Γιορτή του πατέρα: Η ήρεμη δύναμη του πατρικού συμβόλου

Σήμερα, 21 Ιουνίου, με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα του Πατέρα είναι ευκαιρία να ανατρέξουμε στον ρόλο του πατέρα, ο οποίος είναι πολύτιμος αμφίπλευρος αλλά και λίγο παραμελημένος, καθώς η μητέρα καταφέρνει να έχει σχεδόν πάντα τα σκήπτρα! Η αντίληψη όμως ότι «τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώνουν χωρίς τη μητέρα τους» έχει αντικατασταθεί με μια νέα στάση ότι «τα παιδιά χρειάζονται και τους δυο γονείς». Ο πατέρας σκιαγραφείται από τα παιδιά ως μια φιγούρα ηρωική, προστατευτική, ως ένα σύμβολο άτρωτο και παντοδύναμο. Η δύναμη της πατρικής φιγούρας συντελεί στη δόμηση της προσωπικότητας του παιδιού.

Ο πατέρας αποτελεί τον τρίτο πόλο στο δεσμό ανάμεσα στο παιδί με τη μητέρα. Η εικόνα του πατέρα έρχεται για να διδάξει στο παιδί την ύπαρξη και άλλων ανθρώπων, πέρα από αυτή της μητέρας στην κοινωνία, όπου καλείται να ζήσει. Η εικόνα του πατέρα στα μάτια των βρεφών συνήθως εδραιώνεται μέσα από τη μητέρα, δηλαδή από τη σχέση που ο ίδιος έχει αναπτύξει με τη μητέρα του παιδιού. Τα παιδιά είναι δέκτες αυτών των μηνυμάτων, μια καλή και στοργική συζυγική σχέση θέτει τα θεμέλια για μια υγιής σχέση πατέρα-παιδιού. Τα βρέφη για να οργανωθούν και εν συνεχεία να αναπτυχθούν έχουν ανάγκη από αμέριστη στοργή και αγάπη. Ερευνά αποδεικνύει ότι τα παιδιά που ως βρέφη είχαν στερηθεί τη γονική στοργή και προστασία καθυστερούν να εμφανίσουν στο πρόσωπο τους ένα χαμόγελο. Όλες οι άσχημες εικόνες που έχουν αποτυπωθεί στα παιδιά δεν διαγράφονται εύκολα, αντιθέτως παρεμποδίζουν την υγιή εξελικτική τους πορεία.

Πώς ένα αγόρι μπορεί να δομήσει ένα ισχυρό «εγώ» εν απουσία του πατέρα του; Ο ερχομός ενός πατέρα λυτρώνει το παιδί, δηλαδή διακόπτει ομαλά την μέχρι τώρα εξαρτητική σχέση του με τη μητέρα και το εισάγει σε έναν άλλο τρόπο ζωής, όπου το ίδιο το άτομο έχει τη δύναμη να είναι αυτόνομο και ανεξάρτητο. Η ανδρική ταυτότητα ενός αγοριού προϋποθέτει το πατρικό πρότυπο. Όταν αυτή η «καρέκλα» του σπιτιού (πατρική) μένει κενή δημιουργείται μια ψυχική απώλεια στο παιδί, καθώς αυτό καλείται να μάθει τον ανδρικό ρολό μέσα από τα στερεοτυπικά πρότυπα της κοινωνίας. Παρόλο που, η σχέση πατέρα-γιου παρουσιάζεται ανταγωνιστική, καθώς ο πατέρας «κλέβει» τη μητέρα από το γιο και ο γιος «κλέβει» τη σύζυγο από το πατέρα, παίζει καταλυτικό ρολό για τη ζωή ενός αγοριού. Ένα αγόρι που μεγαλώνει χωρίς πατέρα μυείται στο ανδρικό πρότυπο με ρόλους κλείσε και στείρους. Ενδέχεται αυτά τα αγόρια να αναπτύσσουν συμπεριφορές επιθετικότητας και βίας στις σχέσεις τους με τους άλλους.

