Η θέση της γυναίκας: Οι σταθμοί της 10ετίας

Τα Ηνωμένα Έθνη μιλούσαν το 2010 στη μελέτη τους για τις γυναίκες του κόσμου για το γεγονός ότι τα οικογενειακά βάρη τα σήκωναν συνήθως οι γυναίκες, η πρόοδος στην πρόσβασή τους στην εκπαίδευση παγκοσμίως ήταν αργή, ανόμοια, αλλά τουλάχιστον υπήρχε. Η συμμετοχή τους στην εργασία ήταν σταθερή τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά σπανίως τις προσλάμβαναν σε δουλειές παραδοσιακά «ανδρικές» ή σε θέσεις κύρους και εξουσίας. Η βία ήταν εκεί, σωματική, σεξουαλική και οικονομική κακοποίηση έδινε το παρόν και σε πολλές περιοχές της γης ήταν αναμενόμενο ακόμα και το 2010 να τη δέχονται αδιαμαρτύρητα αν τους την ασκούσε ο σύζυγος, ο πατέρας, οι άνδρες συγγενείς τους. Ξεκινούσαμε, λοιπόν, τη δεκαετία με το κεφάλι και τις ελπίδες  ψηλά. Μέχρι το 2020 οι γυναίκες θα είχαν καταφέρει, όσα είχαν ονειρευτεί.

Η ισότητα, με την έννοια της ίσης πρόσβασης των ίσων ευκαιριών, των ίσων δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών μάλλον δεν είναι ακόμα εδώ με τον τρόπο που ονειρεύτηκαν τότε. Αλλά συνεχίζουν να προχωρούν. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία έγιναν πολλά. Ξεκίνησε (παρόλο που μέχρι σήμερα κάποιοι το αμφισβητούν) το 4ο κύμα του φεμινισμού και όσοι πιστεύουμε στην αυτονόητη ισότητα των φύλων, ανεβήκαμε στο άρμα του. Και θα σου θυμίσουμε όλες τις φορές που το άρμα αυτό έκανε στάση. Όλα τα ορόσημα για τη θέση της γυναίκας ανάμεσα στο 2010 και το 2019.

Οι σταθμοί για τη θέση της γυναίκας στην Ελλάδα

Ο πρώτος νόμος για την ενδοοικογενειακή βία στη χώρα μας πέρασε το 2006. Θα έλεγε κανείς πως οι γυναίκες ξεκινούσαν κάπως πιο θωρακισμένες να διανύουν τη νέα δεκαετία. Ωστόσο παρόλο που νομοθετικά η ενδοοικογενειακή βία δεν ήταν αφανής, χρειάστηκε να περιμένουν μέχρι το 2012 για να έχουν κάπου να καταφύγουν σε περίπτωση που το χρειάζονταν.

«Είναι μια σειρά από δομές που λέγονται: “Δίκτυο υποστηρικτικών δομών της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων”. Αυτό το δίκτυο μπήκε σε λειτουργεία το 2012. Περιλαμβάνει συμβουλευτικά κέντρα που παρέχουν δωρεάν ψυχοκοινωνική και νομική συμβουλευτική και τους ξενώνες φιλοξενίας όπου οι γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία, μπορούν να καταφύγουν.

Τότε λειτούργησε και η γραμμή SOS. Είναι η κρατική γραμμή στην οποία μπορεί είτε το θύμα, είτε κάποιος τρίτος να απευθυνθεί για να λάβει υποστήριξη και ενημέρωση. Να τον κατευθύνουν πού να απευθυνθεί. Να μάθει τι δομές υπάρχουν, τι πρέπει να κάνει αν θέλει να καταγγείλει ένα περιστατικό», εξηγεί η Υπεύθυνη Επικοινωνίας του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα», Νατάσα Κεφαληνού.

Είναι πράγματα που είχαν ανάγκη οι γυναίκες πολλά χρόνια και γι’ αυτό αποτελούν σταθμό στην ιστορία τους. «Και μόνο να φανταστούμε ότι μέχρι τότε δεν υπήρχε καμία δομή κρατική παρά μόνο από τους δήμους για τη στήριξη επιζώντων έμφυλης βίας, καταλαβαίνουμε ότι έχει μεγάλη σημασία», συμφωνεί κι εκείνη.

