Αριστείδης Ντάλας: Ο άνθρωπος που μεταμόρφωσε την Τήνο με τη δική του αρχιτεκτονική γλώσσα

Ο Αριστείδης Ντάλας έχει κατορθώσει κάτι για το οποίο ελάχιστοι αρχιτέκτονες μπορούν να καυχηθούν: Δημιούργησε μία νέα τοπική αρχιτεκτονική ταυτότητα. Αφού απομόνωσε ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της Τήνου, τα μετουσίωσε σε μία νέα γλώσσα.

Έχοντας επιπλέον αποσπάσει μία σειρά βραβεύσεων – με πιο πρόσφατες τις βραβεύσεις στις φετινές Bienalle Νέων Αρχιτεκτόνων και «Δομές» – συνεχίζει την πορεία του στην Αθήνα, την Κρήτη, τη Μήλο, τη Ρόδο και όχι μόνο.

Τι συνθήκες επιβάλλει ένα αστικό και προ-αστιακό τοπίο, και ποιες ένα φυσικό τοπίο για το μολύβι που σχεδιάζει?

Δεν νομίζω πως έχει να κάνει τόσο με το αν το τοπίο είναι αστικό ή προ-αστιακό, αλλά με τα ιδιαίτερα ακριβή χαρακτηριστικά του. Προσωπικά δεν μπορώ να πω ότι «βρίσκομαι στο τάδε νησί άρα κάνω την τάδε αρχιτεκτονική». Αντίθετα, θα κοιτάξω πρώτα το χώμα, τον χαρακτηριστικό βράχο, το δέντρο, το χρώμα, το γειτονικό κτίριο και άλλα ιδιαίτερα στοιχεία του συγκεκριμένου οικοπέδου, γιατί με ενδιαφέρει ο τρόπος που θα συνυπάρξει η αρχιτεκτονική με αυτά που προϋπάρχουν δίπλα της.

Εξίσου με ενδιαφέρει ο τρόπος που θα συνυπάρξει κάθε έργο και με αυτά που θα δημιουργηθούν κοντά του στο μέλλον. Οι αρχιτέκτονες οφείλουν θαρρώ να σκέφτονται κριτικά ως προς την εξέλιξη της πόλης, καθώς δημιουργώντας, επηρεάζεις πάντα αυτούς που θα χτίσουν δίπλα σου. Δίνεις το στίγμα για το επόμενο βήμα στην ανάπτυξη μιας πόλης, ή ενός τοπίου.

Αυτό που κάθε φορά δημιουργεί κανείς, λοιπόν, δεν έχει να κάνει με τις αστικές ή προαστιακές συνθήκες ή με αυτές τις υπαίθρου, αλλά με τις πολύ ειδικές συνθήκες του σημείου, καθώς και με τις πολύ σοβαρές διαφορές, όσον αφορά την εμπειρία κατοίκησης που έχει κανείς στον εκάστοτε τόπο.

Ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου στο σχεδιασμό σας;

Πρωταγωνιστικός. Κάθε κτίριο που φτιάχνουμε το φτιάχνουμε αποκλειστικά για τον άνθρωπο (κάτοικο ή περιπατητή) και αυτή είναι μία μεγάλη διαφορά της αρχιτεκτονικής από άλλες μορφές τέχνης, όπως πχ. η ζωγραφική και η γλυπτική. Πιστεύω ότι τα κτίρια δίχως τον άνθρωπο και την έννοια της κατοίκησης θα ήταν απλά «έργα τέχνης».

Πώς θα περιγράφατε την ιδανική ξενοδοχειακή ατμόσφαιρα για τον σύγχρονο ταξιδιώτη. Πως συνεισφέρει η αρχιτεκτονική;

Σίγουρα ως έναν βαθμό η αρχιτεκτονική είναι και σκηνογραφία, η οποία δημιουργεί ατμόσφαιρα. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, η αρχιτεκτονική είναι κυρίως εμπειρία, που, για να είναι καλή, πρέπει να προκαλεί τις αισθήσεις. Να δημιουργεί συναισθήματα.

