Η Χρυσή Αυγή στις πλατείες: Γκρεμίζοντας ένα συστημικό μύθο

Από τη στιγμή που ανακοινώθηκε η δικαστική απόφαση για τη Χρυσή Αυγή, με την οποία το νεοναζιστικό μόρφωμα έπαιρνε και επίσημα πλέον τον “τίτλο” της εγληματικής οργάνωσης, άρχισε μία τιτάνια προσπάθεια από το εγχώριο μιντιακό κατεστημένο να συνδεθεί πάση θυσία η Χρυσή Αυγή με το κίνημα των πλατειών (ιδιαίτερα την “πάνω” πλατεία) σε μία προσπάθεια να εμφανιστεί το τότε κίνημα των αγανακτισμένων ως ένα κίνημα που είχε αναπτύξει έντονο φλερτ με το φασισμό και εν τέλει να χαρακτηριστεί η κάθε αντισυστημική προσπάθεια ως εν δυνάμει φασιστική.

Είναι όμως πράγματι έτσι τα πράγματα; Ηταν όντως παρούσα η Χρυσή Αυγή στις πλατείες και πήρε μέρος στην εν πολλοίς αυθόρμητη αντίδραση εναντίον των μνημονίων του 2011; Οσοι από τους αναγνώστες, βίωσαν οι ίδιοι την εμπειρία των πλατειών, προφανώς και έχουν έτοιμη την απάντηση. Ωστόσο, επειδή η πλειονότητα των δέκα εκατομμύριων κατοίκων της χώρας δεν ήταν εκεί και επειδή οι σημερινοί 20άρηδες πριν από 10 χρόνια ήταν μόλις 10 ετών, είναι χρήσιμο να δώσουμε το λόγο σε ερευνητές οι οποίοι έχουν ήδη καταπιαστεί με τη μελέτη του κινήματος, τις επιδράσεις του και την πορεία του μέσα στο χρόνο.

Από την Κυριακή 18/10 στις 07:00 το πρωί και για 72 ώρες δείτε εντελώς ΔΩΡΕΑΝ στο News 24/7 το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ “Golden Dawn Girls” (Τα Κορίτσια της Χρυσής Αυγής)

Ο Χρήστος Γιοβανόπουλος είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Westminster στο Λονδίνο, υποψήφιος διδάκτωρ κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Vrije Universiteit of Amsterdam και διδακτορικός ερευνητής ειδικευμένος στη σχέση του κινηματογράφου με τις εθνικές και νεολαιίστικες κουλτούρες. Πήρε μέρος στη συγγραφή του συλλογικού τόμου “Δημοκρατία Under Construction” και συμμετείχε ενεργά στο κίνημα ως μέλος της ομάδας επικοινωνίας. Η Χάρα Κούκη από την πλευρά της είναι διδάσκουσα στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστήμιου της Κρήτης και στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και η έρευνά της αφορά κυρίως τις κοινωνικές ανισότητες και τα κοινωνικά κινήματα.

“Οι πλατείες προέκυψαν όταν κατέρρευσαν όλοι οι προηγούμενοι δεσμοί”

Κατά τον Χρήστο Γιοβανόπουλο στις πλατείες “μπορούσε να δει κανείς κάθε είδους κόσμου, δεν υπήρχε μία σαφής κατηγοριοποίηση των ανθρώπων που κατέβαιναν και έπαιρναν μέρος. Το βασικό ήταν ότι όλα αυτά έλαβαν χώρα σε μία στιγμή που κατέρρεαν οι δεσμοί που είχε ο κόσμος με προηγούμενες τοποθετήσεις του”. Οταν, κοινώς, πέθαινε το παλιό και πάλευε να γεννηθεί το καινούργιο.

Η Χάρα Κούκη σημειώνει γι’ αυτό ότι “δεν το περίμενε κανείς, αλλά συνέβη… συνυπήρξαν τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι και διεκδίκησαν πράγματα όλοι μαζί. Και αυτή η βιωμένη εμπειρία και μνήμη δεν είναι απίθανο να ξανασυμβεί και αυτό είναι κάτι που δίνει ελπίδα. Δεν το βλέπω δηλαδή ως κάτι που τελείωσε οριστικά ούτε το αντιλαμβάνομαι σήμερα το 2020 ως μία μακρινή ανάμνηση, δεν είναι κάτι τέτοιο το κίνημα των πλατειών”.

