Το ΠΑΣΟΚ (ποτέ δεν) πεθαίνει

H ιστορία του ΠΑΣΟΚ, μοιάζει με το ζεϊμπέκικο του μεθυσμένου, τα χειροκροτήματα, τα λουλούδια, τις φιγούρες και την κατόπιν εορτής, μετάνοια για το hangover, που ακολουθεί βαρύ και ασήκωτο.

Το κόμμα που στις αρχές της δεκαετίας του ’80, έδωσε ελπίδα σε εκατομμύρια Έλληνες, ήταν αυτό τελικά, που –με τη συνδρομή της Νέας Δημοκρατίας (90-93, 2004-2009)- τους οδήγησε στη χρεοκοπία.

Η επέτειος των 10 ετών από την ίδρυσή του, το βρήκε στην εξουσία. Το ίδιο συνέβη στα 20 χρόνια, ενώ στα 30, ήταν αξιωματική αντιπολίτευση με υψηλό ποσοστό. Πρόσφατα, τα στελέχη του πανηγύρισαν για το 8% στις ευρωεκλογές, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να σαραντάρισε, αλλά τα 50, δύσκολα θα τα φτάσει.

Σαράντα χρόνια από την μέρα που ο Ανδρέας Παπανδρέου, διάβαζε την ιδρυτική διακήρυξη του –όπως επέλεξε να το αποκαλεί- κινήματος, το οποίο επρόκειτο να ταυτιστεί με το κράτος τόσο πολύ,  ώστε να καταρρεύσει τελικά μαζί του, το NEWS 247 επιχειρεί μια αναδρομή στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ, που μπορεί σήμερα να κρύβεται πίσω από Ελιές και λαγκάδια, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι σημάδεψε και καθόρισε την πορεία της χώρας και καθιέρωσε νοοτροπίες, που ούτε καν η (ηθική, κοινωνική και οικονομική) χρεοκοπία μπόρεσε να ξεριζώσει οριστικά.

Ποια Ένωση Κέντρου; Νέο κόμμα

Το ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε, όπως ταίριαζε και στην ιδιοσυγκρασία του ιδρυτή του με μια ανατροπή. Όταν η κατάρρευση της χούντας, υπό το βάρος της προδοσίας της Κύπρου και η έλευση Καραμανλή, έδειχναν ότι η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, άλλαζε και ότι βαδίζαμε προς την ομαλότητα, ο Ανδρέας Παπανδρέου, έπρεπε να πάρει γρήγορες αποφάσεις για να μη μείνει στο περιθώριο.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, πολλοί τον βλέπουν ως το συνεχιστή της Ένωσης Κέντρου, εκείνος όμως αιφνιδιάζει, ιδρύοντας νέο κόμμα, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (3 Σεπτεμβρίου 1974). Ήθελε να καταστήσει σαφές ότι στόχος του ήταν η ρήξη με το παρελθόν, χωρίς φυσικά να λέει όχι και στους ψηφοφόρους της Κεντροαριστεράς και του κόμματος του πατέρα του, οι οποίοι τα επόμενα χρόνια θα γίνονταν πιστοί οπαδοί του.

Βάσει της διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη, το ΠΑΣΟΚ θα παλέψει για να αποκτήσει η χώρα, Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και  Κοινωνική Απελευθέρωση

Έξι μήνες αργότερα στις 16 Μαρτίου 1975, κατά τη διάρκεια του προσυνεδρίου του ΠΑΣΟΚ, ο αρχηγός του θα καθορίσει ως στόχο του κινήματος το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της Ελλάδας με ειρηνικές και δημοκρατικές διαδικασίες, ενώ λίγο αργότερα θα προχωρήσει στη διαγραφή των μελών της Δημοκρατικής Άμυνας από το κόμμα, δείχνοντας από την αρχή ότι θα είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του, αλλά και παίρνοντας το μήνυμα των πρώτων εκλογών, μετά την πτώση της χούντας.

Η πορεία προς την διακυβέρνηση της χώρας

Οι πρώτες εκλογές μετά την παράδοση της εξουσίας από τη χούντα διεξήχθησαν στις 17 Νοεμβρίου 1974 και τις κέρδισε η Νέα Δημοκρατία.

Το ΠΑΣΟΚ, λαμβάνει 13,58% και 13 έδρες και το αποτέλεσμα κρίνεται απογοητευτικό από την ηγεσία του.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, αποφασίζει να αλλάξει τακτική και ουσιαστικά ανοίγει τον δρόμο προς την εξουσία. Ο αριστερός ιδεολογικός λόγος, που άρθρωνε μέχρι τότε μετατρέπεται σε συνθήματα, που δεν πρόκειται να υλοποιηθούν και ακολουθείται στροφή προς το κέντρο και την κεντροαριστερά.

Όπως έχει παρατηρήσει ο Γ. Βούλγαρης, ο λόγος του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ από αντιιμπεριαλιστικός-ανεξαρτησιακός, μετατρέπεται σε εθνοκεντρικό-ανεξαρτησιακό.

