Μπορείς να κοιτάς, όχι να σχολιάζεις ή να ακουμπάς

Το σκάνδαλο που ξέσπασε στο Hollywood, με τον Harvey Weinstein εξελίχθηκε σε blessing in disguise (κεκαλυμμένη ευλογία), για όλον τον πλανήτη. Ο Αμερικανός παραγωγός καταχραζόταν επί χρόνια την ιδιότητα του και είχε εξελιχθεί σε εφιάλτης για ουκ ολίγες γυναίκες, με τις οποίες συνεργάστηκε.

Από την Angelina Jolie και την Gwyneth Paltrow, έως την 25χρονη Cara Delevigne , κατήγγειλαν ανάρμοστες συμπεριφορές του Weinstein, με την Alyssa Milano να ζητά από τους “ακόλουθους” της στο Twitter να γράψουν #MeToo, αν υπήρξαν ποτέ θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης και το hashtag να γίνεται trend σε 82 χώρες του πλανήτη, με εκατομμύρια σχετικές αναφορές.

Πριν αρχίσεις να διερωτάσαι πού αρχίζουν και πού τελειώνουν όλα -και μήπως, εν πάση περιπτώσει, έχουμε γίνει υπερβολικοί ή Αμερικανοί;-, το News24/7 επικοινώνησε με τον δικηγόρο Νικόλαο Νικολαΐδη, προκειμένου να σου προσφέρει κάποιες συγκεκριμένες απαντήσεις. Αυτές θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις -αν θες φυσικά, να καταλάβεις-, ποιες συμπεριφορές θεωρούνται ανεπίτρεπτες.

Αποκτήσαμε σχετικό νόμο το 2006

Για αρχή, ο πρώτος νόμος για τη σεξουαλική παρενόχληση συστήθηκε στην Ελλάδα το 2006. Μέχρι τότε καλυπτόταν από το αδίκημα της έργω εξύβρισης και ενσωματώθηκε κατόπιν ευρωπαϊκής οδηγίας. Δεν ήταν δηλαδή, πρωτοβουλία του Έλληνα νομοθέτη. Έως τότε καλυπτόταν από το νόμο για έργω εξύβριση (εξύβριση, με πράξη -όχι μόνο λόγια).

Στις 8/12 του 2010 ψηφίστηκε ο νόμος 3896/2010 με τίτλο “Εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών, σε θέματα εργασίας και απασχόλησης”. Η νομοθεσία εναρνομίστηκε με την Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 5ης Ιουλίου του 2006 και έγινε τροποποίηση του σχετικού νόμου.

Δεν ξέρω αν το πρόσεξες, αλλά o όρος “σεξουαλική παρενόχληση” τυπικά χρησιμοποιείται στην ελληνική νομοθεσία, σε ό,τι αφορά τη σχέση εργαζόμενου και εργοδότη.

Με τη γενικότερη έννοια, συνδέεται με το άρθρο για προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας που υπάρχουν στον Ποινικό Κώδικα.

Ως σεξουαλική παρενόχληση, λοιπόν στο άρθρο 2 του νόμου που διάβασες, ορίζεται ” η εκδήλωση οποιασδήποτε μορφής ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος“.

Ζητήσαμε ένα απλοϊκό παράδειγμα ανεπιθύμητης λεκτικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα. ” Αν σου πει κάποιος πως “θέλω να κάνουμε σεξ”. Σκεφτείτε δηλαδή, τι γίνεται με όλα τα άλλα που ακούγονται.

Μη λεκτικής; ” Να λάβεις σε chat ή με SMS φωτογραφίες απρεπούς περιεχομένου“.

Σωματικής συμπεριφοράς; ” Είναι η όποια ανεπιθύμητη επαφή“.

Τα θύματα δεν καταγγέλουν

Από αυτά που έχεις διαβάσει μέχρι εδώ, προκύπτουν δυο θέματα. ” Το πρώτο αφορά το τι θεωρείται κοινωνικά ως αποδεκτό. Ο δικαστής, όταν έχει μπροστά του μια τέτοια υπόθεση, θα κοιτάξει και πρακτικά το θέμα. Δηλαδή, με βάση τα διδάγματα της κοινής πείρας. Έχει μπροστά του διάφορα αποδεικτικά μέσα. Μάρτυρες, μια φωτογραφία κλπ. Όλα τα αξιολογεί, βάσει του τι θεωρεί αποδεκτό, γενικά. Για παράδειγμα, αν κάνεις κοπλιμέντο (“είσαι όμορφη”) δεν είναι προσβολή αξιοπρέπειας, εν αντιθέσει με το αν κάποιος σου αναφέρει το μέγεθος του μορίου του“.

