Μανώλης Γλέζος: Ο Νώλης για τ’ Απεράθου της Νάξου

Τον έγραψε η Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία. Τον έκαναν γραμματόσημο οι Σοβιετικοί. Τον σκίτσαρε ο Picasso. Ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτορας σε δεκάδες Πανεπιστήμια. Εξελέγη Βουλευτής και Ευρωβουλευτής, λαμβάνοντας εξαψήφιο αριθμό σταυρών. Τον κατέταξαν στους πλέον πολυγραφότατους Έλληνες, με ένα τεράστιο συγγραφικό, ποιητικό και επιστημονικό έργο.

Για την προσφορά του στ’ Απεράθου της Νάξου, τον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε, ελάχιστα είναι ευρέως γνωστά. Οι Απεραθίτες τον λέμε Νώλη. Γεννήθηκε στη Φυροΐστρα τον Σεπτέμβρη του ‘22, λίγες μέρες πριν τουφεκιστεί στο Γουδί ο Απεραθίτης Πρωθυπουργός και πρώτος ξάδερφος της λαλάς του της Γλεζομανώλενας (Σοφίας Φλωρίου Μπακάλου), Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης.

Ήταν γιος του Νίκου του Γλεζομανώλη-Οικονομολόγου, Δημοσιογράφου, απόφοιτου της Μεγάλης Σχολής του Γένους- και της Δασκάλας Ανδρομάχης Ναυπλιώτου και αδερφός του Νίκου Γλέζου, που εκτελέστηκε τον Μάη του ‘44 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής απ’ τους Γερμανούς. Το 1964, ο Νώλης ιδρύει στ’ Απεράθου τη Βιβλιοθήκη Νίκου Νικολάου Γλέζου, ο οποία φέρει το όνομα του εκτελεσθέντος αδερφού του, με χρήματα που συγκέντρωσε απ’ τον θάνατό του.

Η Βιβλιοθήκη, ήταν ένα τεράστιο πνευματικό επίτευγμα για ένα δυσπρόσιτο ορεινό χωριό της Νάξου εκείνη την εποχή, αφού εξασφάλιζε στους μαθητές πρόσβαση στη γνώση και εξοικείωση με το βιβλίο. Θεωρώ πως στην επίδοση και έφεση των Απεραθιτών στα Γράμματα το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η Βιβλιοθήκη έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Μέχρι σήμερα λειτουργεί στ’ Απεράθου και αριθμεί κοντά 20.000 τόμους.

Στα 60 χρόνια λειτουργίας της, ο Νώλης αποκλειστικά φροντίζει για τη συντήρησή της. Αξίζει να αναφερθεί εδώ, πως κατά την παρουσία του στις Βρυξέλλες ως Ευρωβουλευτής, έβγαζε πουγκί σε όποιον του ζητούσε να φωτογραφηθεί μαζί του, ζητώντας του ένα ευρώ για κάθε φωτογραφία, προκειμένου ν’ αποκτήσει η Βιβλιοθήκη στ’ Απεράθου δίκη της στέγη. Μερίμνησε γι’ αυτήν και μετά θάνατον, ζητώντας απ’ την οικογένειά του, να εκφράσει την επιθυμία του αντί στεφάνων, να δοθούν χρήματα στη μνήμη του για τη Βιβλιοθήκη του χωριού.

Το 1986, παραιτείται απ’ το Βουλευτικό του αξίωμα κι έρχεται στ’ Απεράθου να υπηρετήσει την ιδιαίτερη πατρίδα του ως Πρόεδρος της Κοινότητας. Άφησε την έδρα του στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, για ν’ ασχοληθεί με την Τοπική Αυτοδιοίκηση στη γενέτειρά του, ένα χωριό μόλις χιλίων κατοίκων. Στις κοινοτικές εκλογές του ‘86, να ειπωθεί πως ο Νώλης ως Υποψήφιος Πρόεδρος, είναι ο πρώτος που περιλαμβάνει γυναίκα στο ψηφοδέλτιό του.