«Νομοθετικά κάτι που έγινε το 2018 και έχει πολύ μεγάλη σημασία είναι η επικύρωση της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Στην ουσία μιλάμε για ένα νομοθετικό κείμενο που περιλαμβάνει, κωδικοποιεί και σχηματοποιεί όλες τις μορφές της έμφυλης βίας. Ακόμα και αυτές που ως τώρα δεν καταγράφονταν ως τέτοιες στον ελληνικό νόμο», θα πει στη συνέχεια. Πρόκειται για τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας.

Εξίσου σημαντικός είναι σύμφωνα με την ίδια και ο νέος ορισμός του βιασμού που συμπεριλαμβάνει την έννοια της συναίνεσης. Ο ορισμός ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2019. «Σίγουρα το κίνημα που αναπτύχθηκε για τον ορισμό του βιασμού συνέβαλλε στην αλλαγή του νόμου. Αρχικά ο νόμος όχι μόνο δεν έβαζε στη συζήτηση το θέμα της συναίνεσης, που είναι ένα πάγιο αίτημα του φεμινιστικού κινήματος, αλλά ήταν και ακόμα πιο “πίσω” από τον ποινικό κώδικα που υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή».

Οι γυναικοκτονίες είναι ένα θέμα που περισσότερο από ποτέ έρχεται στο φως σήμερα. Και έρχεται εμφατικά στο προσκήνιο με τον ΟΗΕ, να τις χαρακτηρίζει παγκόσμια μάστιγα. Στην Ελλάδα οι γυναικοκτονίες κινητοποίησαν τον κόσμο με δυσάρεστη αφορμή πέρσι.

«Έχει σημασία μεγάλη η κινητοποίηση που έγινε πέρσι για τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη. Έγινε τον Δεκέμβριο του 2018 και στην Αθήνα και σε διάφορες άλλες πόλεις. Είναι σταθμός και για τη μαζικότητα που είχαν οι συγκεντρώσεις και γιατί είναι μία από τις πρώτες και ίσως και μοναδική κινητοποίηση για το ζήτημα της γυναικοκτονίας». Στις γυναικοκτονίες στη χώρα μας προστέθηκε αργότερα το 2019 και αυτή της Suzanne Eaton στην Κρήτη. Ο κατά ομολογία δολοφόνος της είχε παραδεχθεί τότε πώς είχε βγει εκείνο το πρωί από το σπίτι για να σκοτώσει και να βιάσει όποια γυναίκα έβρισκε στο διάβα του.

Η μαζικότητα αυξήθηκε σταθερά από το 2016 και έπειτα και στις κινητοποιήσεις που οργανώνονται κάθε χρόνο στις 25 Νοεμβρίου, δηλαδή την «Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών», όπως και την «Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας» δηλαδή την 8η Μαρτίου. Αυτό είναι κάτι που αξίζει να σημειωθεί κατά την Νατάσα Κεφαληνού και δεν θα διαφωνήσουμε. Η αλήθεια είναι ότι όταν οι γυναίκες ενώνονται καταφέρνουν να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί. Διεκδικούν περισσότερα και πιο έντονα.

«Δεν ήταν σύνηθες πριν από το 2016 αυτό. Πραγματοποιούνται πλέον πορείες με αρκετή συμμετοχή κόσμου. Θεωρώ ότι σίγουρα συμβαίνει και λόγω του διεθνούς περιβάλλοντος, όπου από το 2012 και μετά οι φεμινισμοί και τα φεμινιστικά κινήματα βρίσκονται σε άνθιση.

Έχουμε κινητοποιήσεις από την Πολωνία, την Ισπανία ή την Ιρλανδία για το θέμα της νομιμοποίησης της άμβλωσης. Έχουμε στην Αμερική το #MeToo, το κίνημα για τις γυναικοκτονίες “Ούτε Μία Λιγότερη” στη Λατινική Αμερική», εξηγεί η Νατάσα Κεφαληνού. «Η διεθνής άνθιση των φεμινισμών νομίζω ότι αποτυπώνεται και αποκρυσταλλώνεται και εγχώρια», καταλήγει.

