κόσμο.