Παράλληλα, το ιδιοφυές σύνθημα της «Αλλαγής», η οποία ίσως σκόπιμα δεν προσδιορίζεται ακριβώς, ανοίγει τις πόρτες του κινήματος σε όλο και περισσότερους ψηφοφόρους. Το ίδιο συμβαίνει και με το δίπολο δεξιά-αντιδεξιά, που υποστηρίζει με πάθος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Το σκοτεινό παρελθόν, οι διώξεις και ο φόβος απέναντι στις αρχές ταυτίζεται με τη δεξιά, το μέλλον και η κοινωνική απελευθέρωση με την αντιδεξιά, την οποία στοχεύει να εκπροσωπήσει το ΠΑΣΟΚ.

Πράγματι, η εκλογική εκτόξευση του ΠΑΣΟΚ από το 13% του 1974, στο 25,34% (αξιωματική αντιπολίτευση) του 1977, δείχνει ότι ο λαός αρχίζει να βασίζει τις ελπίδες του στην «Αλλαγή» και να γοητεύεται από τον αμφίσημο και μαξιμαλιστικό λόγο του Ανδρέα Παπανδρέου.

Την ίδια στιγμή, παρατηρείται ένας ορμητικός κοινωνικο-οικονομικός μετασχηματισμός, που συνίσταται στην κοινωνική κινητικότητα, την αύξηση των μεσαίων στρωμάτων και στην εμφάνιση κοινωνικών αιτημάτων για πιο ποιοτική και άνετη ζωή που δεν συμβαδίζουν με την αυστηρότητα και τους περιορισμούς που εξακολουθούσαν να ισχύουν, ακόμα και μετά την πτώση της δικτατορίας.

Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με την εμπειρία της δεκαετίας του ’60, είχε καταλάβει πολύ καλά όχι μόνο πώς σκέφτεται η πλειοψηφία του ελληνικού λαού, αλλά και τι πρέπει να υποσχεθεί για να κερδίσει την καρδιά και την ψήφο των ψηφοφόρων. Και αυτό έκανε.

Τα συνθήματα για την «Αλλαγή» και για κοινωνική απελευθέρωση, ήρθαν να συναντήσουν τη δίψα ενός μεγάλου μέρους του ελληνικού λαού, που για χρόνια είχε μείνει στο περιθώριο της κοινωνικής και οικονομικής ζωής και που ζούσε υπό το φόβο του αστυφύλακα και του κράτους μπαμπούλα της δεξιάς και της ακροδεξιάς.

Σύντομα έγινε αντιληπτό ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, δεν επρόκειτο να κάνει επανάσταση,  παρά το γεγονός ότι ο λαός που τον ακολουθούσε, βίωνε με αυτό τον τρόπο της νίκη στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981. Δεν επρόκειτο φυσικά ούτε να βγάλει την Ελλάδα από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ.

Οι σημαντικότεροι παράγοντες που οδήγησαν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ήταν δύο. Πρώτον, το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, επέδρασε στο να εμπιστευτούν το ΠΑΣΟΚ και κεντρώοι ψηφοφόροι, καθώς θεώρησαν ότι ο Καραμανλής θα αποτελούσε ανάχωμα στα μαξιμαλιστικά σχέδια του Α. Παπανδρέου, κάτι που αποδείχθηκε αληθές.

Δεύτερον, η γενικότερη αίσθηση, ότι αφού σταθεροποιήθηκε η Δημοκρατία, είχε έρθει η ώρα της «Αλλαγής» στην κοινωνία και τη δημόσια διοίκηση, ώστε να δικαιωθεί ο “μη-προνομιούχος” Έλληνας.

Το ΠΑΣΟΚ αναλαμβάνει την εξουσία και στελέχη «που χωρίς τον Ανδρέα, δεν θα τα ήξερε ούτε ο θυρωρός τους», θα βρεθούν σε θέσεις κλειδιά τα επόμενα χρόνια.

Εκ του αποτελέσματος, μάλλον θα έπρεπε να παραμείνουν στο στενό κύκλο του θυρωρού τους.

Ο έρωτας του λαού για τον Ανδρέα και οι νοοτροπίες που πληρώσαμε ακριβά

Με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου προχώρησε σε σημαντικές για την εποχή μεταρρυθμίσεις, χωρίς φυσικά να μπορέσει να τηρήσει όλες τις υποσχέσεις που έδωσε. Ο αμφίσημος λόγος και η απροσδιόριστη «Αλλαγή», του άφηναν μεγάλα περιθώρια για ελιγμούς.

Οι πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης, ήταν η κατάργηση των υπολειμμάτων της νομοθεσίας και των συμβόλων του Εμφυλίου, η αναγνώριση της εαμικής αντίστασης και άλλες ρυθμίσεις ώστε να ξεπεραστεί ο «φόβος του χωροφύλακα». Οι ηττημένοι του εμφυλίου όχι μόνο έβγαιναν από το περιθώριο, αλλά και με την οικονομική πολιτική που επρόκειτο να ακολουθηθεί θα γίνονταν και οι νοικοκυραίοι της επόμενης 20ετίας.

Επίσης το ΠΑΣΟΚ προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία καταργώντας  τον θεσμό της έδρας στα Πανεπιστήμια, εισάγοντας τις τέσσερις βαθμίδες μελών Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού και θεσμοθετώντας τα όργανα συνδιοίκησής τους από φοιτητές και καθηγητές.

Μια άλλη σημαντική μεταρρύθμιση ήταν η καθιέρωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, με στόχο την παροχή υπηρεσιών σε όλους τους πολίτες. Το πώς κατέληξε, μέχρι τη σημερινή του διάλυση, είναι άλλο θέμα.

