Τσέρνομπιλ: Ο πυρηνικός αντιδραστήρας προκαλεί τρόμο ακόμη και σήμερα

Το Τσέρνομπιλ ήρθε ξανά στην επικαιρότητα με αφορμή την φωτιά που ξέσπασε στις 4 Απριλίου στην ευρύτερη περιοχή. Η ευρείας έκτασης πυρκαγιά ήρθε να μας υπενθυμίσει με τον πλέον εμφατικό τρόπο, ότι όσα χρόνια και να περάσουν, υπάρχουν κάποια πράγματα που ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να δαμάσει ποτέ.

Η πυρηνική ενέργεια είναι σίγουρα ένα από αυτά. Κάτι που επιβεβαιώθηκε στις 26 Απριλίου του 1986. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά ο κίνδυνος παραμένει ορατός. Όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η φωτιά αναζωπύρωσε τις ανησυχίες

Τεράστια είναι η καταστροφή από την μεγάλη πυρκαγιά που ξεκίνησε στις 4 Απριλίου και έκαψε μεγάλες εκτάσεις δασών σε απόσταση αναπνοής από το πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ στην Ουκρανία.

Η περιοχή είχε αναζωογονηθεί μετά το πυρηνικό δυστύχημα του 1986, αλλά η τελευταία πυρκαγιά προκάλεσε νέα καταστροφή. Προς το παρόν, τα επίπεδα ραδιενέργειας έχουν μείνει σε φυσιολογικά επίπεδα καθώς υπήρχαν φόβοι πως θα απειλούνταν περιοχές εξαιτίας των πυκνών καπνών που προκάλεσε η φωτιά πάνω από τον ουρανό του Τσέρνομπιλ. Φυσικά, αν έφτανε η φωτιά στο πυρηνικό αντιδραστήρα θα είχαμε επανάληψη της κόλασης του 1986.

Βέβαια αξίζει να τονιστεί ότι μετά την καταστροφή του Τσέρνομπιλ, οι αρχές δημιούργησαν μια περιοχή γύρω από το εργοστάσιο γνωστή ως ‘’Ζώνη Αλλοτρίωσης’’, έναν ευρύ κύκλο με ακτίνα σχεδόν 18 χιλιομέτρων, περιφραγμένο με συρματοπλέγματα. Η πρόσβαση στη ζώνη περιορίζεται στους εργαζόμενους που διαχειρίζονται τον αντιδραστήρα και στους τουρίστες που πραγματοποιούν εκδρομές με ξεναγό.

Σύμφωνα με τους New York Times ο κίνδυνος είναι ελάχιστος σήμερα, μετά τις φωτιές. Οι επιστήμονες λένε ότι το μέσο επίπεδο ακτινοβολίας στη ζώνη είναι περίπου το ένα τέταρτο τόσο επιβλαβές για την ανθρώπινη υγεία όσο ήταν αμέσως μετά την έκρηξη και τη φωτιά.

Τα ραδιενεργά στοιχεία υποβαθμίζονται σε προβλέψιμα διαστήματα, που ονομάζονται ημιζωές, που μπορεί να ποικίλλουν πολύ. Ο μέσος χρόνος ημιζωής των σωματιδίων στο Τσερνομπίλ είναι περίπου 30 χρόνια.

Ο κύριος κίνδυνος από τις πυρκαγιές προέρχεται από την εισπνοή, μέσω του καπνού, μικρών ραδιενεργών σωματιδίων που ρίχθηκαν πριν από χρόνια από τον ανοιχτό πυρήνα του αντιδραστήρα του Τσερνομπίλ, δήλωσε η Olena Miskun, ειδική της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

«Ο άνεμος μπορεί να ανεβάσει καυτά σωματίδια στον αέρα μαζί με την τέφρα και να το φυσήξει προς κατοικημένες περιοχές», λέει η κ. Miskun. Επίσης, τα ραδιενεργά σωματίδια μπορούν να προσγειωθούν σε κήπους ή χωράφια και αργότερα να καταναλωθούν σε τρόφιμα.