Και δεν είναι όντως γιατί, όπως αναφέρουν αμφότεροι, το κίνημα συνδέθηκε με δράσεις που παρατηρήσαμε όλοι μέσα στην πόλη της Αθήνας αλλά και στις άλλες τα αμέσως επόμενα χρόνια, τα χρόνια της βαθιάς κρίσης: “Οι πλατείες συνδέθηκαν άμεσα με το κίνημα της αλληλεγγυής, θα έλεγε κανείς ότι το αρχικό κίνημα αποκεντρώθηκε, έφυγε από το κέντρο της πόλης και πήγε στις γειτονιές για να δημιουργήσει τα κοινωνικά παντοπωλεία και τα φαρμακεία. Εχει, κοινώς, συνέχεια και βγαίνει σε διάφορες φάσεις. Συνδέει επίσης τους ανθρώπους μ’ αυτό που ονομάζουμε δημόσιο χώρο”, σχολιάζει η Χαρά Κούκη.

“Το κίνημα συνεχίζει μ’ ένα τρόπο να υπάρχει ακόμα, επέδρασε και άλλαξε ακόμα και τα πολιτικά κόμματα. Η πλειονότητα του κόσμου του ήταν άνθρωποι πολιτικοποιημένοι οι οποίοι όμως δεν άνηκαν σε κάποιο κόμμα. Το κίνημα έβαλε οριζόντια αιτήματα, καθόρισε το πολιτικό σκηνικό και την πλήρη επίδραση και εξέλιξή του ίσως να μην την έχουμε δει ακόμα. Και ακόμα επίσης δεν ξέρουμε ποια μορφή θα λάβει στο μέλλον η λαϊκή πρωτοβουλία” υπογραμμίζει ο Χρήστος Γιοβανόπουλος.

Ο μύθος της παρουσίας της ΧΑ

Το κίνημα των αγανακτισμένων ήταν ένα κίνημα των από κάτω με ότι αυτό συνεπάγεται. Ενα κίνημα αυθόρμητο, τουλάχιστον ως προς τη γέννησή του. Είχε χώρο λοιπόν σ’ αυτό μία οργάνωση με παραστρατιωτικά χαρακτηριστικά, μία φασιστική οργάνωση όπως η Χρυσή Αυγή;

“Τις πρώτες ημέρες” αναφέρει ο Χρήστος Γιοβανόπουλος “δεν βλέπαμε πολλούς αριστερούς. Υπήρχαν πολλοί με γραβάτα και κοστούμι και άνθρωποι που είχαν απολυθεί από τις δουλειές τους. Ο διαχωρισμός μεταξύ πάνω και κάτω πλατείας θα έλεγα ότι υπήρχε και δεν υπήρχε. Μπορώ να πω ότι ο διαχωρισμός έγινε μέσω των ΜΜΕ από ακροαριστερούς προκειμένου να βρουν ένα τρόπο να δικαιολογήσουν ή να υπερβούν τους δικούς του δισταγμούς για να συμμετάσχουν.

Η αλήθεια είναι ότι η πάνω πλατεία έβγαλε ένα στοιχείο πληβειακό. Ο κόσμος εξέφραζε αυτά που ένιωθε με έναν πιο χυδαίο, θα μπορούσα να πω, τρόπο, φαινόταν και στα συνθήματα αυτό. Η κάτω πλατεία είχε κόσμο πιο νέο, φοιτητές, είχε τις δικές της συσσωματώσεις.

Δεν υπήρχαν όμως οργανωμένα ακροδεξιά στοιχεία στην πάνω πλατεία. Αλλωστε υπάρχουν έρευνες που καταδεικνύουν ότι στροφή του εκλογικού σώματος προς την ακροδεξιά παρατηρείται από το Νοέμβριο του 2011 και μετά, χρονικό διάστημα κατά το οποίο το κίνημα των πλατειών είχε ουσιαστικά τελειώσει ως προς την αρχική του μορφή.

