ΕΕΔΑ: Πολιτεία και ΜΜΕ έχουν ευθύνη για την έμφυλη βία

Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), ως ο Εθνικός Θεσμός Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ελλάδα, αποδίδει ύψιστη σημασία στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών ενάντια στη βία και την ενδοοικογενειακή βία, τον ρόλο των μέσων ΜΜΕ και τη χρηστή και άμεση απονομή δικαιοσύνης, παρακολουθώντας στενά και με έντονη ευαισθησία τα συγκεκριμένα ζητήματα.

Υπό το πρίσμα των διαστάσεων που έχουν λάβει τα περιστατικά κακοποίησης και βίας κατά των γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας, η Εθνική Επιτροπή υπογραμμίζει την ανάγκη για άμεση, κατάλληλη και έγκαιρη ανταπόκριση των διωκτικών και δικαστικών Αρχών απέναντι σε όλες τις γυναίκες και τα πρόσωπα που βρίσκονται σε απειλή και των οποίων η ζωή κινδυνεύει από τη βία άλλου ατόμου.

Ενόψει της υιοθέτησης και της θέσης σε ισχύ της Οδηγίας 1385/2024/ΕΕ που θεσπίζει ελάχιστους κανόνες για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της εξ οικείων βίας, καθώς και της δυνατότητας των ΚΜ της ΕΕ να προβλέπουν ή να διατηρούν αυστηρότερους κανόνες ποινικού δικαίου σχετικά με τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων στον τομέα της βίας κατά των γυναικών, η ΕΕΔΑ επαναλαμβάνει ότι η διασφάλιση της πρόσβασης των θυμάτων στη δικαιοσύνη, η διεξαγωγή αποτελεσματικής διερεύνησης των πράξεων βίας κατά γυναικών και η χρηστή, έγκαιρη και αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης συγκαταλέγονται ανάμεσα στις βασικότερες πτυχές της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έμφυλη βία πηγάζει κατά κύριο λόγο από τις παραδοσιακά άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών και τα αρνητικά στερεότυπα και προκαταλήψεις, η ΕΕΔΑ υπενθυμίζει την ανάγκη της πλήρους εφαρμογής από την Ελλάδα της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (Ν. 4531/2018) και των συστάσεων που περιέχονται στην έκθεση της GREVIO. Τονίζει δε, την σημασία της πρόληψης πράξεων έμφυλης βίας, της ουσιαστικής προστασίας και υποστήριξης των θυμάτων, της ύπαρξης διαθέσιμων επειγόντων μέτρων αποκλεισμού του δράστη και της επιτυχούς καταπολέμησης των φαινομένων αυτών.

Η ΕΕΔΑ υπογραμμίζει και τα βήματα που πρέπει να γίνονται σε όλα τα επίπεδα ώστε να ενισχυθεί η ορατότητα του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών και το δημόσιο ενδιαφέρον και να αναδειχθούν οι κοινωνικές παθογένειες έτσι ώστε η ίδια η κοινωνία να καταστεί επίσης «ασπίδα» προστασίας για τα θύματα, ιδίως τα παιδιά αλλά όχι μόνο, με έμφαση πάντοτε στον ρόλο των επαγγελματιών. Η ΕΕΔΑ υπενθυμίζει τη σημασία του κοινωνικού κινήματος #MeToo προς αυτήν την κατεύθυνση, το οποίο έχει συμβάλει στην δημόσια ανάδειξη της έκτασης του φαινομένου της βίας κατά γυναικών, του σεξισμού, της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης που αντιμετωπίζουν ως επί το πλείστον οι γυναίκες και τα κορίτσια, προτρέποντας στην καταγγελία και δημοσιοποίηση των περιστατικών στα κοινωνικά δίκτυα.

Ταυτόχρονα, η ΕΕΔΑ διατυπώνει τις σοβαρές της ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τις επιβλαβείς πρακτικές που ακολουθούνται και αναπαράγονται ως προς τις παραδοσιακές πατριαρχικές συμπεριφορές και τα στερεότυπα για τον ρόλο των φύλων και τις ευθύνες των γυναικών και των ανδρών στην οικογένεια και την κοινωνία, χάριν τηλεθέασης. Δεδομένου ότι τα ΜΜΕ κατέχουν κεντρική θέση στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση απόψεων, στάσεων και προκαταλήψεων, πρωταρχικό είναι το ζήτημα της χρήσης του ορθού λόγου και μη σεξιστικής γλώσσας ώστε να μην αναπαράγονται στρεβλά πρότυπα τύπων, σύμφωνα με τα διεθνή και εθνικά πρότυπα, το οποίο δυστυχώς παραμένει ανοιχτό.

