Άρθρο του Μ. Γραφάκου στο NEWS 247: Κάποια δικαιώματα είναι αδιαπραγμάτευτα

του Μανώλη Γραφάκου

Η αλήθεια είναι ότι ζούμε δύσκολες εποχές. Ο κόσμος αλλάζει με μεγάλες ταχύτητες. Δεδομένα και σταθερές του παρελθόντος, τελούν υπό αίρεση, αξίες και αρχές υπό αμφισβήτηση. Η νεωτερική περίοδος που συνδέθηκε με τον Διαφωτισμό και την Επιστημονική Επανάσταση, οδήγησε με την ανάδυση του έθνους κράτους, στην ανάπτυξη των αστικών καπιταλιστικών κοινωνιών και στην οργάνωση της κοινωνικής ζωής με βάση τις πολιτικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Σήμερα φαινόμενα όπως παγκοσμιοποίηση, τεχνολογική επανάσταση, τρομοκρατία, οικονομική κρίση,  μεταναστευτικά ρεύματα,  διχάζουν πολίτες και κυβερνήσεις. Και πολλές φορές τίθεται το ερώτημα: «Ποια είναι το όρια της ατομικής ελευθερίας»; Πρέπει να θυσιάσουμε κομμάτια της ατομικής μας ελευθερίας προς όφελος της εθνικής ασφάλειας; Οι μετανάστες έχουν δικαιώματα. Η μετανάστευση όμως είναι δικαίωμα; Τι γίνεται όταν η θρησκευτική ελευθερία θέτει σε αμφισβήτηση αξίες της φιλελεύθερης ανοικτής κοινωνίας;

Θα ξεκινήσουμε με κάποιες βασικές παραδοχές. Ένα άτομο είναι ελεύθερο όταν κυριαρχεί στο βίο του.  Όταν αποφασίζει για τη δική του μοίρα, τις πράξεις εκείνες που θα τον οδηγήσουν στην επιδίωξη των δικών του στόχων. Η ατομική ελευθερία είναι βασική προϋπόθεση ευημερίας και ευτυχίας σε ένα κράτος δικαίου.  Άνθρωποι που δεν είναι ελεύθεροι δεν ευημερούν. Χώρες με υψηλό βαθμό πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών ελευθεριών ευημερούν σε όλους τους τομείς. Χώρες όπου η οικονομική ελευθερία περιορίστηκε κατέρρευσαν. Ο μη σεβασμός των οικονομικών ελευθεριών οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κατάργηση πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων. Η πολιτική ελευθερία χωρίς την οικονομική είναι γράμμα κενό.

Υπάρχουν θεσμικοί και κοινωνικοί περιορισμοί στην ανθρώπινη ελευθερία, η οποία πρέπει να περιορίζεται μόνο όταν ο περιορισμός αυξάνει την συνολική ελευθερία μακροπρόθεσμα ή επηρεάζει την ελευθερία των άλλων. Ένα κράτος δικαίου, προστατεύει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα και δεν δρα πατερναλιστικά. Η κρατική παρέμβαση στο τομέα των δικαιωμάτων και των ελευθεριών δημιουργεί πατερναλισμό. Όταν ζει κάποιος σε ένα περιβάλλον χωρίς ελεύθερες επιλογές, ρίσκο και πρωτοβουλία, συνηθίζει και αναζητά περισσότερη κρατική κηδεμονία. Φυσικά υπάρχει και ο αντίλογος ότι η ελευθερία κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει σε λάθος επιλογές και να αποδειχθεί επιζήμια. Αυτό όμως είναι το τίμημα που κάθε ελεύθερη κοινωνία αναλαμβάνει.

Εδώ όμως αναδύεται ένα ακόμα ερώτημα: Τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μία ελεύθερη δημοκρατία παραχωρούνται από το κράτος ή είναι συνυφασμένα με την ανθρώπινη ύπαρξη; Είναι αποτέλεσμα βούλησης της πλειοψηφίας (αρχή της λαϊκής κυριαρχίας) ή εκπορεύονται από θεμελιακές αρχές της ελευθερίας και έτσι είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα (αρχή των δικαιωμάτων); Τα δικαιώματα των μειονοτήτων μπορούν να μπουν υπό την αίρεση της πλειοψηφίας; Τι γίνεται σε μία συντηρητική κοινωνία όπου η πλειοψηφία δεν αναγνωρίζει τα δικαιώματα της μειοψηφίας;

Η απάντηση αυτή έχει δοθεί από τους φιλελεύθερους στοχαστές  όπως ο Τζέιμς Μάντισον (4ος Πρόεδρος των ΗΠΑ) και Τζον Στιούαρτ Μιλ. Η αρχή της πλειοψηφίας, περιορίζεται από το κράτος δικαίου και την προστασία των δικαιωμάτων. Αν υποθέσουμε ότι μέσω δημοκρατικής διαδικασίας, η πλειοψηφία αποφασίσει μέσω των εκπροσώπων της να παραβιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, το Σύνταγμα και το κράτος δικαίου είναι εκεί για να τους εμποδίσουν.

Η σύγκρουση μεταξύ της αρχής των δικαιωμάτων και της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, είναι έντονη σε πολλές ανοικτές δημοκρατίες που σέβονται τις ελευθερίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το θέμα της συμβίωσης και της νομικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτό το ατομικό δικαίωμα ή η κοινωνία πρέπει να αποφασίσει δημοκρατικά με απόφαση των κοινοβουλίων; Η απάντηση κατά τη γνώμη μου είναι προφανής. Τα δικαιώματα αυτά, είναι αδιαπραγμάτευτα. Η ελεύθερη επιλογή θρησκείας, συντρόφου, τόπου διαμονής, εργασίας και διάφορα άλλα, δεν μπαίνουν σε συζήτηση.

Οι ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα δοκιμάζονται σε ένα κόσμο που αλλάζει. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν είναι τέλειες, ούτε έχουν έτοιμες απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα. Προσπαθούν να αυξήσουν την ευημερία, αύξηση που είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ελευθερία. Έχουμε ένα δεδομένο που κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να μας διαφεύγει ποτέ.: Ότι δηλαδή δεν υπάρχει οικονομική ελευθερία χωρίς πολιτική ελευθερία και ευημερία χωρίς ανοικτή και ελεύθερη κοινωνία.

*Ο Μανώλης Γραφάκος είναι οικονομολόγος, πρώην Δήμαρχος Μελισσίων