Ως Πρόεδρος, εφαρμόζει το πείραμα της Άμεσης Δημοκρατίας στ’ Απεράθου, για το οποίο έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής. Συγκέντρωνε σε τακτά χρονικά διαστήματα τους χωριανούς στην Πλάτσα ή σε καφενεία του χωριού, ώστε να συναποφασίσουν για θέματα της Κοινότητας.

Συμβούλια δεν γίνονταν στα γραφεία της Κοινότητας “κεκλεισμένων των θυρών”. Μέσω αυτών των λαϊκών συνελεύσεων, αναβίωσε κατά κάποιον τρόπο στ’ Απεράθου, την Εκκλησία του Δήμου της Αρχαίας Αθήνας, κάνοντας πράξη τα παρακάτω λόγια, που συχνά τον ακούγαμε να λέει μέχρι σήμερα: “Όλες οι εξουσίες πηγάζουν απ’ τον λαό, εκπορεύονται απ’ τον λαό και ασκούνται απ’ τον λαό”.

Το 1987, ιδρύεται με πρωτοβουλία του στ’ Απεράθου, ο Συνεταιρισμός Λαϊκής Τέχνης. Πρόκειται για μια ομάδα γυναικών, που συνεργάζονται για να διατηρήσουν την Υφαντική Τέχνη ανέπαφη, με όλα τα απεραθίτικα χαρακτηριστικά της. Ο Συνεταιρισμός Υφαντικής Τέχνης Απεράθου, λειτουργεί κανονικά σήμερα στο χωριό και απασχολεί περίπου 20 γυναίκες. Είναι ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού κι ένα παράδειγμα ομαδικότητας και συνεργασίας, που συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη χειραφέτηση της γυναίκας στ’ Απεράθου.

Την ίδια χρονιά, εγκαινιάζει το Γεωλογικό Μουσείο “Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης”, δηλαδή το δεύτερο μεγαλύτερο Γεωλογικό Μουσείο στην Ελλάδα, που σήμερα διαθέτει 2.500 εκθέματα. Δωρίζει μάλιστα την προσωπική του συλλογή πετρωμάτων για να στηθεί το Μουσείο. Παράλληλα, μαζί με τη νεολαία του χωριού, συλλέγει παλιά αντικείμενα της απεραθίτικης καθημερινής ζωής κι έτσι εγκαινιάζει και το Λαογραφικό Μουσείο “Γιάννης Κατεινάς” το 1988.

Μετά το 2000, ιδρύει και το Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Απεράθου, που φιλοξενεί έργα τέχνης 75 Απεραθιτών Καλλιτεχνών. Σήμερα στ’ Απεράθου, μαζί με το Αρχαιολογικό Μουσείο “Μιχάλης Μπαρδάνης” και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, λειτουργούν συνολικά 5 Μουσεία, κάτι πρωτοφανές για για ένα ορεινό χωριό ενός νησιού των Κυκλάδων, με μόλις 700 μόνιμους κατοίκους.

Χωρίς αμφιβολία, ο Νώλης κατέστησε τ’ Απεράθου τουριστικό προορισμό, αφού τα Μουσεία που ίδρυσε, αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών κάθε καλοκαίρι.

Τα έτη 1987 με 1989, η Κοινότητα Απεράθου σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας, αρχίζει την κατασκευή 40 φραγμάτων ανάσχεσης της ροής των ομβρίων υδάτων στην ευρύτερη περιοχή του χωριού. Εκτός από τα χρήματα που διατέθηκαν και τις θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν, τα φράγματα μέχρι σήμερα συγκρατούν το νερό της βροχής κι έτσι δεν χάνεται στη θάλασσα.