Στα ξενοδοχεία, όπως και σε κάθε δομή που αφορά τον τουρισμό, έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε δωμάτια που μοιάζουν περισσότερο με στατικές εικόνες, cart postal ή instaspots που δημιουργούνται ως διακοσμητικά κάδρα, αντί για αρχιτεκτονικές εμπειρίες. Εμείς, στο γραφείο, διαφωνούμε με αυτό. Για εμάς η εμπειρία καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο κινείται κανείς στο χώρο, τον τρόπο που περνά κανείς από το φως στη σκιά, από έναν ψηλοτάβανο σε έναν χαμηλού ύψους χώρο ή από έναν στενό σε έναν ευρύ. Οι τρόποι που γίνονται οι μεταβάσεις αυτές γεννούν την εμπειρία. Η αρχιτεκτονική δεν είναι στατική, την αντιλαμβάνεται κανείς σε όλο της το εύρος από τον τρόπο που κινείται σε αυτήν. Δεν θα έπρεπε να μιλάμε λοιπόν για «ατμόσφαιρα», αλλά για «εμπειρία».

Στις κατοικίες σας παρατηρούμε έναν ιδιαίτερο χειρισμό της δυναμικής σχέσης εσωτερικού – εξωτερικού χώρου που ακροβατεί ανάμεσα στην ανάγκη για «ιδιωτικότητα σε σχέση με την πόλη» και την πεποίθηση ότι «ο βίος εν Ελλάδι ήταν πάντα και παραμένει υπαίθριος». Μιλήστε σας για τα αρχιτεκτονικά μέσα με τα οποία προσεγγίζετε αυτή την θεμελιακή εννοιολογική πρόκληση του κατοικείν στην χώρα σας.

Όπως περίπου ήδη συζητήσαμε, στους AD Architects θεωρούμε ότι αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο να σχεδιάζεις το κτίριο, αλλά ο τρόπος που το κτίριο εντάσσεται στο τοπίο και ο τρόπος που το τοπίο μεταβάλλεται – χωρίς όμως ποτέ να αλλοιώνεται – για να υποστηρίξει το κτίριο. Τόπος και κτίριο είναι ένα δίπολο που είτε αλληλοσυμπληρώνονται ή αντιπαραβάλλονται, ανάλογα με την ιστορία που έχουμε να διηγηθούμε σε κάθε περίπτωση.

Τα κτίριά μας νομίζω, όταν τα βλέπει κανείς απ’ έξω αποκομίζει την εντύπωση ότι θα βρεθεί σε ένα «bunker», έναν χώρο απόλυτα κλειστό και προστατευμένο από το βλέμμα των εξωτερικών παρατηρητών. Ωστόσο, όταν κανείς μπει μέσα στο κτίριο, έχει ακριβώς την αντίθετη αίσθηση. Αισθάνεται πως είναι ένα με το έξω. Αυτό που σας περιγράφω, δεν μπορεί να γίνει βέβαια κατανοητό από λέξεις ή από φωτογραφίες. Το αντιλαμβάνεσαι μόνο αν περπατήσεις στον χτισμένο χώρο. Αυτή είναι η και μαγεία της αρχιτεκτονικής. Μπορεί και ξαφνιάζει. Όσο «φρουριακή» κι αν μοιάζει εξωτερικά, τόσο απελευθερωμένη μπορεί να είναι στο εσωτερικό της.

