Λειτουργικά Τρόφιμα: Ορισμός, παραδείγματα και πιθανά οφέλη για την ανθρώπινη υγεία

Γνωστά και ως τροφοφάρμακα (nutraceuticals), είναι εξαιρετικά θρεπτικά και συνδέονται με μια σειρά από ισχυρά οφέλη για την υγεία. Τι είναι, όμως, τα λειτουργικά τρόφιμα;

Ο Δρ. Χαράλαμπος Προεστός, καθηγητής Χημείας Τροφίμων Τμ. Χημείας ΕΚΠΑ, διευθυντής Εργαστηρίου Χημείας Τροφίμων, διευθυντής Τομέα ΙΙ, Τμ. Χημείας εξηγεί: «Γενικά, τα λειτουργικά τρόφιμα είναι τρόφιμα, που προσφέρουν οφέλη για την υγεία, πέρα από τη θρεπτική τους αξία. Εκτός από τα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, η κατηγορία περιλαμβάνει, επίσης, τρόφιμα εμπλουτισμένα με βιταμίνες, μέταλλα, προβιοτικά και φυτικές ίνες.

Μπορεί να περιέχουν επιπρόσθετα συστατικά, που έχουν σχεδιαστεί για τη βελτίωση της υγείας. Η ιδέα ξεκίνησε στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 1980, όταν οι κυβερνητικές υπηρεσίες άρχισαν να εγκρίνουν τρόφιμα με αποδεδειγμένα οφέλη, σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν την υγεία του γενικού πληθυσμού».

Λειτουργικά τρόφιμα: Παραδείγματα

Τα λειτουργικά τρόφιμα χωρίζονται γενικά σε δύο κατηγορίες: τα συμβατικά και τα εμπλουτισμένα. Τα συμβατικά τρόφιμα είναι φυσικά συστατικά πλήρους τροφής, που είναι πλούσια σε σημαντικά θρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνες, μέταλλα, αντιοξειδωτικά και απαραίτητα λιπαρά για την καρδιά. Τα εμπλουτισμένα τρόφιμα έχουν ενισχυθεί με πρόσθετα συστατικά, όπως βιταμίνες, μέταλλα, προβιοτικά ή φυτικές ίνες, για να αυξήσουν τα οφέλη για την υγεία ενός τροφίμου.

Ο κ. Προεστός μας δίνει μερικά παραδείγματα συμβατικών λειτουργικών τροφίμων και εμπλουτισμένων λειτουργικών τροφίμων.

Συμβατικά λειτουργικά τρόφιμα:

• Φρούτα: μούρα, ακτινίδιο, αχλάδια, ροδάκινα, μήλα, πορτοκάλια, μπανάνες.
• Λαχανικά: μπρόκολο, κουνουπίδι, λάχανο, σπανάκι, κολοκυθάκια.
• Ξηροί καρποί: αμύγδαλα, κάσιους, φιστίκια, καρύδια, macadamia.
• Σπόροι: σπόροι chia, σπόροι λιναριού, σπόροι κολοκύθας.
• Όσπρια: μαύρα φασόλια, ρεβίθια, φασόλια, φακές.
• Δημητριακά ολικής αλέσεως: βρώμη, κριθάρι, φαγόπυρο, καστανό ρύζι, κουσκούς.
• Ψάρια: σολομός, σαρδέλες, γαύρος, σκουμπρί, μπακαλιάρος.
• Τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση: tempeh, kombucha, kimchi, kefir, ξινολάχανο.
• Βότανα και μπαχαρικά: πράσινο και μαύρο τσάι, τσάι του βουνού,κουρκουμάς, κανέλα, τζίντζερ, πιπέρι καγιέν.
• Καφές, κακάο, μαύρη σοκολάτα.

Εμπλουτισμένα λειτουργικά τρόφιμα:

• Εμπλουτισμένοι χυμοί.
• Εμπλουτισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως το γάλα και το γιαούρτι.
• Εμπλουτισμένα εναλλακτικά προϊόντα γάλακτος, όπως γάλα αμυγδάλου, ρυζιού, καρύδας.
• Ενισχυμένα δημητριακά, όπως ψωμί και ζυμαρικά.

Πιθανά οφέλη για την υγεία

Η χρήση στην διατροφή μιας ποικιλίας λειτουργικών τροφών — συμπεριλαμβανομένων τόσο των συμβατικών όσο και των εμπλουτισμένων — μπορεί να βοηθήσει τη λήψη θρεπτικών συστατικών, όπου ο οργανισμός έχει έλλειψη.

Στην πραγματικότητα, από την εισαγωγή στη Διατροφή των εμπλουτισμένων τροφίμων, η έλλειψη σε θρεπτικά συστατικά έχει μειωθεί σημαντικά σε όλο τον κόσμο.