Πολλοί σήμερα πιστεύουν ότι έχουν κλείσουν τους λογαριασμούς τους με την παρένθεση της έντονης παρέμβασης του λαϊκού στοιχείου με την καταδίκη της Χρυσή Αυγής. Μόνο που ξεχνούν ότι η Χρυσή Αυγή δεν έχει σχέση με το λαϊκό στοιχείο. Δεν έχει σχέση με οποιαδήποτε λαϊκή πρωτοβουλία ούτε υπεραπσπίζει δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών. Εχει μία κουλτούρα ματσό και τσαμπουκά”.

Ιδιαίτερα σημαντική εδώ η παρέμβαση της Χαράς Κούκη που επισημάνει: “Μιλώντας καθαρά ερευνητικά, δεν προκύπτει καμία οργανωμένη παρουσία της Χρυσής Αυγής στην πάνω πλατεία, δεν υπάρχουν δεδομένα ερευνητικά γι’ αυτό. Ούτε είχε εκφράσει η Χρυσή Αυγή οποιαδήποτε επιθυμία να εκπροσωπηθεί είτε στην πάνω είτε στην κάτω πλατεία”.

“Αντίθετα” συμπληρώνει, “εκείνο το διάστημα η ΧΑ ήταν αλλού, το ενδιαφέρον της ήταν αλλού, έκανε πογκρόμ εναντίον μεταναστών στις γειτονιές. Η Χρυσή Αυγή, ωστόσο, δεν είχε και δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με τις πλατείες. Μάλιστα, ενώ υπήρξαν μεμονωμένα ξενοφοβικά περιστατικά, έχει ενδιαφέρον ότι απομονώθηκαν άμεσα, δεν βρήκαν χώρο”.

“Υπάρχει και κάτι άλλο” ξαναπαίρνει το λόγο ο Γιοβανόπουλος. “Κόσμος κρατούσε την ελληνική σημαία. Αλλά πίσω από τη σημαία δεν κρύβεται πάντα ένας εθνιστικής. Απλά ήταν ένας πολίτης που διεκδικούσε λόγο για το τι συμβαίνει στην χώρα του κόντρα στον σφετερισμό της δημοκρατίας από τις ελιτ και την Τρόικα, και όχι κόντρα στους μετανάστες. Ηταν ένα σύμβολο δημοκρατίας, όχι εθνικισμού η σημαία”.

Το κίνημα και η επίδρασή του στην ελληνική κοινωνία

Οπως εξηγεί ο Χρήστος Γιοβανόπουλος, η κυρίως φάση του κινήματος στις πλατείες είχε διάρκεια περίπου δύο μηνών. Τι έγινε όμως στη συνέχεια; “Οι πλατείες, κατά τη γνώμη μου, παρήγαγαν άμεσα πολιτικά αποτελέσματα. Αναθεώρησαν τη σχέση του πολίτη με το πολιτικό σύστημα. Αμφισβήτησαν την ουσία του πολιτικού συστήματος και γι’ αυτό το λόγο ο ΣΥΡΙΖΑ, που ήταν το κύριο πολιτικό όχημα της αγανάκτησης, δεν μπόρεσε να δημιουργήσει σχέσεις και δεσμούς με το κίνημα” αναλύει.

“Επίσης, δεν ξεφούσκωσε εύκολα. Ας πάρουμε παραδείγματα από τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, το κίνημα του Δεκέμβρη του 2008 ή αυτό των καταλήψεων ας πούμε δεν είχαν μεγαλύτερη διάρκεια. Πήγε φουλ για δύο μήνες αλλά μετά δεν τελείωσε. Διαχύθηκε μέσα στην κοινωνια. Οπως λέγαμε και σε ένα από τα τελευταία δελτία τύπου που εκδώσαμε, είμαστε εμείς και είμαστε παντού”.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η Χαρά Κούκη που σημειώνει: “Οι πλατείες σηματοδότησαν για την χώρα μια ρήξη αλλά και μια συνέχεια. Έφεραν μαζί κόσμο που ήταν ήδη στο δρόμο, ήδη προσπαθούσε για κάτι διαφορετικό. Αλλά μας έδωσε και κάτι καινούργιο, νέους τρόπους να διεκδικούμε ένα καλύτερο αύριο, νέους τρόπους να συνυπάρχουμε.

