Bullying στα σχολεία: Πώς διαχωρίζεται το πείραγμα από τον εκφοβισμό

Την ώρα που τα κρούσματα bullying στα ελληνικά σχολεία αναγκάζουν την κυβέρνηση να δεσμευθεί για νέα δέσμη μέτρων, η κοινή γνώμη αναζητά περισσότερη ενημέρωση αλλά και τρόπους άμεσων δράσεων απέναντι στη βία και τον εκφοβισμό.

Η διαχρονικότητα του εκφοβισμού υπερβαίνει γεωγραφικά σύνορα και ηλικίες, με τους ειδικούς να ζητούν από τις αρχές περισσότερη συνεργασία για την ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου.

Προσπαθώντας να αποσαφηνίσουμε τις έννοιες αλλά και τις συμπεριφορές που σχετίζονται με το bullying, μιλήσαμε με τη ψυχοπαιδαγωγό Αλεξάνδρα Νάση.

Η διάκριση των εννοιών

Διαχωρίζοντας το bullying από την πλάκα και το “πείραγμα”, η ίδια μας λέει:

“Αρχικά, ας ορίσουμε την έννοια. Πρόκειται για μια συστηματική, επαναλαμβανόμενη, εσκεμμένη και ανεπιθύμητη συμπεριφορά ενός παιδιού ή ομάδας παιδιών προς ένα άλλο παιδί εντός και εκτός του σχολείου. Είναι άμεση ή έμμεση και εκφράζεται σωματικά, λεκτικά, ως καταστροφή περιουσίας ή μπορεί να βλάψει τη φήμη ή τις σχέσεις κάποιου. Μπορεί να πάρει τη μορφή βρισιάς, άσχημων χαρακτηρισμών, διάδοση φήμης, ψεμάτων, συκοφαντίας, σπρωξιμάτων, χτυπημάτων, απειλών, κλοπής, σεξουαλικών σχολίων ή χειρονομιών και ηλεκτρονικών επιστολών και σχολίων.

Ο εκφοβισμός μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και εγκληματική πράξη, όταν παίρνει τη μορφή παρενόχληση, καψονιού ή επίθεσης.

Δε θεωρείται εκφοβισμός όταν δεν υπάρχει πρόθεση ο ένας να ενοχλήσει τον άλλο και όταν η ενοχλητική συμπεριφορά συμβαίνει μια μόνο φορά, όταν κάποιοι τσακωθούν έντονα. Φυσικά ούτε αυτές οι συμπεριφορές είναι αποδέκτες, απλώς δεν αποκαλούνται bullying.

Είναι σημαντικό να διακρίνουμε αν μια συμπεριφορά είναι απλώς αγενής ή πείραγμα (δηλαδή εμφανίζεται μεμονωμένα ή δεν έχει ως πρόθεση να βλάψει) και πότε πρόκειται για εκφοβισμό και βία”.

ο εκφοβισμός και η βία γίνονται τρόπος επικοινωνίας και εκτόνωσης

Ένα από τα βασικότερα ερωτήματα είναι γιατί κάποιοι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να κάνουν bullying.

“Τα παιδιά που είναι πιο πιθανό να εμπλακούν ως θύτες σε περιστατικά εκφοβισμού και βίας είναι είτε έντονες προσωπικότητες με τάση να κυριαρχούν πάνω στους άλλους και να τους ελέγχουν, είτε είναι λιγότερο κοινωνικά άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων.

Τα παιδιά με τέτοιου είδους προσωπικότητες είναι συχνά πιο επιθετικά και αναστατώνονται εύκολα. Βλέπουν τη βία σαν τρόπο επικοινωνίας και δυσκολεύονται να ακολουθήσουν κανόνες. Ακόμα, είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίζουν προβλήματα στο σπίτι.

Έτσι ο εκφοβισμός και η βία γίνονται τρόπος επικοινωνίας και εκτόνωσης, προσφέρουν κοινωνική καταξίωση στα μάτια κάποιων συνομηλίκων, ή εδραιώνουν την κυριαρχία των θυτών”, μας λέει η Αλεξάνδρα Νάση.

