Γυάρος: Από μαρτυρικό νησί, τόπος επενδύσεων; Αντιδράσεις εξορίστων και αρχιτεκτόνων

Αντιδράσεις έχει προκαλέσει τις τελευταίες ημέρες η πρόταση ιδιωτικής εταιρείας για μετατροπή του ιστορικού κτηρίου των φυλακών της Γυάρου σε χώρο πράσινης ανάπτυξης με στόχο την τουριστική εκμετάλλευσή του.

Συγκεκριμένα, όπως καταγγέλλει ο Σύλλογος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974, σε ανακοίνωσή του με τίτλο “Κάτω τα χέρια από τη Γυάρο!”, ο μνημονικός αυτός τόπος του Εμφυλίου και της Χούντας κινδυνεύει να μετατραπεί σε ‘water & energy self-sufficient Hub’ (‘αυτάρκη κόμβο νερού και ενέργειας’) ύστερα από πρόταση της μεγάλης βιομηχανίας αλουμινίου, στο πλαίσιο του Arxellence 3, που προκήρυξε μαζί με Αστική ΜΚΟ, η οποία τελεί υπό την εποπτεία και συνδιοργάνωση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ) και έχει τεθεί υπό την αιγίδα του ΥΠΕΝ, του Υπουργείου Πολιτισμού και του επίσημου τουριστικού ιστότοπου Νοτίου Αιγαίου, με χορηγούς επικοινωνίας γνωστά περιοδικά του χώρου της αρχιτεκτονικής και των τεχνικών έργων.

Σήμερα, Παρασκευή 28 Ιουνίου στις 6 το απόγευμα ο ΣΦΕΑ καλεί σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο Μέγαρο Μουσικής ενάντια “στη φιέστα της παρουσίασης του διαγωνισμού για τη Γύαρο”.

“Πριν 50 χρόνια, στις 24 Ιουλίου 1974, την επαύριο της πτώσης της χούντας, συγγενείς και φίλοι, κρατώντας το πανό ‘Δώστε τη χούντα στο λαό’, υποδέχονταν στο λιμάνι της Ραφήνας τους εξόριστους που επέστρεφαν από τη Γυάρο. Πενήντα χρόνια μετά δεν πρέπει να επιτρέψουμε στην κυβέρνηση να παραδώσει τη μνήμη της Γυάρου στα νύχια αγοράς, στο όνομα της περιβόητης ‘πράσινης μετάβασης‘” τονίζει στην ανακοίνωσή του.

Τι γυρεύουν οι επενδυτές στη Γυάρο;

“Μπορεί ένας τόπος παραδομένος στη φθορά και την εγκατάλειψη να αποκτήσει νέα ζωή;”, αναγράφεται χαρακτηριστικά στην ανάρτηση της εταιρείας αλουμινίου, καλώντας την παγκόσμια αρχιτεκτονική και επιστημονική κοινότητα να καταθέσει τις προτάσεις της για το νησί της Γυάρου, στο πλαίσιο του διεθνούς διαγωνισμού αρχιτεκτονικών ιδεών (Arxellence 3)

“Αυτό το ρητορικό ερώτημα θέτει ο διαγωνισμός για την αξιοποίηση της Γυάρου προς ένα ‘βιώσιμο μέλλον’, αποσιωπώντας ότι αυτός ο μαρτυρικός, από τα ρωμαϊκά ακόμα χρόνια, τόπος παραδόθηκε επίτηδες στη φυσική φθορά, όπως και πολλοί αντίστοιχοι τόποι ιστορικής μνήμης, προκειμένου να βυθιστούν στη λήθη. Ούτε, βέβαια, ομολογούν ότι η θολή ‘νέα ζωή’ που υπόσχονται για το θανατονήσι, είναι η ‘χωρίς τα κόμπλεξ του παρελθόντος’ επανάχρησή του, δηλ. η τουριστική του εκμετάλλευση, η παράδοσή του σε ιδιωτικά, κερδοσκοπικά συμφέροντα. Η κυβέρνηση, άλλωστε, έχει εφαρμόσει την ίδια αγοραία ‘συνταγή’ στην Δημόσια Παιδεία και Υγεία, στη δημόσια περιουσία και σε οτιδήποτε αποτελεί κοινό αγαθό”, τονίζει η ανακοίνωση του ΣΦΕΑ.

Σε σχετική ανακοίνωσή της η αρχιτεκτόνισσα, Στελίνα Πορτέση, MArch AUTH, MSc NTUA, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΕΔΑΣ) και μέλος της Αριστερής Κίνησης Εργαζομένων Αρχιτεκτόνων,

“Η νέα αυτή ζωή που θα αποκτήσει η Γυάρος θα είναι άλλο ένα τουριστικό προϊόν, πιο εναλλακτικό ενδεχομένως, για τους λάτρες του «ανέγγιχτου» μεσογειακού τοπίου στο πλαίσιο της αειφορίας και της ενεργειακής αυτάρκειάς του, πλήρως αποκομμένο από το ιστορικό του πλαίσιο και τις πολιτικές του καταβολές.