Η θέση των γυναικών βελτιώθηκε, δημιουργήθηκαν πολιτιστικά και αθλητικά σωματεία σε όλη τη χώρα και  ενδυναμώθηκε η λαϊκή συμμετοχή.

Η εξωτερική πολιτική του ΠΑΣΟΚ, όταν ανέλαβε την εξουσία διαμορφώθηκε μέσω δύο αντιθετικών παραγόντων. Από τη μια της πραγματικότητας του Ψυχρού Πολέμου και από την άλλη των ρητορικών ακροβασιών του ηγέτη του κινήματος, ο οποίος έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στις υποσχέσεις και τις δυνατότητες.

Όπως γνωρίζουμε παρά τα προεκλογικά συνθήματα, η χώρα έμεινε στην ΕΟΚ και στο ΝΑΤΟ, αν και για χρόνια έμοιαζε με το «άτακτο παιδί» της Ευρώπης. Παράλληλα ο Α. Παπανδρέου, ανέλαβε πρωτοβουλίες προς τους Αδεσμεύτους και τον αραβικό κόσμο, ενώ κράτησε σκληρή στάση απέναντι στην Τουρκία, με αποτέλεσμα οι σχέσεις με τη γείτονα να επιδεινωθούν. Χαρακτηριστική είναι η κρίση της 7ης Μαρτίου 1987 στο Αιγαίο, που έφθασε τις δύο χώρες στα όρια της πολεμικής εμπλοκής.

Τα προβλήματα όμως που αντιμετώπιζε η Ελλάδα, οικονομικά, θεσμικά και εθνικά ήταν οξύτατα και δεν λύνονταν με μαξιμαλιστικές υποσχέσεις.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ακολούθησε ελλειμματική οικονομική πολιτική, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος στην προσπάθειά του να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή και τη λαϊκή κατανάλωση.

Η αναπτυξιακή στρατηγική που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από τις κυβερνήσεις  του ΠΑΣΟΚ, χαρακτηρίστηκε κυρίως από τη μεγάλη διασπορά των διαθέσιμων πόρων σε μικρά έργα υποδομής σε ολόκληρη τη χώρα. Η πολιτική αυτή στήριξε την οικονομική δραστηριότητα και διευκόλυνε τη βελτίωση του επιπέδου ζωής στις αγροτικές και περιμετρικές περιοχές και ενίσχυσε τον εκσυγχρονισμό των μικρών γεωργικών επιχειρήσεων και την ίδρυση ξενοδοχείων μικρού και μεσαίου μεγέθους σε πολλές περιοχές.

Από πολίτες, πελάτες

Η διόγκωση του δημόσιου τομέα και ο έλεγχος των συνδικαλιστικών οργανώσεων από το ΠΑΣΟΚ, ήταν ένας επικίνδυνος συνδυασμός, που καθιέρωσε νοοτροπίες καταστροφικές για τη χώρα.

“Ο συνδικαλισμός, είναι ένα βάθρο της Δημοκρατίας. Θα προχωρήσουμε αποφασιστικά, να θεμελιώσουμε έναν ανεξάρτητο, πολιτικοποιημένο, ακηδεμόνευτο, ακομμάτιστο συνδικαλισμό”, έλεγε ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ.

Το τι ακολούθησε είναι γνωστό. Τους γαλάζιους, διαδέχθηκαν οι πρασινοφρουροί, η κλαδική ήταν το όχημα για κοινωνική και οικονομική ανέλιξη και ο συνδικαλισμός στην Ελλάδα, έγινε συνώνυμο της συναλλαγής πίσω από την πλάτη των εργαζομένων.

Φυσικά τότε, ελάχιστοι αντιλαμβάνονταν, τη ζημιά που γινόταν και κυρίως δεν μπορούσαν να το κατανοήσουν αυτοί, που πριν τον Ανδρέα, ήταν στο περιθώριο και στη φτώχεια και μετά το 1981, απέκτησαν δικαίωμα στο όνειρο.

Το «μας έδωσε ψωμί να φάμε ο Ανδρέας», δύσκολα έμπαινε στη ζυγαριά, με την αύξηση του δημόσιου χρέους και τα ελλείμματα. Αυτά θα γίνονταν πρώτο θέμα, πολλά χρόνια αργότερα, όταν σαν μια φάρσα της ιστορίας, θα έσκαγε η βόμβα στα χέρια του γιου του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.

Η στροφή του 1985 και η Μιμή

Στις 2 Ιουνίου του 1985 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει και πάλι τις εκλογές με τη δέσμευση του Ανδρέα Παπανδρέου για ολοκλήρωση της «Αλλαγής» στην Ελλάδα.

Η πόλωση στη συγκεκριμένη εκλογική αναμέτρηση, είναι στα ύψη λόγω της επεισοδιακής εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας δύο μήνες πριν, αλλά και της ανάληψης της ηγεσίας (1984) της Νέας Δημοκρατίας, από τον “αιώνιο εχθρό” του Α. Παπανδρέου, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.

Ο «έρωτας» των πολιτών για τον Ανδρέα, όμως επρόκειτο να περάσει από 40 κύματα, από το 1985 μέχρι και το 1989.