Είναι κριτήριο η διαφορετικότητα

“Τα παιδιά που κινδυνεύουν περισσότερο να θυματοποιηθούν είναι αυτά που για κάποιο λόγο διαφέρουν από τους συνομηλίκους. Για παράδειγμα μπορεί να έχουν περισσότερο ή λιγότερο βάρος, να φορούν γυαλιά, να φοράνε διαφορετικά ρούχα, να μην ακολουθούν τη μόδα, να είναι νέοι στο σχολείο, να κατάγονται από μια άλλη χώρα, να πιστεύουν σε άλλη θρησκεία, να έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό.

Ακόμα, είναι παιδιά που δυσκολεύονται να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και παρουσιάζονται αδύναμα. Είναι επίσης παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και κατάθλιψη. Είναι λιγότερο δημοφιλή, έχουν λίγους ή καθόλου φίλους και δυσκολεύονται στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι απλώς ενδείξεις. Θύμα μπορεί να αποτελέσει οποιοσδήποτε άνθρωπος και αυτό έχει να κάνει αποκλειστικά με την επιλογή του θύτη”.

Πως αισθάνεται αυτός που εκφοβίζεται και τι μπορεί να κάνει;

Όπως μας αναφέρει η ψυχοπαιδαγωγός, “ο εκφοβισμός επηρεάζει αυτόν που εκφοβίζει, αυτόν που εκφοβίζεται και τους παρατηρητές του εκφοβισμου. Συνέπειες μπορεί να είναι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, χρήση ουσιών, υποεπίδοση στο σχολείο και μπορεί να φτάσει μέχρι τον αυτοκτονικό ιδεασμό και την ίδια την αυτοκτονία”.

Όποιο παιδί μιλάει δεν είναι “καρφί”, να γίνει κατανοητό αυτό

“Όταν κάποιος είναι θύμα εκφοβισμού πρέπει να μιλήσει ανοιχτά για αυτό που του συμβαίνει, χωρίς να ντραπει. Μπορεί να μιλήσει στους γονείς ή στο δάσκαλο του. Και είναι σημαντικό να κάνουμε τα παιδιά να αισθανθούν ότι το να μιλήσουν για ένα τέτοιο θέμα ΔΕΝ τα κάνει “καρφιά”.

Είναι σημαντικό να ενημερωθεί από τους ενήλικες για τον τρόπο που μπορεί να αντιδράσει. Είναι σημαντικό να νιώσει ότι δεν είναι το μόνο άτομο που νιώθει έτσι. Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία με βιβλία σχετικά με το θέμα, αλλά και ενημερωτικό υλικό online.

Εκεί θα βρει πρακτικές συμβουλές που μπορούν άμεσα να δώσουν λύσεις, όπως να αποφεύγει την απομόνωση τους χώρους του σχολείου, να περπατάει με έναν φίλο, να γράφει το όνομα του στα πράγματα του, να γνωρίζει σε ποιον μπορεί να απευθυνθεί για βοήθεια στο κάθε περιβάλλον, να μην προσπαθήσει να αντιμετωπίσει μόνος αυτόν που τον απειλεί.

Οι τιμωρητικές μέθοδοι περισσότερο ενισχύουν το πρόβλημα πάρα το λύνουν

Ένα ακόμη ζητούμενο είναι το πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γύρω, για να σταματήσει ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός.

“Όλοι μπορούμε να βοηθήσουμε να σταματήσει ή έστω να περιοριστεί ο κύκλος του εκφοβισμού και της βίας. Μπορεί να φαίνεται δύσκολο αλλά δεν είναι ακατόρθωτο. Χρειάζεται γνώση και ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων (θύτη, θύμα, παρατηρητή, γονείς, δάσκαλοι, ειδικοί).