Στην εξοχική κατοικία στον Τριαντάρο της Τήνου δίνετε τον χαρακτηριστικό τίτλο «A touch of new» και αντιμετωπίζετε την πρόκληση της «αρμονικής μίξης του παραδοσιακού και του νεωτερικού χαρακτήρα της ελληνικής υπαίθρου» επιστρατεύοντας στοιχεία από το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο σας όπως το σαφή διαχωρισμό υλικών, υφών και χρωμάτων. Πόσο σημαντική θεωρείτε τη συγκεκριμένη πρόκληση για την εξέλιξη του τοπίου και της εμπειρίας της ελληνικής υπαίθρου στο σύνολό της και κατά πόσο έχει επηρεάσει την δική σας αρχιτεκτονική σκέψη;

Ο τίτλος «Α touch of new» έχει μία ειρωνική διάθεση καθότι με το νέο όγκο, τον οποίο τοποθετούμε στον προϋπάρχοντα, δημιουργούμε μία επαφή … ανέπαφη! Υπάρχει μία απόσταση ανάμεσα στους δύο όγκους, η οποία αφήνει το βλέμμα να περνάει. Έτσι όταν πχ είναι κανείς ξαπλωμένος, μπορεί να βλέπει τον ορίζοντα. Όσον αφορά το λεξιλόγιο, υποστηρίζω ότι ένας αρχιτέκτονας μπορεί να κάνει μία αρχιτεκτονική σε παλαιότερα κελύφη είτε μέσω της μίμησης είτε μέσω τη αντίστιξης. Εμείς εδώ επιλέγουμε το δεύτερο, καθότι πιστεύουμε ότι η αρχιτεκτονική οφείλει πάντα να παίρνει θέση ανάλογα με τον χρόνο στον οποίο υλοποιείται. Πρέπει να χρονολογείται και να απαντά στο ερώτημα της κατοίκησης, σε σχέση με τις ανάγκες της εποχής της. Πρέπει να μπορεί να είναι την ίδια στιγμή καινούργια και συγχρόνως παλαιά, με την έννοια της ένταξης και του σεβασμού της ουσία των παλαιότερων δομών.

Τα υλικά και τα χρώματα που χρησιμοποιούμε, τα επιλέγουμε έτσι ώστε να χάνονται στο τοπίο, γιατί δε θέλουμε η αρχιτεκτονική μας να δημιουργεί βροντερή παρουσία μέσω αυτών.

Προτιμούμε από τα κτίρια να αναδύονται οι γενεσιουργές αιτίες τους – η δομή και η ουσία της αρχιτεκτονικής τους, η κεντρική τους ιδέα. Αυτό που έχουν να πουν, δεν πρέπει να φοβούνται να το πουν. Η αρχιτεκτονική πρέπει να μιλάει ξεκάθαρα χωρίς να κρύβεται πίσω από μορφολογικούς και φορμαλιστικούς εντυπωσιασμούς, αλλά αντίθετα η ουσία της να εκφράζεται μέσω των υλικών ή και τη μορφή της. Το έξω να φανερώνει το μέσα και το μέσα το έξω.

Με τι υλικά προτιμάτε να δουλεύετε;

Θα μπορούσε κανείς αφαιρετικά να χωρίσει τα έργα μου σε δύο κατηγορίες. Τα γκρι και τα άσπρα. Η σκέψη και η αρχιτεκτονική όμως πίσω από το υλικό είναι πάντα η ίδια. Γι’ αυτό, για μένα δεν έχουν τόση σημασία τα υλικά, όσο ο τρόπος που τα χρησιμοποιεί κανείς. Οι αναλογίες. Κάθε υλικό φέρει και ένα νόημα. Δεν μπαίνει τυχαία σε έναν όγκο ή σε μία επιφάνεια για διακοσμητικούς λόγους και υπάρχει πολύ σκέψη πίσω από την επιλογή του κατάλληλου υλικού για τον κάθε όγκο ή έργο. Πχ. στο σπίτι στο Βωλάξ στην Τήνο, η πέτρα επιλέγεται στους όγκους κοντά στον οικισμό προκειμένου να δημιουργήσει μία συνέχεια. Ο όγκος αντίθετα που είναι φτιαγμένος από εμφανές και άβαφο σκυρόδεμα ταιριάζει με το βραχώδες γκρι τοπίο, ώστε η κατοικία, κοιτώντας την από το άγριο τοπίο, να μην αλλοιώνει τα χρώματα της φύσης.

