“Για τα media οι Ρομά είναι ανυπότακτοι, επικίνδυνοι και εγκληματίες”

Μια γρήγορη αναζήτηση των λέξεων Ρομά και είδηση στο διαδίκτυο είναι αρκετή για να καταλάβει κανείς την αρνητική εικόνα που υπάρχει για τους Τσιγγάνους στην ελληνική κοινωνία και όχι μόνο. Η ποινικοποίηση των Ρομά από Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι καθημερινό φαινόμενο: “Οι περισσότεροι εγκληματίες είναι Ρομά”, “Οι έκνομες δραστηριότητες των ανεξέλεγκτων Ρομά” και “Οι Ρομά ζουν με επιδόματα και ληστείες”.

Γιατί όμως αυτό είναι προβληματικό; Μερικοί μπορεί να αναρωτηθούν. Η απάντηση είναι απλή: η εικόνα που προβάλλεται δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα και αυτό απαιτεί προσεκτική ανάλυση.

Η αρνητική εικόνα των Ρομά έχει βαθιές ιστορικές ρίζες, ξεκινώντας από έργα τέχνης με πίνακες του 17ου αιώνα όπως του Jan Cossiers, μέχρι τις αναφορές των Ρομά στην εγκυκλοπαίδεια των Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ. Από τότε, οι Ρομά συνδέονταν με έννοιες όπως κλέφτες και απατεώνες, αντιμετωπίζονταν ως απειλή για την κοινωνία και λειτουργούσαν ως εξιλαστήρια θύματα για τα κοινωνικά προβλήματα. Η απουσία σωστής πληροφόρησης ενίσχυε την άποψη ότι οι Ρομά είναι ανυπότακτοι και επικίνδυνοι.

Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) στην αναπαραγωγή ρατσιστικών στερεοτύπων είναι κρίσιμος. Τα ΜΜΕ συχνά καλλιεργούν φόβο και μίσος προς το διαφορετικό, μια τάση που αποτελεί χαρακτηριστικό των φασιστικών κοινωνιών. Ένα ιστορικό παράδειγμα είναι η ενίσχυση του πολιτικού αντισημιτισμού στη Γερμανία του 19ου αιώνα, όπου ο Τύπος νομιμοποίησε την εχθρότητα προς τους Εβραίους, καθιστώντας την “κανονικότητα”.

Η επιρροή των ΜΜΕ έγκειται στη δυνατότητά τους να μετατρέπουν ακραίες ιδέες σε κάτι αποδεκτό, δημιουργώντας ανασφάλεια και προκαλώντας κοινωνική διάσπαση.

Στη σύγχρονη εποχή, τα ΜΜΕ εκμεταλλεύονται τα υπάρχοντα στερεότυπα για οικονομικό όφελος, παρουσιάζοντας τους Ρομά ως αποδιοπομπαίους τράγους. Ο μύθος του “επικίνδυνου ξένου” επιστρέφει με παραποιημένες στατιστικές και ψευδείς πληροφορίες, που επιβεβαιώνουν φόβους και προκαταλήψεις. Η άγνοια είναι το έδαφος όπου ριζώνει η βία, καθώς ενισχύει την πεποίθηση ότι το “άγνωστο” αποτελεί απειλή.

Η συσχέτιση των Ρομά με την εγκληματικότητα έχει γίνει κοινός τόπος στα ΜΜΕ, και οι στατιστικές που εστιάζουν σε αυτούς δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο που ενισχύει το φυλετικό προφίλ και την αστυνομική βία. Από τη θεωρία του Λομπρόζο περί “γεννημένου εγκληματία” έως τα κέντρα φυλετικής υγιεινής, οι Ρομά έχουν παρουσιαστεί συχνά ως “καρκίνωμα” της κοινωνίας.

Στην εποχή του διαδικτύου, η παραπληροφόρηση και τα ρατσιστικά στερεότυπα διαδίδονται πιο εύκολα, επιτρέποντας στην ανωνυμία να θρέψει τον μισαλλόδοξο λόγο. Η γεωγραφική και πολιτισμική απόσταση ενισχύει αυτό το φαινόμενο, συμβάλλοντας στην περιθωριοποίηση των Ρομά. Κάποιοι δημοσιογράφοι ενισχύουν σκόπιμα αυτά τα στερεότυπα για να προσελκύσουν αναγνώστες, ακόμα κι αν το περιεχόμενο των άρθρων δεν δικαιολογεί τέτοιους τίτλους.

Αυτό, ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Οι δημοσιογράφοι έχουν την υποχρέωση να μεταδίδουν αληθείς και αμερόληπτες πληροφορίες, όπως ορίζει ο Κώδικας Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ. Οι παραπλανητικοί τίτλοι και οι στατιστικές που καταδικάζουν ολόκληρες κοινότητες παραβιάζουν αυτή την υποχρέωση. Σύμφωνα με το άρθρο 2α του Κώδικα, οι δημοσιογράφοι οφείλουν να αντιμετωπίζουν όλους τους πολίτες ισότιμα, ανεξάρτητα από εθνικότητα ή φυλή.

Το πρόβλημα της εσφαλμένης αναπαράστασης των Ρομά στα ΜΜΕ δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα. Το 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισήμανε την ανάγκη εκπαίδευσης των δημοσιογράφων για την ορθή αναπαράσταση των Ρομά, υπογραμμίζοντας τη σημασία της αντικειμενικής δημοσιογραφίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την πρόκληση; Οι δημοσιογράφοι πρέπει να ελέγχουν την ακρίβεια των πληροφοριών που διαδίδουν και να διασφαλίζουν ότι οι τίτλοι και το περιεχόμενο των ειδήσεων αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Από την πλευρά των αναγνωστών, η κριτική σκέψη είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να εξετάζουμε προσεκτικά τις ειδήσεις που διαβάζουμε, αποφεύγοντας την παγίδα της υιοθέτησης αρνητικών στερεοτύπων.

Η εγκληματικότητα είναι ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο, όχι ένα φυλετικό χαρακτηριστικό. Αν κατανοήσουμε αυτή τη διάκριση, θα μπορέσουμε να συμβάλουμε στην εξάλειψη των ρατσιστικών αντιλήψεων και στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας πιο δίκαιης και ισότιμης. Η ενημέρωση και η αντικειμενική πληροφόρηση είναι τα πρώτα βήματα για μια κοινωνία χωρίς διακρίσεις.

Συμπερασματικά, η καλλιέργεια μίσους δεν ωφελεί την κοινωνία. Η λύση βρίσκεται στην ενίσχυση της σωστής ενημέρωσης, της κριτικής σκέψης και της προώθησης του διαλόγου. Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να καταρρίψουμε τα στερεότυπα και να προωθήσουμε μια κοινωνία που αγκαλιάζει την πολυμορφία και τη δικαιοσύνη. Και οι δημοσιογράφοι κατέχουν κομβικό ρόλο σε αυτό, ως μεσολαβητές της Αλήθειας και Υπερασπιστές των Δικαιωμάτων.