Υπό το φως των παραπάνω, και με γνώμονα την ανάγκη διασφάλισης της καταλληλότητας, της σταθερότητας, της ορατότητας και της ορθής εφαρμογής του θεσμικού προστατευτικού πλαισίου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, η ΕΕΔΑ υπογραμμίζει:

α) την υποχρέωση των Αρχών για έγκαιρη και κατάλληλη προστασία των θυμάτων έμφυλης βίας και των εξαρτημένων από αυτά μελών της οικογένειας, καθώς και όλων των προσώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο σε ολόκληρη την Ελληνική Επικράτεια με την εγγύηση της πλήρους απόλαυσης του δικαιώματος στη ζωή μέσω σχεδιασμού ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πολιτικών και μέτρων

β) την υποχρέωση των Αρχών για διαρκή προώθηση της συστηματικής ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης και εκπαίδευσης όλων των εμπλεκόμενων στο φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας μέσω στοχευμένων δράσεων, εκστρατειών ή προγραμμάτων σύμφωνα και με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης

γ) την ενεργή αξιοποίηση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) για τη διάδοση της κατάλληλης πληροφορίας, την ενδυνάμωση των γυναικών και κοριτσιών και την προώθηση της κοινής αντίληψης περί ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών. Οι Αρχές ενέχουν επίσης υποχρέωση για προώθηση της ανάπτυξης συγκεκριμένων κανόνων αυτορρύθμισης για μια ισόρροπη και μη σεξιστική δημοσιογραφική κάλυψη των περιστατικών βίας σε βάρος των γυναικών, καθώς και την επιμόρφωση των δημοσιογράφων ως προς τις διάφορες μορφές έμφυλης βίας με σκοπό την ενημερωμένη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος

δ) την υποχρέωση των ΜΜΕ για συμμόρφωση με τους κώδικες ηθικής και τις αρχές και τους κανόνες δεοντολογίας, οι απαιτούμενες εγγυήσεις κατά την ενημέρωση της κοινής γνώμης

ε) την υποχρέωση διασφάλισης της πρόσβασης των θυμάτων στη δικαιοσύνη και την ταχεία απόδοση αυτής παράλληλα με τη θέσπιση και εφαρμογή διαθέσιμων επειγόντων μέτρων αποκλεισμού του δράστη.

στ) η εφαρμογή του καταναγκαστικού δικονομικού μέτρου της προσωρινής κράτησης, ως έσχατο μέτρο, απαιτείται με βάση το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ να μην είναι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση, ιδίως στις περιπτώσεις που επαρκούν τα περιοριστικά μέτρα. Η αναγκαιότητα του μέτρου επανεξετάζεται τακτικά και αξιολογείται εκ νέου, περιλαμβανομένης της ύπαρξης νέων στοιχείων και αποδείξεων.

* Η παρούσα Δήλωση υιοθετήθηκε από την Ολομέλεια της ΕΕΔΑ στις 28 Ιουνίου 2024. Εισηγητές: Καθηγήτρια Μαρία Γαβουνέλη, Πρόεδρος ΕΕΔΑ, Γιάννης Ιωαννίδης, Α’ Αντιπρόεδρος ΕΕΔΑ, Έλλη Βαρχαλαμά, Β’ Αντιπρόεδρος ΕΕΔΑ και ΔΝ Κατερίνα Χαροκόπου, Επιστημονική Συνεργάτιδα ΕΕΔΑ. Ευχαριστίες στη Μαρία – Ανδριανή Κωστοπούλου, Μέλος της ΕΕΔΑ ορισθέν από το Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) είναι το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της ελληνικής Πολιτείας και ο Εθνικός Θεσμός σε θέματα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έχει ιδρυθεί με το Ν 2667/1998 βάσει κανόνων των Ηνωμένων Εθνών (Αρχές των Παρισίων) όπως αυτός αντικαταστάθηκε με τον Ν 4780/2021. Σε αυτήν μετέχουν πρόσωπα οριζόμενα από είκοσι φορείς (ανεξάρτητες Αρχές, συνδικαλιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικά ιδρύματα).