• Για παράδειγμα, μετά την χρήση αλεύρου σίτου εμπλουτισμένου με σίδηρο στην Ιορδανία, τα ποσοστά σιδηροπενικής αναιμίας μεταξύ των παιδιών μειώθηκαν σχεδόν στο μισό.
• Η ενίσχυση έχει, επίσης, χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη άλλων καταστάσεων, που προκαλούνται από ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών, όπως ραχίτιδα, βρογχοκήλη και γενετικές ανωμαλίες.
• Μπορεί να προστατεύσει από ασθένειες.

«Τα λειτουργικά τρόφιμα παρέχουν σημαντικά θρεπτικά συστατικά, που μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία από ασθένειες.

Πολλά είναι ιδιαίτερα πλούσια σε αντιοξειδωτικά. Αυτά τα μόρια βοηθούν στην εξουδετέρωση των επιβλαβών ενώσεων, που είναι γνωστές ως ελεύθερες ρίζες, βοηθώντας στην πρόληψη της κυτταρικής βλάβης και ορισμένων χρόνιων παθήσεων, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων, του καρκίνου και του διαβήτη. Ορισμένες λειτουργικές τροφές έχουν, επίσης, υψηλή περιεκτικότητα σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, έναν υγιεινό τύπο λίπους, που φαίνεται ότι μειώνει τη φλεγμονή, ενισχύει τη λειτουργία του εγκεφάλου και προάγει την υγεία της καρδιάς», αναφέρει ο καθηγητής Χημείας Τροφίμων.

Άλλοι τύποι είναι πλούσιοι σε φυτικές ίνες, οι οποίες μπορούν να προάγουν τον καλύτερο έλεγχο του σακχάρου στο αίμα και να προστατεύουν από καταστάσεις, όπως ο διαβήτης, η παχυσαρκία, οι καρδιακές παθήσεις και το εγκεφαλικό. Οι φυτικές ίνες μπορεί, επίσης, να βοηθήσουν στην πρόληψη πεπτικών διαταραχών, όπως έλκη στομάχου, αιμορροΐδες και παλινδρόμηση οξέος του στομάχου.

Σύμφωνα με τον ειδικό, η κατανάλωση ενός ευρέος φάσματος λειτουργικών τροφών πλούσιων σε θρεπτικά συστατικά, ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής, μπορεί να βοηθήσει την κάλυψη των διατροφικών αναγκών. Επιπλέον μπορεί να είναι ωφέλιμο να συμπεριλαμβάνονται τρόφιμα, που είναι εμπλουτισμένα με συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά, που είναι σημαντικά για την ανάπτυξη.

Για παράδειγμα τα δημητριακά και τα άλευρα είναι συχνά εμπλουτισμένα με βιταμίνες Β, όπως το φυλλικό οξύ, το οποίο είναι απαραίτητο για την υγεία του εμβρύου.

Τα χαμηλά επίπεδα φυλλικού οξέος μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο ελαττωμάτων του νευρικού συστήματος, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν τον εγκέφαλο, το νωτιαίο μυελό ή τη σπονδυλική στήλη.

Άλλα θρεπτικά συστατικά, που βρίσκονται συνήθως σε λειτουργικά τρόφιμα, παίζουν, επίσης, βασικούς ρόλους στην ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένων των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, του σιδήρου, του ψευδαργύρου, του ασβεστίου και της βιταμίνης Β12.

Μια ολοκληρωμένη, υγιεινή διατροφή θα πρέπει να είναι πλούσια σε μια ποικιλία λειτουργικών τροφών, συμπεριλαμβανομένων τροφών πλούσιων σε θρεπτικά συστατικά, όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και όσπρια.

Σύγχρονη έρευνα στο Εργαστήριο Χημείας Τροφίμων του ΕΚΠΑ

Η τρέχουσα έρευνα για τα λειτουργικά τρόφιμα στο Εργαστήριο Χημείας Τροφίμων, του τμήματος Χημείας του ΕΚΠΑ, επικεντρώνεται στην ανάπτυξη φυτικών προϊόντων με βάση πρωτεΐνες, που λαμβάνονται μετά από εκχύλιση από ελληνικά όσπρια, όπως φακές, ρεβίθια, σπαστό μπιζέλι και καλαμπόκι, εισάγοντας ταυτόχρονα αντιοξειδωτικά, που λαμβάνονται από φυτικά προϊόντα, όπως βότανα και μπαχαρικά, κρασί, ελαιόλαδο και φύλλα και άλλα προϊόντα, που παράγονται στην Ελλάδα, όπως μέλι, φρούτα και λαχανικά.

«Τα λειτουργικά τρόφιμα, που παράγονται, μπορούν να χρησιμοποιηθούν, για να ενισχύσουν την πρόσληψη σημαντικών θρεπτικών συστατικών, να καλύψουν τυχόν κενά στη διατροφή και να υποστηρίξουν τη συνολική υγεία», καταλήγει ο κ. Χαράλαμπος Προεστός.