Εν συνεχεία οι κινήσεις αυτές έφεραν τα μεγάλα κινήματα της αλληλεγγύης και συνδέθηκαν με τον αντιφασισμό με δυνάμεις καθαρά από τα κάτω. Αναπτύχθηκε μία πολύ συγκεκριμένη δυναμική στην ελληνική κοινωνία που την βλέπουμε ακόμη και σήμερα.

Αποδείχθηκε πως αλλάζουν οι κινηματικές διαδικασίες την ερμηνεία και το πλαίσιο απο τα κάτω. Επηρεάζουν. Η ΝΔ τις προάλλες είχε κόσμο στην πορεία έξω από τα δικαστήριο μία πορεία που με βάση το νέο νόμο περί πορειών, ήταν παράνομη. Αναγκάστηκαν κάποιοι να γίνουν ή να εμφανιστούν ως αντιφασίστες”.

Για το μέλλον ο Γιοβανόπουλος αναφέρει επίσης ότι “η εμπειρία των πλατείων αναμένεται να παίξει μεγάλο ρόλο. Ο αντισυστημισμός προφανώς και δεν είναι η Χρυσή Αυγή. Η Χρυσή Αυγή ήταν πάντα μία λύση συστημική ανάγκης αλλά πλέον έχει πάψει να αποτελεί λύση για το σύστημα. Αν είχε προτιμηθεί ένα πιο εθνικιστικό μοντέλο, μην έχετε καμία αμφιβολία ότι η Χρυσή Αυγή θα τους ήταν πολύ χρήσιμη”.

“Σήμερα”, καταλήγει η Κούκη “είναι αυτό που έχουμε χαρακτηρίσει ως ακραίο κέντρο που λόγω της φοβίας του αναζωπυρώνει τη θεωρία των δύο άκρων για να εμφανίσει βία και από την άλλη πλευρά. Κατασκευάζει έτσι μια μνήμη που όμως δεν προκύπτει από την βιωμένη εμπειρία τόσων ανθρώπων που βρέθηκαν στις πλατείες”.

Εν τέλει τι ήταν πλατείες, αν θέλουμε να μιλήσουμε περισσότερο σχηματικά; Αναλαμβάνει την ευθύνη ο Χρήστος Γιοβανόπουλος: “Μετα την πρώτη συγκέντρωση στο Σύνταγμα, πήγα στο φούρνο της γειτονιάς μου να αγοράσω κάτι. Τον είχε μία κυρία γύρω στα 60. Συζητούσε με μία μεγαλύτερη γυναίκα που την ρωτούσε αν είχε πάει στη συγκέντρωση. ‘Δεν είχα πάει’ απάντησε “αλλά ήταν πολύ ωραία από ότι έμαθα”. Οι πλατείες ήταν κάτι πάνδημο, αφορούσε τους πάντες”.

Ίσως λοιπόν επειδή ήταν αυθεντικά λαϊκό θα έπρεπε ακόμα και εννιά χρόνια να συκοφαντηθεί με τον πιο βρώμικο τρόπο. Η σύνδεσή του με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής αποτέλεσε σίγουρα χτύπημα κάτω από τη ζώνη, ήταν ένα χτύπημα σαν και αυτά που κατάφερναν οι φασίστες στα θύματά τους. Υπουλο, μέσα στο σκοτάδι, επαγγελματικό, με στόχο το θάνατο. Εχει πραγματικά τρομερό ενδιαφέρον η επιχείρηση σύνδεσης της όποιας αντισυστημικότητας με το φασισμό και τα παρακλάδια του. Και προφανώς πρόκειται για κάτι που τα μελλοντικά κινήματα θα το βρουν μπροστά τους ως μία τρικλοποδιά στα αρχικά τους βήματα. Τώρα πια όμως υπάρχει η εμπειρία (πρόσφατη, μάλιστα, χρονικά) και η γνώση. Άρα η αποδόμηση του αφηγήματος των κατεστημένων ελίτ είναι σχετικά εύκολη.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.