Ένας στους 25 ενήλικες της γης είναι ψυχοπαθής

Δεδομένα είναι εξόχως εύκολο να χαρακτηρίσουμε κάποιον ως ψυχοπαθή, μέσα στην ημέρα μας. Συνηθίζουμε να το αποδίδουμε σε αυτόν που έχει περίεργα ακραία συμπεριφορά, είτε γιατί μας εκνευρίζει -και έτσι εννοούμε αυτό που λέμε-, είτε γιατί μας διασκεδάζει -και άρα αστειευόμαστε.

Τα δεδομένα θέλουν το 4.5% του ενήλικου πληθυσμού της γης (ένας στους 25) να έχουν χαρακτηριστικά που ανήκουν στη λίστα με αυτά της διάγνωσης για ψυχοπάθεια.

Την ίδια ώρα, οι επιστήμονες που ασχολούνται με την εγκληματολογία και τα θέματα ψυχικής υγείας δεν έχουν καταφέρει να συμφωνήσουν στα στοιχεία που προσδιορίζουν -με ακρίβεια- έναν ψυχοπαθή εγκληματία.

Η πιο πρόσφατη σχετική έρευνα νευροεπιστημόνων αποκάλυψε πως μαγνητική τομογραφία (MRI) αποκάλυψε ότι το ραβδωτό σώμα -περιοχή του πρόσθιου εγκεφάλου που αποτελεί τον προγραμματισμό μας για αγάπη και δεν ενεργοποιείται όταν είμαστε ανασφαλείς–, ήταν 10% μεγαλύτερο σε ψυχοπαθείς, σε σύγκριση με μια ομάδα ελέγχου ατόμων με χαμηλά ή καθόλου ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά. Εξυπακούεται πως το φαινόμενο θα συνεχίσει να μελετάται, έως ότου οι επιστήμονες να μπορέσουν να μιλήσουν για δεδομένα.

Την ίδια ώρα ερευνώνται και στοιχεία όσων μπαίνουν στα σχολεία των ΗΠΑ και σκοτώνουν ανθρώπους, προκειμένου να καταλήξει η επιστήμη στο αν είναι ψυχοπαθείς και τι πρέπει να γίνει για να νικηθούν.

Και στις δυο περιπτώσεις υπάρχει ένα ‘αγκάθι’. Είναι ο ορισμός της λέξης -τα ακριβή στοιχεία που αποκαλύπτουν έναν ψυχοπαθή- και η διευκρίνιση περί τίνος πρόκειται. Είναι διαταραχή ή ασθένεια;

Πέραν των φρικτών πράξεων και της επιβλητικής παρουσίας, τι άλλο αφορά η διάγνωση ενός ψυχοπαθούς; Βασικά, τι είναι ψυχοπαθής.

Στην επαγγελματική βιβλιογραφία, οι ‘ψυχοπαθείς’ ορίστηκαν από τον πρωτοπόρο ιατροδικαστή, Robert D. Hare, ως εξής:

“Ενδοειδικά αρπακτικά που χρησιμοποιούν γοητεία, χειραγώγηση, εκφοβισμό και βία για να ελέγξουν τους άλλους και να ικανοποιήσουν τις δικές τους εγωιστικές ανάγκες. Ελλείψει συνείδησης και συναισθημάτων για τους άλλους, παίρνουν εν ψυχρώ αυτό που θέλουν και κάνουν ό,τι θέλουν, παραβιάζοντας κοινωνικούς κανόνες και προσδοκίες -χωρίς την παραμικρή αίσθηση ενοχής ή λύπης”.

Είναι παθολογικοί ψεύτες, δεν έχουν αίσθηση συνείδησης και δεν αισθάνονται αδικοπραγία για τις πράξεις τους -ανεξάρτητα από το τι προκαλούν. Είχε τονίσει πως δεν ισχύει το ‘όλα ή τίποτα’. Δηλαδή, ότι έπρεπε να υπάρχουν όλα τα χαρακτηριστικά (αδυναμία αγάπης, έλλειψη στόχων ζωής, κακή κρίση, αναξιοπιστία στις σχέσεις, σαδισμός, έλλειψη φροντίδας για τους άλλους, γοητευτική προσωπικότητα, έλλειψη φόβου, έλλειψη τύψεων) για να είναι κάποιος ψυχοπαθής. Πλέον προκύπτει ένα άλλο focus.

Στο προσκήνιο πια, τίθεται η τόλμη

Ο καθηγητής ψυχολογίας του Texas A&M University, John Edens θέλησε να διευκρινίσει κάποια πράγματα, μέσω άρθρου που δημοσίευσε στο Conversation. O ερευνητής προσωπικότητας και ιατροδικαστής, με προϋπηρεσία 25 χρόνων σε μελέτη ψυχοπαθών -εντός και εκτός φυλακών-, εξήγησε ότι “παρά τα χρόνια θεωρητικοποίησης και έρευνας, ο τομέας της ψυχικής υγείας συνεχίζει να συζητά έντονα ποια είναι τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της διάγνωσης του ψυχοπαθούς.