Επιπροσθέτως, ενέχει μεγάλη επικινδυνότητα να υπάρξει ο λεγόμενος «συμβολικός γάμος» μεταξύ μητέρας-γιου, καθώς η απουσία του πατέρα πυροδοτεί τη προσκόλληση του αγοριού με τη μητέρα σε σημείο παθολογικό. Πανομοιότυπα αποτελέσματα με αυτά του απόντα πατέρα στη ψυχοσύνθεση του παιδιού έχει και ο ελλειπτικός ή αυταρχικός πατέρας. Μια πατρική φιγούρα που λείπει πολλές ώρες από το σπίτι και δεν συμμετέχει ιδιαίτερα στη ζωή του παιδιού του ή μια αυταρχική εικόνα που αποδοκιμάζει συνεχώς το παιδί, αποπαίρνοντας η επιπλήττοντάς το φαντάζει για τα παιδιά ως ένας δυνάστης παρά ως ένα άτομο να στηριχτούν και να αισθανθούν ασφάλεια. Επομένως, το παιδί ενδέχεται να δημιουργήσει μια προσωπικότητα υποτακτική η/και παραβατική.

Η πατρική φιγούρα περνά από πολλά σταδία στα μάτια ενός παιδιού. Η σχέση του αγοριού με τον πατέρα του αρχίζει να χτίζεται μετά τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής του παιδιού. Η πατρική φιγούρα μεταξύ την ηλικία των 4 με 5 ετών του παιδιού διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο, καθώς το παιδί τότε αναζητά εμφανώς να εξερευνήσει τη σχέση του με τον πατέρα. Όταν το παιδί αρχίσει να ανακαλύπτει τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια επέρχεται η πρώτη σύγκρουση με το πατέρα του. Έτσι, η εξιδανικευμένη εικόνα του πατέρας αρχίζει να απομυθοποιείται. Εν συνεχεία, η εφηβεία φέρει τη δεύτερη, πιο μεγάλη σύγκρουση παιδιού-πάτερα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι έφηβοι αποκτούν μια κριτική στάση για τα πάντα. Έντονες αντιδράσεις υπάρχουν τόσο από τη πλευρά του παιδιού όσο και του πατέρα, καθώς ο καθένας προσπαθεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Στην τρίτη περίοδο, καθώς ο έφηβος ενηλικιώνεται οι σχέσεις με τον πατέρα αναδομούνται και περνούν σε ένα άλλο επίπεδο πιο ώριμο και ισορροπημένο.

Οι επιτυχημένες σχέσεις παιδιών-γονέων εξαρτώνται από τη σχέση και των δυο συζύγων. Εάν οι τελευταίοι μιλούν ο ένας για τον άλλον με όμορφους χαρακτηρισμούς, τότε και το παιδί θα ζωγραφίσει τις φιγούρες τους με χρώματα φωτεινά μέσα και έξω από την καρδιά του.

Πολλές φορές οι μπαμπάδες χάνουν το μετρό στη διαπαιδαγώγηση, κυρίως των γιών τους, καθώς τους κυριεύει η επιθυμία να δημιουργήσουν έναν γιο δυνατό, τολμηρό, ακμαίο και αποφασιστικό. Το ιδανικό αυτό μοντέλο γιου παρασύρει συχνά τους πατεράδες να ενσαρκώνουν ένα καταδυναστευτικό τρόπο «χειρισμού» απέναντι στους γιους τους με αποτέλεσμα να αποτρέπει τα παιδιά από μια αρμονική και ποιοτική ζωή. Πράγματι, τα παιδιά απέναντι σε μια σκληρή εικόνα του πατέρα, χωρίς στοιχεία τρυφερότητας, τα ίδια μπλοκάρουν το ψυχισμό τους και δεν μπορούν να λειτουργήσουν παραγωγικά. Τα παιδιά συνηθίζουν να ζουν με έναν διαρκή εσωτερικό φόβο που προέρχεται από την επιβλητική εικόνα του πατέρα.

