Έρωτας, επανάσταση, κατάληψη

«Φτου ξελευτεριά στη Λυρική. Την Παρασκευή 30/01/09 πάρθηκε το κτίριο της Λυρικής Σκηνής από τα χέρια των ιδιωτών και μετατράπηκε σε έναν ανοιχτό, αληθινά δημόσιο χώρο. Ένα χώρο χωρίς εισιτήριο, χωρίς ειδικότητες και δασκάλους, χωρίς σκηνοθέτες. Γιατί η τέχνη του καπιταλισμού κοιμάται. Δεν είναι σε εγρήγορση, δεν έρχεται σε ρήξη με τις δομές που την καταστρέφουν. Το κεφάλαιο, ο αποικιοκράτης της ζωής μας, έρχεται να επαναοικιοποιηθεί -κλέβοντάς τα- όλα τα νοήματα που δίνουμε στις πράξεις μας». Mε αυτή την ανάρτηση στο blog apeleftheromenilyriki.blogspot.com σηματοδοτήθηκε η κατάληψη της Λυρικής, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η Αθήνα είναι στο πόδι, πυρπολημένη, ριζοσπαστικοποιημένη, εξεγερμένη, με νέες συλλογικότητες κι έναν αέρα επανάστασης στην ατμόσφαιρα. Η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου έβγαλε στο δρόμο όχι μόνο το κομμάτι της κοινωνίας που πάντοτε παίρνει φωτιά, αλλά κι αυτούς που ποτέ δεν θα το έκαναν. Κάπως έτσι μια ομάδα χορευτριών αποφασίζει να κάνουν κατάληψη στην Λυρική, με συνθήματα βγαλμένα από τα βιβλία του Γκυ Ντεμπόρ.

«Αποφασίσαμε ότι μια κατάληψη στην Εθνική Λυρική Σκηνή της χώρας, τη στιγμή που ανεβάζει μια παράσταση μπαλέτου εν μέσω αυτών των πρωτοφανών κοινωνικών εκρήξεων αποτελεί το ιδανικό μέρος όπου θα μπορούσε να συμβολοποιηθεί το αίτημα των ημερών», λένε σήμερα στο NEWS 24/7 δυο από τις χορεύτριες που συμμετείχαν στην κατάληψη κι επιθυμούν να παραμείνουν ανώνυμες.

«Ήμουνα 49 ετών όταν έγινε η κατάληψη. Η εξεγερτικότητα είναι μια νεανική φάση, σαν στρατιωτικό. Τότε όμως νόμιζα πως ήταν η ευκαιρία μου να ζήσω το Μάη του ’68. Κατέβαινα στις πορείες με μαθητές μου και πίστεψα ότι θα γίνει κάτι, ότι κάτι θα αλλάξει. Ήμουνα παρασυρμένος», θυμάται ο γνωστός χορευτής και χορογράφος Κωνσταντίνος Μίχος. Οι χορευτές, ενώ η Αθήνα ήταν ένα καζάνι που έβραζε, απηύθυναν κάλεσμα για να γίνει κάτι, μια παράσταση, ένα happening, δράσεις για τον ματωμένο Δεκέμβρη.

«Ως παλιός τότε είπα ότι δεν είναι δυνατό να κάνουμε παραστάσεις για να μιλήσουμε για τη δολοφονία. Πρότεινα να προχωρήσουμε σε καταλήψεις, να καταλάβουμε την Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, την ΚΣΟΤ». Έχει μπει ο Γενάρης του 2009 και αποφασίζεται η κατάληψη στη Λυρική από μια παρέα χορευτριών.

«Θυμάμαι που είπαν τα παιδιά να μπουκάρουν στην Λυρική και όντως μπούκαραν. Την τεχνογνωσία της κατάληψης την φέραν όμως από τα Εξάρχεια. Στη Λυρική μαζεύτηκε ένας πυρήνας 20-30 ατόμων. Τότε έγραψα το πρώτο κείμενο της κατάληψης», συνεχίζει ο Μίχος. Γιατί συμπορεύτηκε με τους καταληψίες;

«Στο Βάθος του ουρανού είναι κόκκινο» του Κρις Μαρκέρ υπάρχει ένα πολύ μικρό πλάνο από την κατάληψη που έγινε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 1968. Το απόσπασμα κρατάει 5 δευτερόλεπτα, είναι μια εικόνα, ένα σύνθημα «Μπεζάρ Βίλαρ Σαλαζαρ», επειδή ο Βιλάρ, αριστερός σκηνοθέτης και διευθυντής του φεστιβάλ είχε απαγορέψει την παράσταση του «Living theatre».

