Έμφυλη βία: Ένα “οριζόντιο” πρόβλημα για την ελληνική κοινωνία

Οι συνέπειες του εγκλεισμού στην προσπάθεια αντιμετώπισης της πανδημίας, μαζί με την έλλειψη των απαραίτητων μέτρων στον τομέα της εργασίας και της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και την «υπερφόρτωση» του ούτως ή άλλως επιβαρυμένου δημόσιου συστήματος υγείας και την απαξίωση του συστήματος ψυχικής υγείας, οδήγησαν σε τρομακτική αύξηση των περιστατικών έμφυλης βίας. Παρά τη δυναμική πορεία του ελληνικού #MeToo το 2020, με ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης προς τις κακοποιημένες γυναίκες να ακολουθεί την καταγγελία σεξουαλικής κακοποίησης της αθλήτριας και Ολυμπιονίκη Σοφίας Μπεκατώρου, το έτος έκλεισε με το να αμφισβητείται έως και το δικαίωμα στην άμβλωση, το δικαίωμα, δηλαδή, των γυναικών να αποφασίζουν για το σώμα τους.

Εκτός από την πληθώρα καταγγελιών γυναικών που έχουν υποστεί κακοποίηση ή σεξουαλική παρενόχληση, το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί δραματικά και οι γυναικοκτονίες που έρχονται στη δημοσιότητα (περισσότερες από 10 το 2020, ενώ το 2021 έχουν σημειωθεί ήδη 5 με τελευταία αυτήν της Γαρυφαλλιάς τις προηγούμενες ημέρες). Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το 2019 οκτώ γυναίκες δολοφονήθηκαν στην Ελλάδα από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους (σε σύνολο 19 γυναικοκτονιών, δηλαδή το 42,1%), ενώ το 2018 οι δολοφονίες γυναικών από συγγενικό τους πρόσωπο ανήλθαν σε 13. Μάλιστα, μεταξύ των ετών 2010-19, τις περισσότερες χρονιές κάθε μήνα μία γυναίκα δολοφονείται από κάποιο μέλος της οικογένειάς της.

Το φαινόμενο, όμως, αυτό, δεν είναι «ελληνικό». Οι δολοφονίες γυναικών που σχετίζονται με την προίκα στη Νότια Ασία, οι δολοφονίες γυναικών ως αποτέλεσμα της βίας των συντρόφων τους στην Ευρώπη, οι δολοφονίες γυναικών που κατηγορούνται για «μαγεία» στην Αφρική, οι δολοφονίες που σχετίζονται με την «τιμή» των γυναικών στη Μέση Ανατολή και οι ακραίες μορφές δολοφονιών γυναικών στη Λατινική Αμερική δείχνουν ότι οι γυναικοκτονίες αποτελούν μία παγκόσμια πληγή. Η έξαρση των οποίων αναδεικνύει την ανάγκη δραστικής αντιμετώπισης του φαινομένου σε υπερεθνικό και, παράλληλα, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Δυστυχώς, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη πριν από την πανδημία, μία στις τέσσερις γυναίκες είχε βιώσει ενδοοικογενειακή βία κατά τη διάρκεια της ζωής της και μόνο το 7% είχε προσφύγει στην αστυνομία, ενώ, το 70% των γυναικών που σκοτώθηκαν ήταν θύματα βίας από τους συντρόφους τους.

Στην Ελλάδα, η έμφυλη αυτή βία αυξήθηκε δραματικά την περίοδο των lockdowns και της καραντίνας. Ενδεικτική της κατάστασης είναι και η αύξηση κατά 230% των κλήσεων στην Τηλεφωνική Γραμμή Υποστήριξης SOS 15900.

Σύμφωνα με την 1η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών από τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής & Ισότητας των Φύλων σε συνεργασία με την UNICEF, στην Ελλάδα κατά την χρονική περίοδο 1η Νοεμβρίου 2019 έως 31 Οκτωβρίου 2020, συνολικά 4.872 γυναίκες βρήκαν το κουράγιο και ζήτησαν υποστήριξη από την ΓΓΟΙΦ με το 84% αυτών να καταγγέλλει περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.

Εξυπηρετούμενες γυναίκες από τα Συμβουλευτικά Κέντρα ανά την επικράτεια (1.11.2019-31.10.2020)

Οι γυναίκες αυτές, όπως φαίνεται από το γράφημα 1, είναι κυρίως μεταξύ 26- 55 ετών, σχεδόν μοιρασμένες σε εργαζόμενες και μη (γράφημα 2) και στην πλειοψηφία τους από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (γράφημα 3).

Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν ότι η έμφυλη βία δεν κοιτά ούτε την οικονομική αυτάρκεια των γυναικών, ούτε ηλικίες, ενώ αναδεικνύουν την ανάγκη ενίσχυσης δομών υποστήριξης και στην επαρχία.

Με τη δυσάρεστη πραγματικότητα να διαμορφώνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, τις γυναικοκτονίες, τα φαινόμενα σεξουαλικής δουλείας και την ενδοοικογενειακή βία να είναι στην ατζέντα των ΜΜΕ κάθε εβδομάδα, είναι πραγματικά ανάγκη οι χρόνιες κοινωνικές παθογένειες της πατριαρχίας να αντιμετωπιστούν. Η κοινωνική αλλαγή για την εξάλειψη της έμφυλης βίας, σε όλες τις μορφές της, είναι ένας διαρκής αγώνας κατά των έμφυλων κι άλλων μορφών ανισοτήτων με τα αναπαραγόμενα έμφυλα στερεότυπα. Στο πλαίσιο αυτό η ενίσχυση των θεσμικών μέτρων προστασίας είναι απαραίτητη προς αυτή την κατεύθυνση.

Η βία κατά των φύλων συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, όπως είδαμε από τα παραπάνω παραδείγματα, παίρνει εντελώς διαφορετικές μορφές σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια. Όμως, η βία που βασίζεται στο φύλο, ανεξάρτητα από τη μορφή της, τείνει να βασίζεται στην ίδια έννοια, αυτήν την εξουσίας και, επειδή, οι λέξεις δίνουν νόημα στον κόσμο, διαμορφώνουν την πραγματικότητα και παράγουν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές είναι αδήριτη ανάγκη η εδραίωση του όρου της γυναικοκτονίας στο νομικό μας σύστημα αλλά και στην κοινωνική συνείδηση, ενός όρου που υπάρχει από το 1976.

* Το κείμενο αποτελεί επιμελημένο απόσπασμα από το Δελτίο Κοινωνικών Εξελίξεων 2021 του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες και θα είναι διαθέσιμο στο www.enainstitute.org [Υπεύθυνη έκδοσης Δελτίου Ειρήνη Νταή – Ειδικός συνεργάτης για τη θεματική «Δημοκρατία – Δικαιώματα»: Ορέστης Χατζηγιαννάκης]