Άσυλο: “Δεν είναι η νομοθεσία το πρόβλημα αλλά η εφαρμογή της”

Σειρά αλλαγών που αυστηροποιούν τη διαδικασία χορήγησης ασύλου, στοχεύουν σε περισσότερες επιστροφές, προβλέπουν μεταφορά σε κλειστά κέντρα κράτησης και περιορίζουν τις δυνατότητες να οριστούν ως ευάλωτοι οι αιτούντες άσυλο, φέρνει το νομοσχέδιο της κυβέρνησης που παρουσίασε χθες, Δευτέρα, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης στο υπουργικό συμβούλιο.

Το News 24/7 επικοινώνησε με την Αγγελική Δημητριάδη, Κύρια Ερευνήτρια στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) στον τομέα της μετανάστευσης, της οποίας η έρευνα επικεντρώνεται στις Ευρωπαϊκές πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου, επιχειρώντας μια ανάλυση των βασικότερων σημείων όσων ανακοινώθηκαν.

«Όλες οι αλλαγές στοχεύουν στο να μειώσουν τους αριθμούς που θα επιβαρύνουν το σύστημα ασύλου. Το πρόβλημα όμως είναι σε αυτό που λέμε γνησιότητα. Ποιος είναι γνήσιος πρόσφυγας και ποιος όχι. Και αυτό είναι κάτι που δεν υπάρχει. Η δήλωση “δεν έχουμε προσφυγικές ροές αλλά μεταναστευτικές” είναι η ουσία του προβλήματος» λέει η κα. Δημητριάδη.

«Δεν μπορούμε να κρίνουμε ποιος είναι πρόσφυγας και ποιος είναι μετανάστης από την εθνικότητα. Υπάρχει μια λίστα που βγάζει η Ύπατη Αρμοστεία κάθε δύο χρόνια και λέει από ποιες εθνικότητες οι άνθρωποι θεωρούνται πρόσφυγες ασχέτως του πώς θα περάσουν τα σύνορα και του αν θα κάνουν αίτηση ασύλου. Αυτή όμως η λίστα δεν είναι περιοριστική. Δεν σημαίνει ότι όποιοι ανήκουν σε άλλη εθνικότητα δεν μπορούν να είναι πρόσφυγες. Για να γίνει ένας τέτοιος ορισμός πρέπει να κριθεί κατά περίπτωση και μόνο» εξηγεί.

Επιχειρώντας δε, να δώσει μια γενική περιγραφή, η ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ τονίζει πως υπάρχουν κάποια σημεία προβληματικά, και άλλα θετικά. «Θεωρώ πως υπάρχουν πιθανότητες να προκύψει πρόβλημα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως το διαβάζω είναι εντός των ορίων του νόμου, αλλά πολύ κοντά στα όρια. Σαφέστατα υπάρχει αυστηροποίηση του πλαισίου, αλλά δεν θεωρώ ότι θα καταφέρει να αλλάξει τα πράγματα σε σχέση με τις ροές. Αυτό που μπορούμε να καταλάβουμε είναι ότι θα κάνει σίγουρα τη ζωή αρκετών από όσους φτάνουν στη χώρα λίγο πιο δύσκολη απ’ ότι είναι ήδη».

Ερωτώμενη για το αν μιλάμε για σχέδιο Όρμπαν, όπως κατηγόρησε την κυβέρνηση η αξιωματική αντιπολίτευση, η κα. Δημητριάδη ξεκαθαρίζει: «Δεν είναι σχέδιο Όρμπαν, αλλά όλα θα εξαρτηθούν από το καθεστώς της κράτησης. Αναφέρεται ότι θα αλλάξει το καθεστώς κράτησης για να μην χάνονται “χιλιάδες αλλοδαποί”. Εκεί τίθεται ερώτημα, σε ποιους αναφέρεται; Αν αναφέρεται σε αυτούς που έχουν κάνει αίτημα ασύλου και προσπαθήσει να τους βάλει σε κέντρα κράτησης, τότε ναι, θυμίζει σχέδιο Όρμπαν. Αν όμως λέει πως θέλει να βάλει σε καθεστώς κράτησης αυτούς των οποίων το αίτημα έχει απορριφθεί σε πρώτο βαθμό και είναι σε ένσταση, δεν είναι ιδανικό, προσωπικά διαφωνώ, αλλά είναι ρεαλιστικό. Συνεπώς θα εξαρτηθεί από το πώς θα εφαρμοστεί το κατά τα άλλα πολύ γενικόλογο κείμενο».