Αρχικά, το 1985, ο Ανδρέας Παπανδρέου, κατανοώντας ότι έπρεπε να σφίξει λίγο τα λουριά στην οικονομική του πολιτική, καθώς τα μεγέθη ξέφευγαν, τοποθετεί στη θέση του υπουργού Εθνικής Οικονομίας τον Κώστα Σημίτη, με στόχο μια οικονομική πολιτική σταθεροποίησης, που ουσιαστικά έφερε σε σύγκρουση το ΠΑΣΟΚ με τον εαυτό του.

Όπως ήταν φυσικό, αυτή η «οικονομική αλλαγή», εντός της «Αλλαγής» δεν θα κρατούσε για πολύ. Μετά από δύο χρόνια λιτότητας, ο Κώστας Σημίτης αποπέμφθηκε και το σταθεροποιητικό πρόγραμμα, διακόπηκε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, θα αποκτούσε στο εξής μια εσωκομματική αντιπολίτευση, που δεν μπορούσε φυσικά να τον αμφισβητήσει ανοικτά, αλλά θα προετοίμαζε το έδαφος για την οριστική αλλαγή της φυσιογνωμίας του ΠΑΣΟΚ, λίγα χρόνια αργότερα.

Παράλληλα με τις παρεκκλίσεις, από τις υποσχέσεις προς τον λαό, ήρθαν και οι περιπέτειες στην προσωπική ζωή του ιδρυτή του κινήματος, αλλά και τα σοβαρά προβλήματα υγείας.

Το κεφάλαιο Δήμητρα Λιάνη, για τους φανατικούς οπαδούς του, θεωρήθηκε «μαγκιά του Προέδρου», για πολλούς όμως ήταν μια δυσάρεστη εικόνα, που έπληξε το κύρος του και στο ξεκίνημα της σχέσης και κυρίως στο τέλος της τρίτης κυβερνητικής του θητείας, όταν γύρω από τον ασθενή Ανδρέα Παπανδρέου, είχε μαζευτεί ένας εσμός παρατρεχάμενων, καφετζούδων και καλλιτεχνών, έμπιστοι όλοι, της νέας του συζύγου.

Το σκάνδαλο Κοσκωτά

Το 1988 ξεσπά το οικονομικό σκάνδαλο Κοσκωτά στο οποίο κατηγορήθηκαν ότι ενεπλάκησαν στελέχη της τότε κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Με το ξέσπασμα του σκανδάλου η χώρα παραλύει και ακολουθεί περίοδος μεγάλης πολιτικής έντασης.

Τα γεγονότα αυτά οδηγούν στην πτώση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 18ης Ιουνίου του 1989.

Την περίοδο της συγκυβέρνησης Τζανή Τζαννετάκη οι βουλευτές της Ν.Δ. και του Συνασπισμού παραπέμπουν τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, το οποίο τον αθωώνει οριακά για τις κατηγορίες περί εμπλοκής του στο σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά και για υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την Ε.Υ.Π.

Η δίκη για το σκάνδαλο Κοσκωτά άρχισε στις 16 Μαρτίου 1991 και ο Ανδρέας Παπανδρέου αρνήθηκε να παραστεί, καταγγέλλοντάς την ως μεθόδευση των πολιτικών του αντιπάλων. Στη δίκη αυτή καταδικάστηκαν ο Δημήτρης Τσοβόλας και ο Γιώργος Πέτσος, ενώ ο συγκατηγορούμενός τους Μένιος Κουτσόγιωργας απεβίωσε κατά τη διάρκειά της.

Ο Παπανδρέου, αρνήθηκε την οποιαδήποτε σχέση με την ποινική πλευρά της υπόθεσης και χαρακτήρισε τις κατηγορίες εναντίον του συνωμοσία της δεξιάς. Ανέλαβε το μερίδιο της πολιτικής του ευθύνης όχι μόνο διότι στην περίοδο που δραστηριοποιήθηκε ο Γ. Κοσκωτάς ήταν πρωθυπουργός, αλλά και διότι σύμφωνα με τον ίδιο “η κυβέρνησή του δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την οικονομική αναρρίχηση ενός ανθρώπου χωρίς επιφάνεια, που αποδείχθηκε εκ των υστέρων απατεώνας”. 

To Χέρφιλντ και το νεύμα

 

Την ίδια χρονιά ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγείται εσπευσμένα στο Νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και υποβάλλεται σε εγχείρηση καρδιάς από τον διάσημο Αιγύπτιο καρδιοχειρουργό Μαχντί Γιακούμπ.

Η κατάσταση της υγείας του ήταν κρίσιμη, ωστόσο κατάφερε να βγει νικητής από μια μεγάλη μάχη. Στην επιστροφή του, χιλιάδες οπαδοί του ΠΑΣΟΚ τον περιμένουν στο αεροδρόμιο και γίνονται μάρτυρες μια κίνησης που έμεινε στην ιστορία.

Κατεβαίνοντας τις σκάλες του αεροπλάνου, ο Ανδρέας Παπανδρέου κάνει νόημα στη Δήμητρα Λιάνη, να τον ακολουθήσει, επισημοποιώντας  έτσι τη σχέση του μαζί της και «παγώνοντας» το συγκεντρωμένο πλήθος.

Η δικαίωση Παπανδρέου και το τέλος

Το τελευταίο επεισόδιο του «έρωτα» του λαού για τον Ανδρέα Παπανδρέου θα παιχτεί το 1993.