Ποια σημεία από τις επιρροές των δασκάλων σας θεωρείτε διαχρονικά ως σήμερα, σε σχέση με τις σύγχρονες επιταγές της αρχιτεκτονικής?

Θα έλεγα μόνο ότι οι δάσκαλοί μου είναι σα να ζουν συνέχεια μέσα μου. Σαν μία φωνή που πάντα αμφισβητεί ό,τι κάνω. Αναρωτιέμαι συνέχεια τι θα ‘λεγε ο δάσκαλός μου αν έβλεπε αυτό που σχεδιάζω αυτή τη στιγμή. Νιώθω τυχερός γιατί στο ΕΜΠ είχα πολύ καλούς δασκάλους και δε θα ήμουν ο ίδιος αρχιτέκτονας σήμερα αν δεν είχα δουλέψει μαζί τους.

Τι έχετε εντοπίσει ως εμπόδιο ή δυσκολία για τους νέους αρχιτέκτονες στην Ελλάδα;

Το βασικότερο πρόβλημα στην αρχιτεκτονική στην Ελλάδα είναι νομίζω η έλλειψη κουλτούρας και αρχιτεκτονικής παιδείας, τη στιγμή που στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πόλεις -και όχι μόνο- ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Ένας ξένος αναγνωρίζει και δέχεται πολύ πιο εύκολα την καλή αρχιτεκτονική απ’ ότι ένας Έλληνας, που εκτός του ότι θεωρεί τον αρχιτέκτονα «περιττή πολυτέλεια», διατηρεί και μία άκαμπτη προσέγγιση σε θέματα αισθητικής στα όρια του φονταμενταλισμού. Αυτό επηρεάζει το επάγγελμα σε πολλά επίπεδα – από το πόσο εύκολα πείθεις τον πελάτη σου να δεχτεί αυτό που προτείνεις, μέχρι το πώς οι δημόσιες αρχές αντιμετωπίζουν το σχεδιασμένο έργο ή οι γείτονες το κατασκευασμένο.

Μου έχει τύχει να διακρίνω πολλές φορές μια τρομακτική προσκόλληση στο παρελθόν, που αφορίζει άκριτα κάθε τί νέο. Παραμένω ωστόσο εξαιρετικά αισιόδοξος βλέποντας το υψηλό επίπεδο των συναδέλφων αρχιτεκτόνων στην χώρα μας, όσο και την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση των επενδυτών για φρέσκες και καθαρές ιδέες.

Ο Αριστείδης Ντάλας θα μιλήσει στο φετινό The Architect Show

Το the Architect Show θα πραγματοποιηθεί στις 4 και 5 Μαΐου, ώρα: 11:00 – 21:30 στο HELEXPO MAROUSSI, λεωφ. Κηφισίας 39

Είσοδος: Ελεύθερη

Εγγραφείτε για να παρακολουθήσετε το tAS

Υπό την επιμέλεια της Design Ambassador και του Archisearch.gr σε διοργάνωση της tAS Medexpo Team.

Η αρχιτεκτονική ομάδα του γραφείου:

Κατερίνα Μπαλή – Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ

Κάλλη Κοσκόση – Αρχιτέκτων Μηχανικός FUC

Ραφαήλ Σέργιος – Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ

Γεωργία Σάλτα – Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ

Εξωτερικοί Συνεργάτες για κάποια από τα παραπάνω έργα: Κωνσταντίνος Σταθόπουλος, Fiore Architects (Γιάννης Λιακος, Ειρήνη Μαρκαντωνάτου, Αλέξης Βισβίνης), Αφροδίτη Μιχαήλ, Βίκυ Μπαλη

Φωτογραφίες: Παναγιώτης Βουμβάκης, Γιώργος Μεσσαριτάκης, Έβελυν Φωσκόλου