Αναρωτιέμαι αν ήταν τόσο προχωρημένοι στην ανάλυση αυτοί που το έγραψαν το σύνθημα, δηλαδή είχαν εφαρμόσει ό,τι έλεγαν οι αγαπημένοι τους φιλόσοφοι πάνω στον εθνικό τους χορογράφο τον Μπεζάρ και είχαν αναλύσει το τουριστικό-αποικιοκρατικό βλέμμα των έργων του, το ανδροκρατούμενο περιβάλλον του και το είχαν ταυτίσει με τον φασισμό του Πορτογάλου δικτάτορα Σαλαζάρ. Όμως αυτά τα 5 δευτερόλεπτα ήταν αρκετά να είμαι κάθε μέρα στην κατάληψη της Λυρικής!». Ελπίζοντας τι ακριβώς;

« Δεν ξέρω! Να συνδεθεί ο χορός (όχι μόνο οι χορεύτριες) με το «κίνημα» και να ανταλλάξουν ενέργεια και γνώση; Να ριζοσπαστικοποιηθεί ένα μέρος της χορευτικής κοινότητας;».

Η κατάληψη είχε επιτυχία, συμμετοχή,πάθος, παραστάσεις, σεμινάρια, και «εξεγερμένο “λυρικό” ραδιόφωνο», με εκπομπές απ’ ευθείας μέσα από την κατάληψη κι αναμετάδοση από τους 98 FM στην Αθήνα.

«Ήταν σα να καταλαμβάνεις τα ανάκτορα του βασιλιά και να χέζεις. Είναι πολύ όμορφη η Λυρική. Κάναμε δρώμενα, performances, μαθήματα. Ήταν υπέροχα.Εγώ κρατώ το contact improvisation με 100 άτομα πάνω στη σκηνή, που δεν ήταν χορευτές!Και φλυαρούσαμε όλη τη μέρα! Το επίπεδο όμως της πολιτικής θεωρίας ήταν πάρα πολύ χαμηλό και για την τέχνη και για την πολιτική», υπογραμμίζει ο χορογράφος. Υπήρχε εκείνη τη βδομάδα μια έντονη φημολογία ότι «τα σπάνε στη Λυρική».

«Τίποτα δεν έγινε. Τα παιδιά πρόσεξαν να μην γίνει η παραμικρή ζημιά, σε βαθμό τέτοιο που όταν κάποια στιγμή πρότεινε μια χορεύτρια να πάρουμε τα δέντρα από τα σκηνικά μιας παράστασης και να κάνουμε πορεία στο αυτοδιαχειριζόμενο παρκάκι στην Πατησίων, την απέτρεψαν για να μην καταστραφούν». Κι ενώ η κατάληψη «ήταν πετυχημένη, τα κορίτσια που την ξεκίνησαν αποφάσισαν να κλείσει», την 9η ημέρα, γιατί, «ήταν μια κατάληψη που την έκαναν γυναίκες, οι άντρες πρόσφεραν λίγη τεχνογνωσία πολλά λόγια και ανταγωνισμούς». Τις 9 μέρες ωστόσο που κράτησε, επιμένει ο Μίχος, πρόλαβε να συμβεί κάτι πολύ ενδιαφέρον.

«Ήταν ένας Μάης του ’68, ήταν πολύ διονυσιακό το περιβάλλον, υπήρχε πολύς έρωτας, ζήσαμε μια τρομερά λιμπιντική κατάσταση. Κάποιοι μετά την κατάληψη παντρεύτηκαν και κάναν και παιδιά. Αλλά το σημαντικό είναι ότι έκλεισε από τους ίδιους που ξεκίνησε».

Παραλίγο να επέλθει σύγκρουση των τάσεων, αλλά «κυριάρχησε το ρεύμα ‘’αυτοί που το έκανα να φέρουν και την ευθύνη’’». Από την άλλη, «δεν χάθηκε μια ευκαιρία να αυτοοργανωθεί η Λυρική, δεν γίνονται αυτά τα πράγματα, είναι όνειρα εφηβικά», παραδέχεται ο Μίχος.

Η Λυρική ήταν, εκτιμά, «μια διαδικασία που έδειξε το όριο των καλλιτεχνών, οι οποίοι δεν μπορούν να είναι επαναστατικοί. Δεν αναπτύχθηκε καν λόγος για την πιθανότητα μιας νέας τέχνης Δεν παρήγαγε τίποτα το θεωρητικό ή επαναστατικό η κατάληψη».

Οι χορεύτριες της κατάληψης μας παροτρύνουν, αποτιμώντας τα γεγονότα, μια δεκαετία μετά, να έχουμε στο νου το κλίμα εκείνων των ημερών, ανακαλώντας την εξεγερσιακή ορμή που «είχε συμπαρασύρει όλους όσοι έχουν στοιχειώδη ανθρώπινα αντανακλαστικά αντίδρασης στη φρίκη».

«Έτσι κι εμείς, παρόλο που ξεχωριστά η καθεμία κι ο καθένας εμπλεκόμασταν σε διάφορα κομμάτια του εξεγερτικού κινήματος, αισθανθήκαμε ότι υπήρξε η ανάγκη να αρθρωθεί ένας αντίστοιχος λόγος για την τέχνη, είτε ως άμεσα εμπλεκόμενοι με αυτή, είτε ως άνθρωποι που αγαπούν το χορό, τη μουσική, το θέατρο, τα εικαστικά, και που αξιώνουμε από αυτά να αποτυπώνουν τις κοινωνικές δονήσεις και να διαχέονται ελεύθερα σε όλα τα κομμάτια της κοινωνίας».