Ακόμα χρειάζεται ένα κλίμα εμπιστοσύνης και θετικής επικοινωνίας στο σπίτι και στο σχολείο. Οι ενήλικες καλό είναι να ανταποκρίνονται στα περιστατικά εκφοβισμού, να τα σταματούν άμεσα, να πληροφορούνται για το γεγονός και να υποστηρίζουν τα εμπλεκόμενα παιδιά σε όποιον ρόλο και αν είναι αυτά. Οι τιμωρητικές μέθοδοι περισσότερο ενισχύουν το πρόβλημα πάρα το λύνουν. Θέλουμε περισσότερο καλλιέργεια ισχυρών παιδιών, συμμετοχή σε υγιείς δράσεις και υποστήριξη, παρά παραδειγματισμό και κοινωνική απομόνωση” λέει η κ. Νάση και συνεχίζει:

“Τα ΜΜΕ μπορούν να ενημερώνουν τους πολίτες και βοηθώντας να αλλάξουν οι κοινωνικές στάσεις. Φυσικά σημαντικό είναι να αλλάξει και ολόκληρη η κουλτούρα βίας που έχει μεγάλο ρόλο στο πρόβλημα και πιθανότατα επηρεάζει τη συμπεριφορά των παιδιών.

Το σχολείο παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και στον περιορισμό του εκφοβισμου. Χρειάζεται όμως πολύ υπεύθυνη εκπαίδευση των δασκάλων για την αντιμετώπισή του και όχι να αφήνεται αυτή στη διαίσθηση και την προσωπική επιλογή του κάθε εκπαιδευτικού ξεχωριστά.

Το σχολείο μπορεί να γίνει χώρος ανάδειξης της προσωπικότητας κάθε παιδιού και να γίνει ένας μικρόκοσμος που μας προετοιμάζει για τη ζωή. Στη ζωή, λοιπόν, θέλουμε να συνυπάρχουμε ειρηνικά και να συνεργαζόμαστε”.

Πώς μπορούν να το καταλάβουν οι γονείς και πώς πρέπει να αντιδρούν;

“Οι γονείς οφείλουν να παρατηρούν αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών όπως αυξημένο άγχος, θλίψη, κατάθλιψη, μοναξιά, διαταραχές στον ύπνο και στη διατροφή, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες κλπ. Μπορεί το παιδί να διαμαρτύρεται για θέματα υγείας, όπως ενοχλήσεις και πόνοι. Μπορεί ακόμα να παρουσιαστεί υποεπίδοση στο σχολείο και αποφυγή συμμετοχής σε σχολικές δράσεις. Αν οι γονείς υποψιαστούν περιστατικό εκφοβισμού ή βίας είναι ανάγκη να μιλήσουν στο παιδί και να μη περιμένουν εκείνο να μιλήσει πρώτο. Συχνά τα παιδιά δεν παίρνουν πρωτοβουλία να επικοινωνήσουν τέτοιες ανησυχίες. Αν δεν ξέρουν πώς να χειριστούν μια ανάλογη κατάσταση, μπορούν να ενημερωθούν καλώντας σε γραμμές βοήθειας όπως είναι το “χαμόγελο του παιδιού” και η “Εταιρεία ψυχοκοινωνικής υγείας παιδιού και έφηβου” καθώς και πολλά άλλα. Το πιο σημαντικό είναι να ενθαρρύνουν το παιδί να μιλήσει και να συντονιστούν με το σχολείο για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος”.

“Από το σπίτι παίρνουμε την πρώτη παιδεία μας και μαθαίνουμε να κοινωνικοποιουμαστε. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς βλέπουν τον κόσμο, επηρεάζει τον τρόπο που τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο. Η οικογένεια μεταφέρει στάσεις και πεποιθήσεις και δημιουργεί έτσι μια κοινωνία που δεν είναι φιλική και ανθρώπινη προς όλα τα μέλη της.

Οι γονείς είναι οι πρώτοι που μας μαθαίνουν να επικοινωνούμε. Ας γίνεται αυτό με λέξεις και επιχειρήματα, παρά με βία και μισαλλοδοξια.

Οι γονείς είναι αυτοί που δημιουργούν τον πρώτο δεσμό εμπιστοσύνης στη ζωή του παιδιού. Είναι σημαντικό να τον διατηρήσουν, ώστε τα παιδιά να μπορούν να μεταφέρουν σε αυτούς τις ανησυχίες τους και να βρίσκουν μαζί λύσεις στα προβλήματά τους”.

*Η Αλεξάνδρα Νάση διατηρεί τη σελίδα στο Facebook Μικρά Ανθρωπάκια