Το δεύτερο θέμα ότι ακόμα πιο σημαντικό: ” Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στα δικαστήρια. Τα θύματα δεν καταγγέλουν, για λόγους ντροπής -συνήθως, για λόγους προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας- ή στους χώρους εργασίας, για να μη χάσουν τη δουλειά τους. Μπορεί να μην γνωρίζουν τα δικαιώματα τους ή να μην έχουν συλλέξει αποδεικτικά στοιχεία ή ακόμα και να μην έχουν εξασφαλίσει την κατάθεση συναδέλφων. Δεν υπάρχει νομοθετικό κενό. Υπάρχει πρόβλημα στην εφαρμογή του νόμου, για αντικειμενικούς λόγους”.

Για την ιστορία, άπαξ και γίνει η καταγγελία, ο νόμος απαγορεύει τη λύση της σχέσεως εργασίας καθώς και κάθε άλλη δυσμενή μεταχείριση, όταν συνιστά εκδικητική συμπεριφορά του εργοδότη. Κάτι που μπορεί να λέει πολλά, αλλά και τίποτα -γιατί όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει και τρόπος, όπως γνωρίζουμε όλοι.

Οι ευθύνες των εργοδοτών

Στα εργασιακά, δεν είναι μόνο το ποινικό σκέλος, αλλά όπως είπε ο σημερινός μας φιλοξενούμενος ” έχει και διοικητικές ευθύνες ο εργοδότης. Μπορεί να θεωρηθεί πως μια τέτοια συμπεριφορά συνιστά μονομερή καταγγελία, εκ μέρους του. Μπορεί ο εργαζόμενος να ‘χει αξίωση για ηθική βλάβη. Είναι πιο αυστηρό το πλαίσιο και για αυτό υπάρχει ξεχωριστό άρθρο, στο νόμο. Το απλό φλερτ σε μπαρ δεν συνιστά παρενόχληση. Αν το κάνει εργοδότης σε εργαζόμενο, το δεδομένο είναι τελείως διαφορετικό. Εκεί μια πράξη μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά σεξουαλική παρενόχληση πιο εύκολα“.

Σύμφωνα με το άρθρο 662 του Αστικού Κώδικα, ο εργοδότης έχει μεγάλο «καθήκον μέριμνας» για ” την προστασία των υλικών και ηθικών συμφερόντων και την προσωπικότητα των εργαζομένων και των τρίτων προσώπων στο χώρο εργασίας. Αυτό συνεπάγεται την ευθύνη του εργοδότη για το δικό του / της συμπεριφορά και τη συμπεριφορά των παραγόντων του / της“.

Τιμωρείται με φυλάκιση από 6 μήνες έως τρία χρόνια

Σύμφωνα με τη παράγραφο 5 του άρθρου 337 του Ποινικού Κώδικα ” Όποιος τελεί την πράξη της παραγράφου 1 του άρθρου αυτού, εκμεταλλευόμενος την εργασιακή θέση του παθόντος ή τη θέση προσώπου που έχει ενταχθεί σε διαδικασία αναζήτησης θέσης εργασίας διώκεται κατ” έγκληση και τιμωρείται με Φυλάκιση από έξι (6) μήνες μέχρι τρία (3) έτη και με χρηματική ποινή τουλάχιστον χιλίων (1.000) ευρώ. (Νόμος 3896/2010 (ενημέρωση και την τροποποίηση του νόμου 3488/2006).

Όπως εξήγησε ο κ. Νικολαΐδης ” το “κατ’ έγκληση” είναι το πρόβλημα. Η έγκληση, βάσει νόμου, πρέπει να υποβληθεί σε διάστημα εντός τριών μηνών από την πράξη (αυτή που θεωρεί το θύμα πως συνιστά τη σεξουαλική παρενόχληση). αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα, γιατί ο άλλος μπορεί να μην είναι έτοιμος να βγει μπροστά.