Μετά από την τριετή διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, οι εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993, αναδεικνύουν θριαμβευτή τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ αποσπά 46,88% και 170 έδρες και σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση.

Την αθωωτική απόφαση για το σκάνδαλο Κοσκωτά, ακολουθεί και η προσωπική δικαίωση του Ανδρέα Παπανδρέου από τον λαό.

Ο ηλικιωμένος και ασθενής Ανδρέας Παπανδρέου, ήταν και πάλι ο “Ανδρέας” που θα απάλλασσε το λαό από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και θα συνέχιζε την προσπάθεια της “Αλλαγής”.

Η επανεκλογή του ήταν απλώς η απόδειξη της προσωπικής του αίγλης και της σχέσης του με τους πολίτες.

Με την επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, αποφασίζεται η μεταστροφή της οικονομικής πολιτικής της χώρας, μπαίνοντας έτσι ουσιαστικά σε πορεία προς την ΟΝΕ. Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου αναγνωρίζει ότι «ή η χώρα θα εξαφανίσει την υπερχρέωση της χώρας ή η υπερχρέωση θα εξαφανίσει το Έθνος».

Είναι όμως αργά.  Αργά για να διορθωθεί η οικονομική καταστροφή, που έχει συντελεστεί τη δεκαετία του ’80, αργά για να αλλάξουν οι νοοτροπίες και αργά για τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου, του οποίου η θητεία διακόπτεται απότομα, καθώς μετά πολλές εβδομάδες νοσηλείας στο Ωνάσειο, αναγκάζεται να παραιτηθεί τον Ιανουάριο του 1995 για λόγους υγείας.

Τον διαδέχεται στην πρωθυπουργία και λίγο αργότερα και στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, ο Κώστας Σημίτης. Το αφήγημα της «Αλλαγής» τελειώνει και αρχίζει αυτό του «εκσυγχρονισμού».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου πεθαίνει στις 23 Ιουνίου 1996, στο σπίτι του στην Εκάλη και μια λαοθάλασσα τον αποχαιρετά, στην τελευταία του μεγάλη συγκέντρωση.

Ο «εκσυγχρονισμός», έμεινε στα λόγια

Όντας ήδη πρωθυπουργός, ο Κώστας Σημίτης, εκλέγεται και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, στο 4ο συνέδριο του κόμματος (πρώτο χωρίς τον ιδρυτή του), κερδίζοντας στο νήμα τον έγκλειστο σήμερα στη φυλακή για το σκάνδαλο με τα εξοπλιστικά, Άκη Τσοχατζόπουλο.

Ο Κώστας Σημίτης, ήταν ο εκφραστής της φιλοευρωπαϊκής τάσης μέσα στο ΠΑΣΟΚ και είχε μικρή κομματική ισχύ. Ωστόσο, θεωρήθηκε ως ο άνθρωπος, που θα μπορούσε να προσεγγίσει κεντρώους ψηφοφόρους και να διατηρήσει το κόμμα στην εξουσία.

Η «Αλλαγή», χωρίς τον Ανδρέα Παπανδρέου, έμοιαζε πια παρωχημένο σύνθημα και αν μη τι άλλο στελέχη και ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ, ήταν εκπαιδευμένοι άριστα στο να διατηρούν τα κεκτημένα τους. Ο Κώστας Σημίτης, δεν ήταν ο αρχηγός, που θα αγαπούσαν ποτέ οι φίλοι του ΠΑΣΟΚ, ωστόσο ήταν αυτός που θα κέρδιζε δύο σερί εκλογικές αναμετρήσεις.

Όταν χιλιάδες βασίζουν την ευημερία τους στην άσκηση εξουσίας από ένα συγκεκριμένο κόμμα, η ιδεολογία, οι συμπάθειες και  το κοινό καλό πάνε περίπατο.

Ο Κώστας Σημίτης, ξεκίνησε τη θητεία του με την κρίση στα Ίμια και το «ευχαριστώ στους Αμερικανούς» και την ολοκλήρωσε με την προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

Μείζων στόχος της περιόδου Σημίτη, ήταν η συμμετοχή της χώρας στην ΟΝΕ. Ο στόχος επετεύχθη και το 2002, μπήκε στη ζωή μας το ευρώ. Ωστόσο,  ούτε η ανάπτυξη ωφέλησε τους πολλούς, ούτε ο περίφημος εκσυγχρονισμός, άλλαξε τη νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας και τις δομές του κράτους.

Στην περίοδο Σημίτη έγιναν σημαντικά έργα όπως το Μετρό της Αθήνας, το Ελ. Βενιζέλος, η Εγνατία, η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και ολοκληρώθηκαν αθλητικές εγκαταστάσεις ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα έργα αυτά τα πληρώσαμε ακριβά, ενώ πολλά έμειναν αναξιοποίητα όταν οι Αγώνες ολοκληρώθηκαν.

Στην εξωτερική πολιτική, υπήρξαν μαύρες στιγμές, όπως τα Ίμια και η υπόθεση Οτσαλάν, αλλά και κάποιες θετικές κινήσεις, όπως η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, ενώ παρατηρήθηκε στροφή και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με σταθερή προσπάθεια προσέγγισης των δύο πλευρών.

Μετά την επίτευξη του στόχου της ένταξης στην ΟΝΕ, η κυβέρνηση Σημίτη πήρε την κάτω βόλτα, αφού στην καθημερινότητα δεν έδινε λύσεις, ενώ η χρόνια παραμονή στην εξουσία, είχε προκαλέσει κόπωση στην κοινωνία.

Το ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη, έχανε σταδιακά την επαφή του με τα φτωχά λαϊκά στρώματα, ενώ δεν έδινε λύσεις και στους κεντρώους και συντηρητικούς, που το είχαν στηρίξει μαζικά στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις.

Ειδικά τη δεύτερη τετραετία (2000-2004),  δινόταν η εντύπωση (σωστά όπως αποδείχθηκε), ότι κυριαρχεί η διαφθορά και η αρπαγή, πίσω από τις κουρτίνες του «εκσυγχρονισμού».

Ελάχιστοι μιλούσαν και όσοι μιλούσαν δεν ακούγονταν, λόγω του ότι τα μεγαλύτερα ΜΜΕ της χώρας, ευνοούσαν τις κυβερνήσεις Σημίτη. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά από τα σκάνδαλα εκείνης της περιόδου, αποκαλύφθηκαν,  χρόνια αργότερα (Μαύρα Ταμεία, εξοπλιστικά).

Είχε προηγηθεί το 1999, το μεγάλο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου, όπου πραγματοποιήθηκε βίαιη αναδιανομή εισοδήματος, με ανίδεους πολίτες να παρασύρονται από «παπαγαλάκια», που τους προέτρεπαν να παίξουν για εύκολο κέρδος. Το οριακό αποτέλεσμα των εκλογών του 2000, όταν το ΠΑΣΟΚ, παρέμεινε στην εξουσία στο παρά πέντε, έδειχνε ότι το πολιτικό κεφάλαιο του κόμματος, είχε πια εξαντληθεί.

Με τις εκλογές του 2004 να πλησιάζουν, τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, γνωρίζοντας καλά τα παιχνίδια εξουσίας και βλέποντας την ήττα από τη Νέα Δημοκρατία του Κ. Καραμανλή να έρχεται, στράφηκαν και πάλι στο όνομα Παπανδρέου.

Από τον Σημίτη στον Γιώργο, με μόνο στόχο την εξουσία

Υπό  την πίεση των δημοσκοπήσεων,  Σημίτης και Παπανδρέου συναντώνται στις 6 Ιανουαρίου 2004, στο σπίτι του πρώτου στην οδό Αναγνωστοπούλου, όπου ουσιαστικά παραδίδεται το… “δαχτυλίδι της διαδοχής”. Ακολουθεί παραίτηση Σημίτη από την ηγεσία του κόμματος.

Ο Γιώργος Παπανδρέου, παρά τις (χλιαρές) εσωκομματικές αντιδράσεις θα είναι ο μόνος υποψήφιος για την ηγεσία, με τις εκλογές να γίνονται για πρώτη φορά από τη βάση, με στοίχημα τη συμμετοχή των κουρασμένων από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ πολιτών.

Στις 8 Φεβρουαρίου 2004, ο Γιώργος Παπανδρέου εξελέγη πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, μετά από ψηφοφορία στην οποία συμμετείχαν περίπου 1.000.000 φίλοι και μέλη του κόμματος.

Η ήττα στις εκλογές του 2004, δεν αποφεύχθηκε με τον Κώστα Καραμανλή τον νεότερο να σχηματίζει κυβέρνηση μετά από 11 χρόνια κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ. Ο Γιώργος Παπανδρέου, ως «φρέσκος στην ηγεσία», δεν θα αμφισβητηθεί, ωστόσο οι επιδόσεις του ως αρχηγός, το διαφορετικό του στυλ, οι νεωτερισμοί που προσπάθησε να εισάγει και η αντιπολίτευση που ασκούσε, οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι δύσκολα θα μπορούσε να οδηγήσει το ΠΑΣΟΚ ξανά στην εξουσία.

Από ήττα σε ήττα

Το καλοκαίρι του 2007 η χώρα δοκιμαζόταν από τις πυρκαγιές. Η κυβέρνηση Καραμανλή βρισκόταν στο τρίτο χρόνο διακυβέρνησής της, με το σύνθημα “σεμνότητα και ταπεινότητα” να χάνει τη δυναμική του εξαιτίας των σκανδάλων και την επανίδρυση του κράτους να μην προχωρά.

Οι δημοσκοπήσεις όμως έδειχναν ότι ο λαός δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στο ΠΑΣΟΚ και τον αρχηγό του και ήταν ευκαιρία για τον κ. καραμανλή να ανανεώσει τη θητεία του πριν χειροτερέψουν τα πράγματα.

Η προεκλογική περίοδος σημαδεύτηκε από τις φονικές πυρκαγιές στην Ηλεία, αλλά η γρήγορη αντίδραση της κυβέρνησης ως προς τις αποζημιώσεις των πληγέντων και η συνήθεια του λαού να δίνει “δεύτερη ευκαιρία” στον εκάστοτε πρωθυπουργό, οδήγησαν σε μια μεγάλη νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις 16 Σεπτεμβρίου 2007.

Βασικός λόγος της νίκης του Κώστα Καραμανλή, μιας και οι διαφορές ΠΑΣΟΚ-ΝΔ ως προς την οικονομική πολιτική που ακολουθούσαν ήταν δυσδιάκριτες, ήταν το γεγονός ότι ο Γιώργος Παπανδρέου δεν έπειθε ούτε καν τους οπαδούς του.

Ο βιαστικός Βενιζέλος

Μετά τη νέα ήττα του ΠΑΣΟΚ, ο Γιώργος Παπανδρέου ζήτησε την ανανέωση της εμπιστοσύνης, του κόμματος προς το πρόσωπό του.

Τη μακρά αυτή νύχτα, τη νύχτα της νέας μεγάλης ήττας, ο Ευάγγελος Βενιζέλος έκανε το μοιραίο λάθος. Έσπευσε στο Ζάππειο και “σαν έτοιμος από καιρό” ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του.

Ουσιαστικά υπονόμευσε τον εαυτό του δίνοντας, πάτημα σε όσους υποστήριζαν ότι δεν είχε στηρίξει το κόμμα στην προεκλογική περίοδο, ελπίζοντας ότι θα γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη.

Οι ημέρες που ακολούθησαν μέχρι τις εσωκομματικές εκλογές ήταν γεμάτες ένταση, ενώ στην κούρσα της διαδοχής μπήκε και ο Κώστας Σκανδαλίδης.

Μάλιστα, ο Ευάγγελος Βενιζέλος δέχθηκε επίθεση με καφέ έξω από την Χαριλάου Τρικούπη, για να δηλώσει λίγο αργότερα ότι “ως μελλοντικός ηγέτης του ΠΑΣΟΚ” συγχωρεί τον δράστη.  Όπως αποδείχθηκε, τα μέλη του κινήματος, είχαν άλλα σχέδια.

Αρχικά οι δημοσκοπήσεις έδειχναν προβάδισμα Βενιζέλου, ο οποίος όμως συνέχισε να βάζει αυτογκόλ. Οι ειρωνικές αναφορές του στον Γιώργο Παπανδρέου και  το υπεροπτικό του ύφος ξύπνησαν τα παπανδρεϊκά αντανακλαστικά του ΠΑΣΟΚ, με αποτέλεσμα να ανατραπούν οι ισορροπίες.

Τελικά, στήθηκαν κάλπες στις  11 Νοεμβρίου και οι εκλογές εξελίχθηκαν σε θρίαμβο του Γιώργου Παπανδρέου, ο οποίος εξελέγη από τον πρώτο γύρο με ποσοστό 55,57%.

Το τελευταίο μεγάλο ψέμα της Μεταπολίτευσης

Τον Οκτώβριο του 2009, είχε έρθει η ώρα της επιστροφής ενός Παπανδρέου στην εξουσία. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις πρόωρες εκλογές με 43,92% και 160 έδρες, έχοντας ως σύνθημα το «λεφτά υπάρχουν», την ώρα που ο Κ. Καραμανλής όψιμα υποσχόταν δύσκολες μέρες, λόγω της κατάστασης της οικονομίας.

Την περίοδο Καραμανλή, η οικονομία είχε επιδεινωθεί, τα δημοσιονομικά μεγέθη συνέχιζαν στη ρότα του εκτροχιασμού, στην οποία είχαν μπει τα προηγούμενα χρόνια και ήταν ολοφάνερο ότι η αισιοδοξία του Γ. Παπανδρέου, δεν πήγαζε από πουθενά.

Σε πείσμα της πραγματικότητας, ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού, εμπιστεύθηκε για μια ακόμα φορά το ΠΑΣΟΚ και την υπόσχεση για καλύτερες μέρες. Η προσγείωση ήταν ανώμαλη. Αρχικά με το πακέτο μέτρων του Μαρτίου του 2010 και στη συνέχεια με την προσφυγή της χώρας στο ΔΝΤ και όσα ακολούθησαν.

Η αύξηση της φορολογίας, η εκτόξευση της ανεργίας, η φτωχοποίηση του λαού και η απώλεια μέρους της εθνικής κυριαρχίας, με λίγα λόγια η ουσιαστική χρεοκοπία της χώρας, έριξαν τους πολίτες στην απελπισία και τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ στα τάρταρα.

Το κερασ-άκη στην τούρτα

Την ώρα που ο λαός υπέφερε, άρχισαν οι αποκαλύψεις για το σκάνδαλο Τσοχατζόπουλου. Ο πολιτικός-σύμβολο του παλαιού ΠΑΣΟΚ, όχι απλώς είχε βάλει το χέρι στο βαζάκι με το μέλι, αλλά πήρε το βάζο και έφυγε και υπήρχαν και αποδείξεις.

Ο συνδυασμός της σκληρής λιτότητας, με τις ιστορίες χλιδής από τη ζωή του Άκη και της συζύγου του προκάλεσαν θυμηδία στην κοινή γνώμη.

Στις 11 Απριλίου του 2011, ο πρώην υπουργός διαγράφεται οριστικά από το ΠΑΣΟΚ, ωστόσο οι εντυπώσεις έχουν χαθεί, καθώς η δράση του ξεκινά πολλά χρόνια πριν.

Στις 11 Απριλίου 2012 συνελήφθη με την κατηγορία για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και οδηγήθηκε στην ΓΑΔΑ. Θα καταδικαστεί τον Οκτώβριο του 2013 πρωτόδικα σε ποινή κάθειρξης 20 ετών για νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα.