Άσυλο: «Δεν είναι η νομοθεσία το πρόβλημα αλλά η εφαρμογή της»

Περνώντας στα επιμέρους θέματα, η Αγγελική Δημητριάδη βρίσκει μεν θετικό το γεγονός πως διατηρούνται οι επιτροπές προσφυγών, αλλά είναι επιφυλακτική ως προς την αλλαγή της σύνθεσης. «Είναι θετικό το ότι διατηρούνται οι επιτροπές προσφυγών, καθώς με βάση όσα είχαν προαναγγελθεί για αλλαγές σε αυτόν τον βαθμό, υπήρχε φόβος κατάργησής του, κάτι που θα ήταν ξεκάθαρη παραβίαση του ενωσιακού δικαίου. Το ότι αλλάζει η σύνθεση και μπαίνουν τρεις δικαστές, αντί για δύο δικαστές και έναν από την Ύπατη Αρμοστεία, δεν ξέρω πώς θα λειτουργήσει. Καλώς ή κακώς, τα μέλη της Ύπατης Αρμοστείας είχαν και μια τεχνογνωσία στο θέμα της χορήγησης του ασύλου, που για να είμαστε ειλικρινείς , οι τακτικοί δικαστές δεν την έχουν πλήρως, αφού δεν υπήρξαν ποτέ δικαστήρια για άσυλο στην Ελλάδα, όπως υπάρχουν για παράδειγμα στην Αμερική ή στη Γερμανία» εκτιμά.

«Από τη μια δεν έχουν απολύτως άδικο στην αντίληψη πως το πρόβλημα και η καθυστέρηση προέρχεται από τον δεύτερο βαθμό, καθώς υπάρχουν όντως καθυστερήσεις εκεί, από την άλλη όμως πρέπει να πούμε πως αυτή τη στιγμή στη διαχείριση και επεξεργασία των αιτημάτων ασύλου, δεν είμαστε τόσο πίσω όσο ήμασταν. Έχουμε υπάρξει σε πολύ χειρότερη θέση και αυτή τη στιγμή είμαστε στον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το κύριο πρόβλημά μας δεν είναι το άσυλο, όπως επίσης και προσωπικά θεωρώ πως δεν είναι λύση, κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση να κάνουμε τροποποιήσεις στον νόμο του ασύλου. Το πρόβλημα δεν είναι η νομοθεσία αλλά η εφαρμογή της».

Επαναλαμβάνοντας πως όσα ειπώθηκαν είναι αρκετά γενικά, η ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ εντοπίζει ως πιο προβληματικά σημεία την ανάγκη ύπαρξης δικόγραφου για την προσφυγή στις επιτροπές αλλά και την αυθαίρετη αναφορά περί συμμόρφωσης των αιτούντων άσυλο. «Το πιο προβληματικό είναι το κομμάτι γύρω από την πρόσβαση στο άσυλο και συγκεκριμένα το σημείο που λέει πως για την προσφυγή στις επιτροπές θα πρέπει να υπάρχει δικόγραφο με τους λόγους και όχι το προτυπωμένο έγγραφο που έδινε μέχρι τώρα η υπηρεσία στους αιτούντες. Έτσι όπως ανακοινώθηκε, γίνεται αντιληπτό πως θα πρέπει ο αιτών να προσφύγει σε δικηγόρο. Εάν αυτό ισχύει, με βάση το ενωσιακό δίκαιο, η ελληνική κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να προβλέψει την πρόσβαση σε δικηγόρους. Μέχρι στιγμής αυτό δεν γίνεται και σίγουρα όχι στον βαθμό που θα έπρεπε. Αν καλείται ο αιτών να πληρώσει και τον δικηγόρο μόνος του, εκεί έχουμε προφανώς θέμα γιατί δυσχεράνει την πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου»

Αναφορικά με την “απειλή” να μην συμπεριλαμβάνονται οι πρόσφυγες και μετανάστες στην διαδικασία ασύλου, η Αγγελική Δημητριάδη λέει: «Με προβληματίζει το σημείο που αναφέρει πως αν δεν συμμορφωθούν με την μεταφορά τους κατά την πρώτη υποδοχή, δεν θα έχουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και θα κινούνται διαδικασίες επιστροφής. Αν όμως κατά την υποδοχή κάποιος δεν κατανοήσει γιατί του ζητούν να μεταφερθούν σε συγκεκριμένες δομές… Αυτό, όπως ανακοινώθηκε, αν παραμείνει τόσο αυθαίρετο, αφήνει έναν μεγάλο βαθμό κρίσης από τους υπαλλήλους υποδοχής για να αποφασίσουν ποιοι θα συμπεριληφθούν και ποιοι όχι».