«Είμαστε τυχεροί που έχουμε τώρα μέτρα καραντίνας», είπε. «Οι άνθρωποι μένουν στο σπίτι, περπατούν λιγότερο και φορούν μάσκες», ούτως ή άλλως, λόγω της απειλής του κορονοϊού.

Η ακτινοβολία από τις πυρκαγιές που κατέστρεψαν τα δάση γύρω από το ανενεργό πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ στην Ουκρανία δεν θέτει “κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία”, ανακοίνωσε η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, βάσει των στοιχείων που προσκόμισε η Ουκρανία. Επιπλέον, δεν υπάρχει κάποια επικίνδυνη αύξηση των ραδιενεργών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα.

Η κύρια φωτιά ανάμεσα σε πολλές πυρκαγιές κατασβήστηκε την περασμένη εβδομάδα, αλλά είχε προχωρήσει βαθιά εντός της ζώνης αποκλεισμού 30 χλμ. γύρω από το εργοστάσιο, τον τόπο του χειρότερου πυρηνικού δυστυχήματος κόσμο το 1986. Μικρότερες εστίες συνεχίζουν να καίνε μέσα στη ζώνη αποκλεισμού, ανακοίνωσαν την Παρασκευή (24/3) οι αρχές.

Το χρονικό του ”εγκλήματος”

Πώς φτάσαμε όμως σήμερα να μιλάμε για το Τσέρνομπιλ; Τι ήταν αυτό που οδήγησε στην τεράστια καταστροφή; Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από το μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα της ανθρωπότητας;

Ήταν ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986 όταν οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό σταθμό «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν», στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, άρχισαν τις προγραμματισμένες εργασίες για ένα πείραμα, που σκοπό είχε να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας, αλλά οδήγησε στο μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα.

Στο πλαίσιο του πειράματος αυτού, οι τεχνικοί έκλεισαν τα αυτόματα συστήματα ρύθμισης της ισχύος της τέταρτης μονάδας του σταθμού, καθώς και τα συστήματα ασφαλείας, αφήνοντας ωστόσο τον αντιδραστήρα να λειτουργεί με το 7% της ισχύος του. Στη 1:23 το πρωί, η αλυσιδωτή αντίδραση στον τέταρτο αντιδραστήρα προκάλεσε διαδοχικές εκρήξεις, οι οποίες τίναξαν στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους χιλίων τόνων. Τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού σκορπίστηκε στον αέρα, μέσω του οποίου μεταφέρθηκε στις γύρω περιοχές με ταχείς ρυθμούς.

Σύμφωνα με το sansimera στις 28 Απριλίου, σουηδικοί σταθμοί παρατήρησης άρχισαν να καταγράφουν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και απαίτησαν μια εξήγηση. Παρότι η σοβιετική κυβέρνηση αποπειράθηκε αρχικώς να συγκαλύψει το γεγονός, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι υπήρξε ένα «μικρό ατύχημα».

Επί δέκα ημέρες, τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 200 βόμβες σαν αυτή της Χιροσίμας. Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη και μέχρι το Βόρειο Πόλο. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.

Οι αιτίες της καταστροφής

Το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ προήλθε από μια σειρά μη προβλεπόμενων χειρισμών και λαθών, και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000, που χρησιμοποιούσε το εργοστάσιο.

Σύμφωνα με την επανεκτίμηση του ατυχήματος από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που έγινε το 1992 (INSAG-7), οι ακόλουθοι παράγοντες μπορεί να προκάλεσαν το Πυρηνικό Ατύχημα στο Τσέρνομπιλ:

• Ο αντιδραστήρας είχε επικίνδυνα μεγάλο θετικό συντελεστή κενού
• Ο συντελεστής κενού εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο αντιδραστήρας όταν στο νερό ψύξης που έχει στο εσωτερικό του δημιουργηθούν φυσαλίδες ατμού
• Οι περισσότεροι αντιδραστήρες έχουν αρνητικό συντελεστή κενού, όμως οι αντιδραστήρες γραφίτη -όπως αυτό του Τσέρνομπιλ- έχουν θετικό συντελεστή.