Μπορεί να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο ψυχιατρικό διαγνωστικό σύστημα στις ΗΠΑ, (το εγχειρίδιο Διαγνωστικής και Στατιστικής των Ψυχικών Διαταραχών των ΗΠΑ που είναι ευρύτερα γνωστό ως DSM-5 ), δεν περιλαμβάνει την ψυχοπάθεια, ως επίσημη διαταραχή.

Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι οι ψυχοπαθείς είναι αμετανόητοι άνθρωποι που δεν έχουν ενσυναίσθηση για τους άλλους. Αλλά τα τελευταία χρόνια, μεγάλο μέρος αυτής της συζήτησης επικεντρώθηκε στη συνάφεια ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού της προσωπικότητας: της τόλμης.

Ανήκω στο ‘στρατόπεδο’ που πιστεύει πως η τόλμη είναι κρίσιμη για τον διαχωρισμό των ψυχοπαθών από τους πιο κοινούς παραβάτες του νόμου. Είναι το χαρακτηριστικό που δημιουργεί την ψευδαίσθηση της κανονικότητας, δίνοντας στους θηρευτές τη μάσκα που τους επιτρέπει να ενσωματωθούν στην υπόλοιπη κοινωνία. Το να μην έχεις τόλμη, από την άλλη πλευρά, σημαίνει να είσαι αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει shy-copath (ντροπαλός ψυχοπαθής)”.

Τα τρία βασικά στοιχεία ενός ψυχοπαθούς

Σε παλαιότερη εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση που είχε δημοσιευθεί προ δεκαετίας, ψυχολόγοι του Cambridge είχαν υποστηρίξει πως οι ψυχοπαθείς είναι άνθρωποι που εκφράζουν υψηλά επίπεδα τριών βασικών γνωρισμάτων

α) της κακίας

β) της τόλμης και

γ) της έλλειψης συστολής

“Οι περισσότεροι ειδικοί στον τομέα της ψυχικής υγείας συμφωνούν ότι ψυχοπαθής είναι κάποιος που είναι και κακός και, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, δεν έχει αναστολές. Γίνεται ακόμα συζήτηση για το πόσο παρορμητικός και ευέξαπτος είναι.

Σε ένα ψυχολογικό πλαίσιο, οι άνθρωποι που είναι κακοί, τείνουν να στερούνται ενσυναίσθησης και δεν ενδιαφέρονται για στενές συναισθηματικές σχέσεις. Είναι επίσης, στην ευχάριστη θέση να χρησιμοποιούν και να εκμεταλλεύονται άλλους για δικό τους προσωπικό όφελος.

Την ίδια ώρα, τα άτομα χωρίς αναστολές έχουν πολύ κακό έλεγχο των παρορμήσεων, είναι επιρρεπή στην πλήξη και δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα συναισθήματα -και δη τα αρνητικά, με πρώτη την απογοήτευση.

Οι ‘γνήσιοι’ ψυχοπαθείς είναι και άτομα που είναι πάντα σε ετοιμότητα, ατρόμητα, συναισθηματικά ‘ανθεκτικά’ και κοινωνικά κυρίαρχα. Ο όποιος κίνδυνος σκεπάζεται από την τόλμη και την επιθυμία τους να υλοποιήσουν έναν συγκεκριμένο στόχο.

Στη ‘βίβλο’ της διάγνωσης των ψυχικών διαταραχών (DSM-5) αυτή για τη ψυχοπάθεια μπορεί να διαβάσει κάποιος πως πρόκειται για αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας που ιστορικά αναφέρεται ως ψυχοπάθεια.

Στα διαγνωστικά κριτήρια δεν υπάρχει η τόλμη και η κακία. Ξεκαθαρίζει πως εάν κάποιος έχει ένα τολμηρό και ατρόμητο διαπροσωπικό στυλ που φαίνεται να λειτουργεί ως μάσκα για καλυφθεί η κακή και παραβατική του προσωπικότητα, μπορεί να διαγνωστεί ως ψυχοπαθής”.

Μπορεί ένας ψυχοπαθής να είναι πράος;

Οι ερευνητές εξακολουθούν να μη συμφωνούν επί του αν η τόλμη και η κακία πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο, καθώς είναι πολύ σημαντικά στοιχεία.

Η κύρια διαφωνία έχει να κάνει με το εξής: κάποιοι υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι που είναι τολμηροί (αλλά όχι κακοί και χωρίς αναστολές),  στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι καλά προσαρμοσμένοι και όχι ιδιαίτερα βίαιοι.

“Στην πραγματικότητα, αυτό αποτελεί πλεονέκτημα στην καθημερινή ζωή, σε σύγκριση με το να είναι κάποιος υπερβολικά εσωστρεφής ή επιρρεπής σε συναισθηματική δυσφορία” λέει ο Dr. Edens και συνεχίζει προσθέτοντας ότι “υπάρχουν και άλλοι που επιμένουν ότι όποιος είναι κακός και δεν έχει αναστολές, αλλά δεν είναι τολμηρός, δεν μπορεί να γίνει ο εξαιρετικά χειριστικός τύπος που συνήθως είναι ένας ψυχοπαθής.

“Οι πιθανότητες να γοητεύσετε με επιτυχία το ανυποψίαστο θύμα και να το πείσετε να σας ακολουθήσει στο σπίτι σας, όπου κάνετε τη σεξουαλική επίθεση, είναι πολύ λίγες”.