Η ανατροπή του Γ. Παπανδρέου

Με την κυβέρνησή του να πελαγοδρομεί ανάμεσα στα σκληρά μέτρα λιτότητας, την χρεοκοπία της χώρας, τους «κηπουρούς» και τους ακατανόητους νεωτερισμούς, ο Γιώργος Παπανδρέου, προχωρά σε μια ενέργεια, άκρως Παπανδρεϊκή, αλλά σε λάθος χρόνο(ήταν πολύ αργά πια).

Στις 31 Οκτωβρίου 2011, ανακοίνωσε την πρόθεσή του για διενέργεια δημοψηφίσματος με το ερώτημα της έγκρισης της νέας δανειακής σύμβασης για την κάλυψη των αναγκών χρηματοδότησης του χρέους της χώρας. Η μετάθεση της ευθύνης της απόφασης στον ελληνικό λαό ξεσήκωσε θύελλα διεθνών αντιδράσεων και προκάλεσε παγκόσμια οικονομική αναταραχή λόγω του φόβου για ενδεχόμενο φαινόμενο «ντόμινο».

Κάτω από ασφυκτικές διεθνείς πιέσεις ανακάλεσε την πρόταση για δημοψήφισμα και ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης από το ελληνικό κοινοβούλιο στις 4 Νοεμβρίου 2011, την οποία και έλαβε. Στις 6 Νοεμβρίου 2011, έπειτα από τη συνεδρίαση υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, μεταξύ του Πρωθυπουργού και του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντώνη Σαμαρά, αρχίζουν οι διεργασίες για τη σύσταση νέας μεταβατικής κυβέρνησης συνεργασίας, χωρίς τη διενέργεια εθνικών εκλογών.

Πέντε ημέρες αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου 2011, ο Γιώργος Παπανδρέου παραιτήθηκε.

Ένα βήμα πριν το χρονοντούλαπο της ιστορίας;

Μετά την παραίτηση Παπανδρέου, ο Ευ. Βενιζέλος, ο οποίος κατηγορήθηκε ότι έπαιξε ρόλο στην ανατροπή του, παρέμεινε υπουργός Οικονομικών και Αντιπρόεδρος της νέας κυβέρνησης που σχηματίστηκε υπό τον Λουκά Παπαδήμο και με τη στήριξη της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΛΑΟΣ.

Στις 12 Μαρτίου του 2012 ανακηρύχθηκε ο μοναδικός υποψήφιος για το αξίωμα του προέδρου του κόμματος.

Πέντε χρόνια μετά το «λάθος» του Ζαππείου, θα ικανοποιούσε επιτέλους την προσωπική του φιλοδοξία, την οποία ο ίδιος βλέπει ως «αποστολή σωτηρίας της πατρίδας».

Στις εκλογές του Μαΐου του 2012 το ΠΑΣΟΚ θα υποστεί τη μεγαλύτερη συντριβή της ιστορίας του. Από το 43% θα πέσει στο 13% και στο 12,28% στις επαναληπτικές του Ιουνίου.

Ήταν η τιμωρία από τους οπαδούς του, που από τη μια προδόθηκαν από το ΠΑΣΟΚ, από την άλλη όμως επέλεξαν τη βολή, την καλοπέραση και την αναξιοκρατία ως τρόπο ζωής.

Ό,τι απέμεινε από το “όλον ΠΑΣΟΚ”

Σήμερα το ΠΑΣΟΚ βολοδέρνει, με έναν αρχηγό, που ο μόνος καφές που τον κέρασαν ποτέ, ήταν ιπτάμενος και με μόνο ρόλο πια να είναι ένα κόμμα έτοιμο να συνεργαστεί με τους πάντες αρκεί να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα. Να διατηρείται κοντά στην εξουσία και τις καρέκλες, χωρίς όραμα και εκπροσωπώντας ελάχιστους.

Το κίνημα που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, πριν ακριβώς 40 χρόνια, ετοιμάζεται να μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, πληρώνοντας την «Αλλαγή» που δεν ήρθε ποτέ, την οικονομική καταστροφή της χώρας και κυρίως τον εκμαυλισμό συνειδήσεων.

Το ζήτημα είναι αν ο λαός έμαθε το μάθημά του ή αν παρά τα πολύ ακριβά δίδακτρα, που πλήρωσε, θα ισχύσει στο μέλλον,  η σοφή ρήση του Γούντι Άλεν. «Μαθαίνω από τα λάθη μου, τα επαναλαμβάνω με κλειστά μάτια».

Αν κρίνουμε πάντως από την υποδοχή που επιφύλαξαν οι οπαδοί του στον Γιώργο Παπανδρέου, στην έκθεση για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, ελπίδα για τη χώρα δεν υπάρχει.

Εφόσον υπάρχουν ακόμα άνθρωποι στην Ελλάδα, που φωνάζουν “Γιώργο γερά, να φύγει η δεξιά”, ακόμα και μια νεκρανάσταση του ΠΑΣΟΚ είναι πιθανή.

(Πηγές: Η Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Ιστορία του 20ου αιώνα, Τα Νέα, Το Βήμα, Η Καθημερινή)

Διαβάστε ακόμα

Τα σκάνδαλα του ΠΑΣΟΚ

Δήμητρα Λιάνη: Η γυναίκα που προκάλεσε ΠΑ-ΣΟΚ στο Πανελλήνιο

Quiz: Πόσο ΠΑΣΟΚ είσαι;

Οι φράσεις είχαν τη δική τους ιστορία