Από την άλλη, έχει λογική. Βλέπετε, όταν λέμε “εγκλήματα κατ’ έγκληση” σημαίνει πως ο εισαγγελέας δεν ασκεί αυτεπάγγελτα ποινική δίωξη. Θεωρητικά, οι εισαγγελείς μπορούν να ασκήσουν ποινική δίωξη, αν για παράδειγμα περπατούν στο δρόμο και δουν να τελείται ένα έγκλημα ή αν διαβάσουν στην εφημερίδα ένα σκάνδαλο. Δεν χρειάζεται να περιμένουν καταγγελία. Εν τούτοις, στα εγκλήματα ηθών (σεξουαλική παρενόχληση, βιασμός), τις περισσότερες φορές απαιτείται καταγγελία θύματος. Η λογική είναι πως αν το ίδιο το θύμα δεν ειναι πρόθυμο να καταγγείλει, πώς θα στοιχειοθετήσει ο εισαγγελέας την προσβολή της αξιοπρέπειας του; Πρέπει το θύμα να αισθανθεί πως προσβάλεται η αξιοπρέπεια του. Ταυτόχρονα αυτή η προσβολή να γίνεται αντιληπτή από μέσο άνθρωπο που το βλέπει και το αξιολογεί”.

Το κάθε περιστατικό κρίνεται κατά περίπτωση

Κατά το άρθρο 337 (1) του Ποινικού Κώδικα, η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί «προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας» που αφορά « άσεμνες χειρονομίες ή προτάσεις που αφορούν ασελγείς πράξεις» και « προσβολή της αξιοπρέπειας ενός ατόμου στην περιοχή του / της σεξουαλικής ζωής της».

Οι άσεμνες χειρονομίες συνεπάγονται σωματική επαφή (χάδια, κλπ), ενώ οι άσεμνες προτάσεις μπορεί να είναι προφορικές ή γραπτές -και να μην περιλαμβάνουν απαραίτητα σωματική επαφή. ” Η ουσία είναι στο ότι κάθε περιστατικό, κρίνεται κατά περίπτωση. Γιατί; Παίζει ρόλο ακόμα και το υποκειμενικό στοιχείο, η αξιολόγηση απο δικαστή του τι είχε στο μυαλό του ο κατηγορούμενος. Αν υπήρχε πρόκληση, που είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα”.

Επειδή γενικότερα, έχει χαθεί το μέτρο, ζητήσαμε από τον ειδικό να δώσει και ένα παράδειγμα του τι εστί “υπάρχει πρόκληση”.

“Ας πούμε πως συμβαίνει ένα φλερτ, σε ένα μπαρ. Σε αυτήν την περίπτωση είναι δύσκολο να αποδείξεις λεκτική προσβολή, σε σχέση με το αν περπατάς στο δρόμο και κάποιος σταματήσει να σου πει προσβλητικά σχόλια”.

Ας γυρίσουμε πίσω στο μπαρ, όπου γίνεται το φλερτ. Ας πούμε ότι έρχεται η ώρα του αντίο και η άλλη πλευρά πιέζει για συνέχεια. ” Αν ζητήσει το τηλέφωνο σου, προφανώς και δεν είναι προσβολή γεννετήσιας αξιοπρέπειας. Αν επιμείνει, σε πιάσει, πει κάτι προσβλητικό -εξυπακούεται πως με ύβρεις δικαιώνεται το θύμα- τότε μπορείς να δικαιωθείς“.

Το πώς είσαι ντυμένος/ντυμένη παίζει κάποιο ρόλο; ” Όχι. Ούτε αν έχεις εμπλακεί σε φιλική συζήτηση και ξαφνικά ο άλλος το γυρίσει στο ερωτικό“.

Ο κ. Νικολαΐδης τόνισε ότι ” οι υποθέσεις που φτάνουν στα δικαστήρια συχνά καταδικάζουν τον κατηγορούμενο. Το δύσκολο είναι να φτάσουν στα δικαστήρια. Σίγουρα ο δικαστής έχει πολύ μεγαλύτερο περιθώριο αξιολόγησης, γιατί ο νόμος είναι διατυπωμένος με γενικούς όρους, ώστε να καλύπτει περιπτώσεις που αν πήγαινες να εξειδικεύσεις το πιθανότερο είναι να σου ξέφευγε κάτι“.

Τα αδιάσειστα στοιχεία

Για κάθε περίπτωση, έχε υπ’ όψιν σου ότι για να προβείς σε καταγγελία, βοηθά πάντα να υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες ή έγγραφα (φωτογραφίες, social media, SMS). “Και πάλι όμως, θέλω να πω ότι κάθε υπόθεση είναι ξεχωριστή και στο συγκεκριμένο πεδίο ισχύει ακόμα πιο πολύ“, καταλήγει ο κ. Νικολαΐδης.