Υπήρχε ιδεολογικό πολιτικό υπόβαθρο στην κατάληψη της Λυρικής ; «Σαφώς και υπήρχε. Δεν μπορεί κανείς να ξεχνά ότι η θρυαλλίδα της εξέγερσης ήταν η δολοφονία ενός 15 χρονου αναρχικού από έναν ειδικό φρουρό του κράτους στα Εξάρχεια. Επομένως το πρόσημο της εξέγερσης ήταν σαφώς αντιεξουσιαστικό», προσθέτουν οι χορεύτριες, που σήμερα πρωταγωνιστούν στον χώρο της τέχνης τους ακόμη και σε θεσμικές σκηνές.

«Πέρα από τους συνειδητοποιημένα Αναρχικούς, Αριστερούς και πολιτικά αταξινόμητους αγωνιστές, στις κινητοποιήσεις συμμετείχε κι ένα τεράστιο κομμάτι νεολαίας και μαθητών – στους οποίους και συμβολικά ανήκε η σκυτάλη να απαντήσουν στη φρίκη . Όλοι μπήκαν στις συγκρούσεις , τις πορείες και τις καταλήψεις αντιδρώντας άμεσα – την ίδια βραδιά, στις 6 Δεκεμβρίου, κιόλας». Όπως κάθε εξέγερση ιστορικά έτσι κι αυτή «στόχευε αρχικά στο να ακουστεί και να σηκώσει αναχώματα στην εξουσία. Ήταν η πολιτική ενηλικίωση αυτής της γενιάς νέων και πλάι της στάθηκαν όλα τα προοδευτικά και ριζοσπαστικά κομμάτια της κοινωνίας. Μέσα από αυτό αναδύθηκαν πλείστα κοινωνικά θέματα. Μην ξεχνάμε την εργοδοτική απόπειρα δολοφονίας της συνδικαλίστριας εργαζόμενης Κωνσταντίνας Κούνεβα, κ.α.,τα οποία μένει να κουβεντιάσει κανείς πώς μεταβολίστηκαν στη μετά την εξέγερση περίοδο».

Γιατί διεκόπη η κατάληψη όσο γρήγορα και μάλιστα εκ των έσω;Τι συνέβη; «Τέτοιου είδους εγχειρήματα και δράσεις έχουν εξαρχής εφήμερο και συμβολικό χαρακτήρα. Επανοικειοποιηθήκαμε τη Λυρική, έναν κατεξοχήν καλλιτεχνικό χώρο, που αποτελούσε τοπόσημο στην πόλη για εννιά μέρες και εννιά νύχτες αυτονομίας, ελευθερίας, δημιουργίας και αυτοοργάνωσης στην πράξη.Λίγο σας φαίνεται αυτό; Μετασχηματίζοντας τον χώρο, και προτείνοντας άλλες όψεις της καθημερινότητας, το διάστημα της κατάληψης λειτούργησε πέραν του δέοντος, ως νησίδα αυτονομίας, ζυμώσεων και δράσεων που μετουσιώθηκαν παραπέρα, ως φυγόκεντροι θύλακες, τόσο χρονικά όσο και χωρικά, και φυσικά λαμβάνοντας αποφάσεις εκ των έσω. Πώς αλλιώς άλλωστε, εκ των έξω;Αυτό ήταν και το γενικότερο πρόταγμα της εξέγερσης του Δεκέμβρη.Παίρνουμε τις ζωές μας στα χέρια μας, γιατί κάποια άλλα χέρια “έπαιρναν ζωές” με τα χέρια τους».

Υπάρχουν πολλά ερωτήματα. Το πιο απλό, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Μίχο, είναι «γιατί οι καταληψίες έληξαν την κατάληψη;». Το πιο ενδιαφέρον, προσθέτει:«τι θα μπορούσε να έχει γίνει αν, όπως ονειρευόμουν, οι χορευτές της Λυρικής δεχόντουσαν την πρόσκληση μας και συμμετείχαν στην κατάληψη; Θα είχαν διεκδικήσει μετά να συμμετέχουν ενεργά στην διοίκηση της;.Μήπως εκεί θα έφταναν σε ένα όριο αισθητικό;».

Τι έχει μείνει από αυτή την επαναστατική ιστορία; Τι κρατάνε οι χορεύτριες που πρωτοστάτησαν στην κατάληψη; «Κρατάμε τη διαμόρφωση πολιτικών υποκειμένων. ‘Εμειναν παρέες, φίλοι, στιγμές και συλλογικές μνήμες. Πιο πολύ όμως κρατάμε το οξύμωρο της δημιουργίας και της φαντασίας στο παλκοσένικο του ολέθρου». «Απόνερο της κατάληψης στη Λυρική ήταν η κατάληψη του Εμπρός», απαντά ο Μίχος.