Πιο σημαντικό σφάλμα θεωρείται η χρήση γραφίτη στο άκρο των ράβδων ελέγχου. Με τον σχεδιασμό αυτό, όταν οι ράβδοι κατεβαίνουν από την ανώτατη δυνατή θέση, η ισχύς τους αντιδραστήρα αυξάνει για μερικά δευτερόλεπτα. Οι χειριστές του αντιδραστήρα δεν ήταν ενήμεροι για αυτή την συμπεριφορά.

Το κόστος για το περιβάλλον και τις ανθρώπινες ζωές είναι ανυπολόγιστο μέχρι και σήμερα

Επισήμως, 31 άνθρωποι πέθαναν λίγο μετά την έκρηξη. Όμως, από το 1986 έως σήμερα έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 25.000 στρατιώτες και πολίτες από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και άλλες Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίοι εστάλησαν στις εργασίες αποκατάστασης του σταθμού. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 8,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις τρεις αυτές χώρες έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια, από την οποία έχει μολυνθεί έκταση 150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ίση με τη μισή έκταση της Ιταλίας. Τετρακόσιες χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, αλλά περίπου 6 εκατομμύρια εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένες ζώνες.

Τις πρώτες στιγμές μετά το ατύχημα εκλύεται μόλις το 25% της συνολικής ραδιενέργειας ενώ το υπόλοιπο 75% θα απελευθερωθεί σταδιακά τις επόμενες οκτώ ημέρες.

Μόνο στην Ουκρανία υπάρχουν σχεδόν 2.000.000 εκατ. πολίτες που έχουν την ιδιότητα των θυμάτων της καταστροφής του Τσερνομπίλ, μεταξύ αυτών 108.530 είναι ανάπηροι και 418.777 παιδιά.

Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν και χιλιάδες θάνατοι από καρκίνο κυρίως του θυρεοειδούς και λευχαιμία συνδέονται με το ατύχημα. Στην Λευκορωσία, το ποσοστό προσβολής από καρκίνο του θυρεοειδούς εκατονταπλασιάστηκε μέσα σε δέκα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρκίνου του Θυρεοειδούς εκτιμά ότι χιλιάδες παιδιά που έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια θα αναπτύξουν καρκίνο του θυρεοειδούς τις επόμενες δεκαετίες.

Στη Λευκορωσία, οι ανωμαλίες των οστών και των μυών έχουν αυξηθεί κατά 62%, τα είκοσι πρώτα χρόνια μετά το ατύχημα ενώ οι διαταραχές του νευρικού συστήματος και των αισθητηρίων οργάνων κατά 43%, και του πεπτικού συστήματος κατά 23%.

Η κατάσταση σήμερα

Το μοιραίο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ έκλεισε οριστικά το Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από διεθνείς πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του. Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδύνευε από κατάρρευση. Οι εμπνευστές του εγχειρήματος ελπίζουν ότι το ατσάλινο κέλυφος θα αποτρέψει διαρροές ραδιενέργειας στα επόμενα 100 χρόνια, ενώ παράλληλα θα προστατεύει τον χώρο του αντιδραστήρα από την υγρασία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Στις 10 Ιουλίου 2019 παραδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση επίσημα η νέα ασφαλής σαρκοφάγος, η οποία καλύπτει τον τέταρτο πυρηνικό αντιδραστήρα του πυρηνικού σταθμού. Σήμερα, το εργοστάσιο ελέγχεται τακτικά από ειδικούς για τα επίπεδα ραδιενέργειας στη γύρω περιοχή και για την κατάσταση των ανενεργών αντιδραστήρων.