Αύξηση αριθμού επιστροφών: «Ποιοι θα επιστραφούν και πού»

Περνώντας στο κομμάτι των επιστροφών σε τρίτες χώρες, το σημείο που εντοπίζεται ως το μεγάλο ερωτηματικό είναι το ποιοι θα επιστρέφονται και πού. Σημειώνοντας πως σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής Αστυνομίας έγιναν 18.000 επιστροφές πέρυσι, η Αγγελική Δημητριάδη υπογραμμίζει: « Οι επιστροφές που δήλωσε η αστυνομία δεν αφορούν την Τουρκία. Ήταν συνολικά προς τρίτες χώρες, με πρώτη την Αλβανία και δεύτερη τη Γεωργία. Το πώς θα αυξηθούν οι επιστροφές προς την Τουρκία μέχρι το τέλος του 2020 σε 10.000, δεν διασαφηνίζεται. Δεν αναφέρεται επίσης αν αναφέρεται μόνο στην Τουρκία ή σε τρίτες χώρες. Και σε ποιες τρίτες χώρες; Αυτή τη στιγμή η κύρια χώρα προέλευσης είναι το Αφγανιστάν και δεύτερη η Συρία. Ακολουθούν Ιράκ, Παλαιστίνη και Τουρκία. Σε ποιά χώρα θα γίνεται η επιστροφή και με ποια κριτήρια; Το λογικό είναι πως περιλαμβάνονται στις επιστροφές και Σύροι και με δεδομένη την κατάσταση στην Τουρκία για τους Σύρους πρόσφυγες, δεν ξέρω πώς μπορούν να θεωρηθούν ασφαλείς τέτοιες επιστροφές. Το θέμα λοιπόν είναι ποιοι θα επιστρέψουν και πού».

Μιλώντας για τα κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα, ως κύριο στοίχημα, ορίζονται οι δομές αλλά και το ποιοι θα μεταφέρονται σε αυτά, κάτι που θα κρίνει κατά πολύ την κατεύθυνση που θέλει να δώσει η κυβέρνηση. «Η εμπειρία μας στην Ελλάδα λέει πως δεν έχουμε καταφέρει να κάνουμε καλές δομές. Δεν τις είχαμε, δεν τις έχουμε, μακάρι να τις αποκτήσουμε, αλλά αυτή τη στιγμή είναι δύσκολο» υπογραμμίζει η κα. Δημητριάδη. «Σημαντική επίσης είναι η έννοια του προαναχωρησιακού. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει, για να καταλήξουν εκεί, να έχει απορριφθεί το αίτημά τους σε πρώτο και δεύτερο βαθμό. Αν γίνει με βάση την απόρριψη του αιτήματος ασύλου, είναι κάτι ρεαλιστικό. Αν μεταφέρονται σε κλειστά κέντρα εξαρχής, από την ώρα της άφιξής τους με βάση την εθνικότητα υπάρχει ένα πρόβλημα. Διότι η εθνικότητα δεν καθορίζει το κατά πόσο είναι κάποιος επιλέξιμος για προστασία ή όχι. Είναι βασική και απαράβατη αρχή της συνθήκης της Γενεύης, την οποία για κάποιο λόγο εμείς στην Ελλάδα την έχουμε ξεχάσει και διαστρεβλώσει» ξεκαθαρίζει. Συμπληρώνει δε, πως σημαντικό είναι και το διάστημα παραμονής όσων μεταφερθούν σε κέντρα κράτησης, καθώς η διάρκεια δεν μπορεί να ξεπερνάει τους 12 μήνες, ενώ ο χρόνος κράτησης συνδέεται άμεσα και με τις συνθήκες που θα επικρατούν στα προαναχωρησιακά.

Σε αυστηροποιητική κατεύθυνση

Εστιάζοντας στις αλλαγές που αφορούν την ευαλωτότητα, η ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ υπενθυμίζει πως αυτή δεν είναι μόνο σωματική. «Υπάρχει και το ψυχικό κομμάτι. Άνθρωποι που έχουν ψυχικά προβλήματα είτε πριν είτε μετά το ταξίδι. Το μετατραυματικό στρες όμως δεν θα συμπεριλαμβάνεται πλέον στα κριτήρια για να οριστεί κάποιος ως ευάλωτος. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός κρινόταν ότι έπασχε από μετατραυματικό στρες και εδώ μιλάμε ξεκάθαρα πλέον για αυστηροποίηση του πλαισίου».

Κλείνοντας, στα θετικά, πέραν του γεγονότος ότι δεν καταργήθηκε τελικά ο δεύτερος βαθμός εξέτασης ασύλου, η Αγγελική Δημητριάδη, ξεχωρίζει και το κομμάτι της τήρησης των κανονισμών των ΚΥΤ. «Είναι μεν αυστηρή η απειλή της αποπομπής από αυτά για όσους δεν τηρούν τον κανονισμό» λέει, ενώ ως θετική αξιολογεί επίσης και την πρόθεση να μπει σε μια διαδικασία ροής η προκαταγραφή και η καταγραφή.

«Το βασικότερο πρόβλημα είναι η γενικότητα και οι δυνατότητες για προσωπικές κρίσεις που αφήνει σε μερικά σημεία. Η κατεύθυνση του πάντως είναι ξεκάθαρα αυστηροποιητική» συμπεραίνει η κα. Δημητριάδη.