Δυστυχώς το 2019 βρίσκει την Ελλάδα στην πιο απογοητευτική θέση στον δείκτη ισότητας των φύλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την τελευταία. Η Ελλάδα σκόραρε μόλις 51,2 πόντους στον Δείκτη Ισότητας Φύλων. Ο δείκτης μετρά από το 2005  το πώς εκπροσωπούνται οι γυναίκες στους τομείς: Δύναμη/Εξουσία (συμμετοχή γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων), Υγεία, Εργασία, Εισόδημα/ Χρήματα, Μάθηση, Χρόνος (καταμερισμός χρόνου ανάμεσα στη φροντίδα της οικογένειας και των οικιακών εργασιών σε σχέση με τις κοινωνικές δραστηριότητες).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η συνολική βαθμολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ισότητα των φύλων έφτασε στο 67,4 στους 100 πόντους παρουσιάζοντας αύξηση μίας μονάδας σε σχέση με το 2017. Ανάμεσα σε 28 χώρες, υπάρχουν αυτές που φτάνουν το 83,6 όπως η Σουηδία υπάρχουν και οι άλλες που φτάνουν το 51,2 όπως η Ελλάδα. Μέσα σε 12 χρόνια η αύξηση στους πόντους που έχουμε πάρει στην Ελλάδα είναι 4,4 μονάδες.Τουλάχιστον προχωράμε.

Η παγκόσμια σκηνή

«Σίγουρα το #MeToo έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο για την ορατότητα των περιστατικών έμφυλης βίας. Για να μπορούν οι γυναίκες να μιλήσουν για τα βιώματά τους ανοιχτά και να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μία κουλτούρα μηδενικής ανοχής απέναντι στην έμφυλη βία», θα πει η Νατάσα Κεφαληνού για να σχολιάσει τι ήταν αυτό που στιγμάτισε τη δεκαετία μας για τη θέση της γυναίκας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μιλάμε ουσιαστικά για την αναβίωση αυτού του κινήματος. Το hashtag #MeToo ξεκίνησε πριν από 13 χρόνια στο My Space από την Tarana Burke. Ωστόσο όπως συμβαίνει με αρκετά πράγματα στον σύγχρονο κόσμο, άργησε να γίνει γνωστό. Η Tarana Burke είχε επιβιώσει από σεξουαλική επίθεση και ως επιζών θέλησε με αυτόν τον τρόπο να ενώσει τα θύματα σεξουαλικής βίας για να πουν τις ιστορίες τους.

Το 2017 η Alyssa Milano, με αφορμή το αποκαλυπτικό άρθρο των New York Times για τον Harvey Weinstein, έδωσε το σύνθημα στο Twitter και το #MeToo πήρε παγκόσμιες διαστάσεις. Έγινε ένα από τα πιο δυνατά κινήματα κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης και της σεξουαλικής βίας που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Το hashtag της Burke είχε ανθίσει στα χέρια των λευκών επί το πλείστον, σταρ του Hollywood.

Ήταν η πρώτη φορά που είδαμε τις σταρ του Hollywood στην αληθινή, ανθρώπινη, γυναικεία τους διάσταση. Η Jennifer Lawrence, η Angelina Jolie, η Gwyneth Paltrow μεταξύ άλλων είπαν τις δικές τους ιστορίες.

Από εκείνο το tweet του 2017 μέχρι τώρα, αρκετοί ισχυροί άνδρες έχουν συναντήσει την καταστροφή της καριέρας και της φήμης τους. Αποκαθηλώνονται μπροστά στο βάρος των καταγγελιών σεξουαλικής κακοποίησης. Ο Harvey Weinstein, o Brett Ratner, ο Kevin Spacey, ο γιατρός των αθλητών της ενόργανης Larry Nassar και πόσοι ακόμα, στέκονται επιτέλους υπόλογοι των ανάρμοστων πράξεών τους. Και το #MeToo, παρόλο που ξεκίνησε την προηγούμενη δεκαετία, είναι ο μεγαλύτερος σταθμός στους αγώνες των γυναικών ανάμεσα στο 2010 και το 2019.

Το τέταρτο κύμα του φεμινισμού είχε ξεκινήσει να εκφράζεται από πιο πριν ωστόσο, από το 2012 και χαρακτηρίζεται από την ενδυνάμωση των γυναικών που είναι στο επίκεντρό της και από την ευρύτατη χρήση των social media και του Internet στη διάδοση των σκοπών του. Μάλλον η «ιδρυτική πράξη» του ήταν η ιστοσελίδα “Everyday sexism project” που ξεκίνησε να λειτουγεί τον Απρίλιο του 2012. Σε αυτή οι χρήστες μπορούσαν να καταγράφουν σεξιστικές συμπεριφορές που είχαν βιώσει.

Την ίδια χρονιά η Lucy Anne Holmes ξεκίνησε το κίνημα ”No More Page 3” που καλούσε την εφημερίδα “The Sun” να σταματήσει να τυπώνει φωτογραφίες γυμνόστηθων γυναικών στην τρίτη σελίδα της. Η τελευταία βρετανική εφημερίδα που τύπωνε εικόνες γυμνόστηθων κοριτσιών ήταν η Daily Star. Σταμάτησε να το κάνει μόλις τον Απρίλιο του 2019.

Η χρονιά κλείνει δυσάρεστα για τη θέση των γυναικών, αφού στο Δελχί της Ινδίας σημειώνεται ο ομαδικός βιασμός 23χρονης φυσικοθεραπεύτρειας που οδήγησε στον θάνατό του. Ακολούθησαν κινητοποιήσεις και παγκόσμια κατακραυγή.

Το 2013 εκδίδεται το βιβλίο ”All the Rebel Women: The Rise of the Fourth Wave of Feminism” της Kira Cochrane και την επόμενη χρονιά το περιοδικό ”Time” θα ονομάσει το 2014 την καλύτερη χρονιά για τις γυναίκες από την αρχή του πολιτισμού. Η φωνή τους δυναμώνει και εκφράζεται. Εκείνη τη χρονιά είχε γίνει άλλωστε η πρώτη καταγγελία για σεξουαλική επίθεση ενάντια στον Bill Cosby (καταδικάστηκε σε φυλάκιση το 2018), αλλά κι αυτή που στη Γερμανία οι γυναίκες μάχονται απέναντι στον σεξισμό που εκφράζεται δημόσια μέσα από την εφημερίδα Bild.

Στα Ηνωμένα Έθνη οι γυναίκες βρίσκονται επίσης στο φως μέσα από την πρωτοβουλία HeForShe που λανσάρει η Emma Watson με στόχο την ισότητα και την εξάλειψη των έμφυλων στεροτύπων.

Το 2017 είναι η χρονιά του #MeToo, το οποίο ονομάστηκε εκείνη τη χρονιά το «Πρόσωπο του 2017» από το Time Magazine. Είναι η χρονιά του Harvey Weinstein. Είναι η χρονιά του Women’s March που υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών και ταυτόχρονα διαμαρτύρεται στην ορκωμοσία του Donald Trump (Το 2019 τελικά η προσπάθεια καθαίρεσής του θα ξεκινήσει από μία ατρόμητη γυναίκα – τη Nancy Pelosi). Είναι ο προάγγελος του “Time’s Up” που ακολούθησε το 2018. Το 2018 επίσης 257 γυναίκες κέρδισαν τον ρόλο του υποψηφίου για το αμερικανικό Κογκρέσο και μάλιστα επί εποχής προέδρου Donald Trump, γυναίκες καλλιτέχνιδες κυριάρχησαν στα charts και τα μουσικά φεστιβάλ ορόσημα όπως αυτό της Coachella, γυναίκες ύψωσαν τη φωνή τους και μίλησαν για τη σεξουαλική παρενόχληση, την οπλοκατοχή, την αδικία που αντιμετωπίζουν καθημερινά.

Και φτάνουμε στο 2019 και ξανά στο περιοδικό Time. Μια γυναίκα γίνεται το πρόσωπο της χρονιάς φέτος. Μία γυναίκα που σημάδεψε τους 12 μήνες που προηγήθηκαν. Μία μικρή κυρία, ετών 16 με μία φωνή που μπορεί να τα βάλει με όλους τους πολιτικούς ηγέτες του κόσμου για ένα ζήτημα που μας ξεπερνά όλους. Το πρόσωπο του 2019 είναι Greta Thunberg που μας δείχνει πώς είναι να ηγούνται οι γυναίκες των μεγαλύτερων κοινωνικών αγώνων. Πώς είναι να ηγούνται οι νέοι άνθρωποι.

Το 2019 κλείνει έχοντας την απειλή των γυναικοκτονιών πάνω από τα κεφάλια μας αλλά και τη φωνή των γυναικών μάλλον δυνατότερη από ποτέ. Ο φεμινισμός δεν είναι κάτι έξω από την καθημερινότητα όλων μας και δεν ξέρω αν είναι ιδέα μου, αλλά νομίζω πλέον έχουμε καταλάβει πως αφορά όλους κι όχι μόνο τις γυναίκες. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των γυναικών έχουν ακόμα δρόμο ώστε να εξισωθούν, αλλά όπως κάθε χρονιά της περασμένης δεκαετίας έτσι και τη φετινή οι γυναίκες δεν σταμάτησαν να μάχονται.

Η νέα δεκαετία είναι προ των πυλών. Οι μάχες θα είναι εκεί και θα  περιμένουν. Ας σκεφτούμε πόσα κατακτήσαμε ως τώρα ως γυναίκες, ας πάρουμε ανάσα κι ας προχωρήσουμε.