Μια νέα ζωή αβίωτη, όπως όλων των εξόριστων που κάποτε κατοίκησαν το νησί. Δεν υποστηρίζουμε ότι η ενεργειακή αυτάρκεια και η διάσωση της θαλάσσιας πανίδας είναι στοιχεία προς τη λάθος κατεύθυνση, ούτε φυσικά ότι η Γυάρος και τα υπόλοιπα ξερονήσια θα πρέπει να αφεθούν να ρημάζουν στο χρόνο”.

“Η λύση όμως, για να μην επέλθει η φθορά, δεν είναι κοινωφελή ιδρύματα του εφοπλιστικού κεφαλαίου και εταιρίες που έχουν ανάγκη να διαφημίσουν τα προϊόντα τους να μπορούν να πάρουν αποφάσεις σχετικά με ιστορικούς τόπους ιδιαίτερης πολιτικής φόρτισης. Αλλά να υπάρξει και να εφαρμοστεί ένα σαφές πλαίσιο προστασίας και ανάδειξης αυτών των τόπων, όπως ήδη εδώ και χρόνια έχουν καταδείξει τεκμηριωμένα επιστήμονες αλλά και οι ίδιοι οι εξόριστοι που κάποτε έζησαν σε αυτά τα νησιά” σημειώνει και προσθέτει:

“Ήδη η βίαιη τουριστικοποίηση των τελευταίων χρόνων, μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και χωρίς νομικό πλαίσιο προστασίας, έχει κάνει όχι μόνο τα νησιά αλλά και τις πόλεις μας αβίωτες. Αυτό από μόνο του θα μπορούσε αν αποτελέσει επιχείρημα ώστε να αφήσουμε κάποιες ρανίδες εδάφους στη φύση και να μην κυνηγάμε τον κορεσμό της ως κάτι επικερδές. Ακόμη και οι διαβεβαιώσεις τις υπεύθυνης εταιρίας, ότι δεν πρόκειται για άλλον ένα τουριστικό προορισμό των Κυκλάδων έτσι όπως αυτοί έχουν προκύψει μέχρι σήμερα, βρίσκονται σε θολό τοπίο”, συνεχίζει ενώ τονίζει πως οι όροι του διαγωνισμού δεν είναι δημόσια αναρτημένοι, με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτή μια ασφαλής κριτική ως προς τις προθέσεις των εμπλεκόμενων φορέων.

“Οι αξίες, οι αρχές, το κοινωνικό όραμα των αγωνιστών που μαρτύρησαν στη Γυάρο ενσωματώνουν τον σεβασμό στη φύση απέναντι σ’ αυτούς που επιδιώκουν να μετατρέψουν ένα τοπόσημο ελευθερίας σε τόπο κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης, αφού το 2011 αποχαρακτηρίστηκε ως ‘ιστορικός τόπος’ το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού, με σκοπό την προώθηση επενδύσεων για αιολικά πάρκα” επισημαίνει ο ΣΦΕΑ, τονίζοντας πως “η αφιλόξενη Γύαρος, πρέπει να αναδειχθεί σε επισκέψιμο τόπο ιστορικής μνήμης, όπως θεσπίστηκε το 2001, με τη διάσωση και αποκατάσταση των κτηρίων-φυλακών, που το 1947 έχτισαν οι τότε πολιτικοί κρατούμενοι και όπου υπεράσπισαν τις ιδέες και τους αγώνες τους εξόριστοι δεσμώτες της χούντας”.

“Η Γυάρος δεν ήταν απλά μια εξορία: ήταν ένα «στρατόπεδο αναμόρφωσης», όπου ο μόνος νόμος που ίσχυε ήταν η κατάργηση του νόμου στο όνομα του νόμου, μέσω της άκριτης άσκησης βίας από την εξουσία. Και αυτό είναι κάτι που δύσκολα επανανοηματοδοτείται χωρίς την αγωνία διατήρησης της μνήμης αυτής της εμπειρίας.

Οποιαδήποτε χωρική προσέγγιση που αδιαφορεί για το παραπάνω σκέλος ή στέκεται ουδέτερα κι αδιάφορα απέναντι σε αυτό, αδιαφορεί για την ιστορία και τη μνήμη με όρους κατάργησή τους. Η Γυάρος θα πρέπει να είναι επισκέψιμη, ανοιχτή σε όλες κι όλους, διατηρώντας το δημόσιο χαρακτήρα της και όλα τα ιστορικά κτίρια πάνω στο έδαφός της να διατηρηθούν, ώστε να επιβιώσει η μνήμη της στο παρόν και το μέλλον. Το να αποφασίσει κάποιος ιδιώτης ή μία ιδιωτική εταιρία τι θα κάνουμε με ιστορικούς τόπους όπως η Γυάρος είναι από μόνο του δυστοπικό. Κι αν αυτή η άποψη ενέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί «αναχρονισμός», αλήθεια, εσείς θα ήσαστε εντάξει με το να ιδρυθεί ένα τεχνολογικό πάρκο στο Άουσβιτς;“ καταλήγει από την πλευρά της η κ. Πορτέση.