Η τρυφερότητα ενός πατέρα δεν οδηγεί τα αγόρια σε μια θηλυπρεπή φιγούρα αλλά σε ένα μέσο αυτοσυντήρησης και ανάπτυξης. Η φροντίδα του προς τα παιδιά μεταφράζεται ως σεβασμός και αναγνώριση της ύπαρξης τους.

Μια κακή σχέση πατέρα-παιδιού έχει τη δύναμη να εκμηδενίσει όλο το είναι του παιδιού. Το παιδί δεν μπορεί να απεγκλωβιστεί συναισθηματικά από τη σχέση με τον πατέρα του και να την αντικαταστήσει με άλλες σχέσεις π.χ. παππού, θείου κ.ά., διότι το παιδί κατηγορεί τον εαυτό του για την προβληματική αυτής της σχέσης, πνίγεται στις ένοχες και τις τύψεις. Επιπροσθέτως, η χαμηλή αυτοπεποίθηση και η εμφυτευμένη δυσπιστία του δεν του επιτρέπει να συνάψει σχέσεις με άλλους.

Σημαντικά Tips:

• Να αγκαλιάζετε και να υπενθυμίζετε στο παιδί σας ότι το αγαπάτε και ότι είναι σημαντικό για εσάς.
• Να επιδιώκετε συχνή επαφή μαζί του, ακόμη και μέσω τηλεφώνου ή καλύτερα μέσω βιντεοκλήσης.
• Δείξτε σημασία στα λεγόμενα του και να συμμετέχετε στο πρόβλημα του.
• Ζητήστε τους τη γνώμη σας για μια σκέψη σας ή για κάτι οικογενειακό που τα αφορά, όπως η επιλογή ενός ταξιδιού, ενός φαγητού κ.ά.
• Μην απαξιώνετε τις προσπάθειες του και μην συγκρίνεστε μαζί του.
• Διαθέστε υπομονή και επιμονή. Κανείς δεν γεννιέται τέλειος και αλάνθαστος.
• Αφιερώστε χρόνο μαζί του. Η απουσία σας είναι αναντικατάστατη. Είναι σημαντικό να παίζετε όχι μόνο μαζί του αλλά και με όλη την οικογένεια ομαδικά παιχνίδια.
• Παραδεχτείτε τα λάθη σας, το παιδί έχει τρομερή αντίληψη, μη το υποτιμάτε.
• Δώστε πρωτοβουλία στο παιδί να σας πει ποια συμπεριφορά σας θα ήθελε να αλλάξετε απέναντι του.
• Απελευθερωθείτε από τη σχέση σας με το δικό σας πατέρα. Συγχωρεστείτε και αφήστε τον εαυτό σας ανοιχτό. Μην επαναλαμβάνετε συμπεριφορές που σας πλήγωσαν ως παιδί στο δικός σας παιδί.
• Μην έχετε εκρηκτικές συμπεριφορές απέναντι του. Κρατήστε την ψυχραιμία σας. Να θυμάστε ότι τα άσχημα λόγια και οι βίαιες πράξεις δεν σβήνονται εύκολα από τη μνήμη ενός παιδιού.
• Αποτελείτε τον καθρέφτη των παιδιών τους. Επομένως, μην ξεχνάτε να χαμογελάτε και να προσπαθείτε να τον διατηρείτε κάθε μέρα και πιο λαμπερό!

Δεν υπάρχει μαγική συνταγή για να γίνει κάνεις επιτυχημένος πατέρας! Η προσωπικότητα ενός άνδρα δεν παραμένει σταθερή, αυτή αλλάζει, μόλις γίνει πατέρας. Έρευνα αναφέρει ότι οι διεργασίες του εγκέφαλου των ανδρών μόλις αυτοί γίνουν μπαμπάδες είναι διαφορετικές. Ο εγκέφαλος τους δρα και συμπεριφέρεται όμοια με αυτόν των γυναικών. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος ότι πατέρας δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι, επομένως πάντα υπάρχει πιθανότητα βελτίωσης και εξέλιξης μιας συμπεριφοράς απέναντι στο παιδί.

Φραντζέσκα Καραγιάννη,

MSc Κλινική Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια