Από τις “αυγομαχίες” στα “Τουφέκια”: Τα έθιμα που ξεχωρίζουν την Κυριακή του Πάσχα

Δεκάδες τοπικά έθιμα αναβιώνουν και σήμερα απ’ άκρου εις άκρον της χώρας, με το παραδοσιακό ψήσιμο του οβελία να έχει βέβαια την τιμητική του στις περισσσότερες περιοχές. Όμως σε κάποια μέρη ανήμερα του Πάσχα η ατμόσφαιρα είναι πιο κατανυκτική χάρη στις ξεχωριστές τοπικές παραδόσεις.

Μια απ’ αυτές είναι και οι «αυγομαχίες» που απαντώνται σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας. Κι ενώ στα πιο πολλά μέρη η αναβίωση αυτού του ποντιακού εθίμου γίνεται τη Δευτέρα του Πάσχα, στην Καστανούσα Κερκίνης του διευρυμένου δήμου Ηράκλειας αναβιώνει ανήμερα.Το έθιμο συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.

Στη Φολέγανδρο την Κυριακή του Πάσχα η εικόνα της Παναγίας που επί τρεις μέρες περνά πόρτα – πόρτα όλο το νησί βρίσκεται στη Χώρα και είναι αρκετά εντυπωσιακή η περιφορά μέσα απ’ τα στενά του Κάστρου ενώ πέφτουν μπαλωθιές. Την ίδια ώρα τα σπίτια κερνάνε όσους ακολουθούν την εικόνα και η γιορτή κρατάει μέχρι τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, οπότε η περιφορά της εικόνας ολοκληρώνεται στο λιμάνι, προτού επιστρέψει στο επιβλητικό μοναστήρι.

Στον Μαραθόκαμπο της Σάμου, την Κυριακή του Πάσχα, εδώ και περίπου 100 χρόνια διατηρείται το έθιμο των “Τουφεκιών”, το οποίο κάποιοι συνδέουν και με την επανάσταση του 1821. Για το έθιμο αυτό ο κόσμος προετοιμάζεται μήνες πριν. Συγκεντρώνουν τα υλικά τους και σιγά – σιγά κατασκευάζουν μεγάλο αριθμό “εκτοξευτήρων – Τουφεκιών”. Κάθε ενορία έχει στην συλλογή της 1600 – 2000 “Τουφέκια”. Τα τοποθετούν στο χώμα με προσανατολισμό τα απέναντι βουνά – για λόγους ασφαλείας – και η κάθε ενορία παρουσιάζει το δικό της θέαμα. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την μεσημεριανή περιφορά των Αναστάσεων, όλες οι ενορίες συναντιούνται σε προκαθορισμένο σημείο και η κάθε μια στην σειρά της ξεκινά τις “Τουφεκιές”. Στόχος είναι να παρουσιάσουν το πλέον πολύβουο και καπνογόνο θέαμα. Έτσι ανακηρύσσεται και ο νικητής. Όταν τελειώσει η διαδικασία όλοι μαζί γιορτάζουν με αυγά, κουλούρια και παραδοσιακό Σαμιώτικο κρασί.

Στην Καλαμάτα ανήμερα του Πάσχα αναβιώνει ο σαϊτοπόλεμος, ένα έθιμο που δίνει έμφαση στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και θυμίζει τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.Σύμφωνα με τον θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτισαν το ιππικό των Τούρκων, αποδεικνύοντας ότι η νίκη σε μια μάχη δεν αποκτιέται μόνο μέσα από την αριθμητική υπεροχή. Κατά το έθιμο, τα ‘’μπουλούκια”, όπως ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων, οπλισμένοι με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και “ξεσηκώνουν” το πλήθος που παρακολουθεί.

Η δε Κύθνος φημίζεται για το έθιμο της «Κούνιας». Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.

Στην Πάτμο την Κυριακή του Πάσχα στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.

Κάτι ανάλογο γίνεται και στο Άγιο Όρος όπου το μεσημέρι οι μοναχοί ψέλνουν την Ακολουθία της Αγάπης σε εφτά γλώσσες. Εκεί ωστόσο το πασχαλινό τραπέζι προβλέπει ψαρόσουπα και ψάρι.

Στη Μύκονο, την απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι κάτοικοι καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία του νησιού, ενώ στην Αμοργό οι νέοι συγκεντρώνονται στα προαύλια των εκκλησιών και συμμετέχουν σε ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια.

Κάψιμο του Ιούδα απαντάται και στη Μήλο την Κυριακή του Πάσχα, ενώ την ίδια μέρα λαμβάνει χώρα το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα (Τριοβάσαλος) και του Αγίου Γεώργιου (Πέρα Τριοβασάλος).

Στη Λιβαδειά στήνουν τους «λάκκους του κεφιού». Από το Μεγάλο Σάββατο ήδη, έχουν ανοιχθεί οι «λάκκοι» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά και την ημέρα του Πάσχα από το πρωί, το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης στα κλαδιά κάτω από τον λάκκο που αντιστοιχεί στην οικογένειά του. Ενώ τα κλαδιά παίρνουν φωτιά, τα αρνιά τοποθετούνται από πάνω και το γλέντι ξεκινά.