Ο υδροφόρος ορίζοντας τ’ Απεραθιού, είναι εξαιτίας των φραγμάτων μια τεράστια αποθήκη νερού, έτοιμη ν’ αντιμετωπίσει τυχόν προβλήματα λειψυδρίας και άρδευσης. Μαζί με τα φράγματα, κατασκευάζει κι έναν Πειραματικό Σταθμό Αξιοποίησης των Ήπιων και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, με Υδρολογικό Κέντρο και Μετεωρολογικό Πάρκο.

Τη δεκαετία του ‘90, φιλοξενεί Πανεπιστημιακούς Καθηγητές Γεωλογίας και Ορυκτολογίας στ’ Απεράθου και ιδρύει την περίφημη Υδρογεωλογικη Σχολή. Επρόκειτο για χρηματοδοτούμενα επιμορφωτικά σεμινάρια ανέργων, με δράσεις οικολογικού χαρακτήρα. Στο πλαίσιο της Σχολής αυτής, δημιουργήθηκε στην περιοχή του Πέρα Καραβά ένα άλσος-φυτώριο, που φιλοξενεί σπάνια ήδη χλωρίδας, τα οποία έτειναν να εξαφανιστούν από τη Ναξιακή ύπαιθρο.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Κοινότητα, διώχνει οριστικά απ’ τ’ Απεράθου τον Αστυνομικό Σταθμό. Επιχείρημά του ήταν, πως οι Απεραθίτες δεν χρειάζονται χαλινάρια και αστυνόμευση. Στη μακραίωνη ιστορία τους, έχουν αποδείξει όπως έλεγε, πως θέλουν να ζουν ελεύθεροι κι αγέρωχοι.

Την ίδια περίοδο, στήνει μνημείο στο Νεκροταφείο του χωριού, για τους νεκρούς των “Βενιζελικών” του ‘17, που έπεσαν ηρωικά στην Ψαρή Πλάκα, όταν τ’ Απεράθου βομβαρδιζόταν απ’ τον Στρατό της Εθνικής Άμυνας, αρνούμενο να παραδοθεί στην Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Το μνημείο είναι συμβολικά κατασκευασμένο από σμυρίγλι κι επάνω του είναι γραμμένα τα ονόματα των 32 νεκρών που θρήνησε τ’ Απεράθου την περίοδο του Εθνικού Διχασμού.

Αυτή η κίνηση ενός πρώην Βουλευτή του κόμματος που θεωρείται η συνέχεια του Βενιζελικού, δείχνει ξεκάθαρα, πως ο Μανώλης ο Γλέζος, ήταν υπερκομματικός για τ’ Απεράθου.

Ασχολήθηκε εκτενώς με τον απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα και συγκέντρωσε χιλιάδες απεραθίτικες λέξεις, προκειμένου να εκδοθεί το Απεραθίτικο Λεξικό. Στην τεράστια αυτή συλλογή λέξεων, την οποία είχα την τύχη να μου δείξει από κοντά, έχει κάνει πλήρη ετυμολογία και ερμηνεία κάθε λήμματος, ενώ έχει καταγράψει φράσεις, κοτσάκια και παροιμίες που περιλαμβάνουν το κάθε λήμμα.

Επειδή το Λεξικό δεν έχει εκδοθεί ακόμα, φρόντισε να ορίσει μια επιτροπή από Απεραθίτες Φιλολόγους, η οποία θα φέρει εις πέρας την έκδοση του Απεραθίτικου Λεξικού στο μέλλον.

Τέλος, ο Νώλης κατάφερε λίγο πριν φύγει, να ιδρύσει ένα σωματείο με την επωνυμία “Σύλλογος Φίλων Μουσείων και Βιβλιοθήκης Νίκου Νικόλαου Γλέζου”, που θα αναλάβει την προστασία και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς που άφησε στ’ Απεράθου.

Συμπεράσματα και επίλογοι δεν χρειάζονται για τον Μανώλη τον Γλέζο ως Απεραθίτη. Θα είμαστε μια ζωή απ’ τ’ Απεράθου, το χωριό του Γλέζου. Μακάρι να μας αξιώνει η θύμησή του, να προστατεύσουμε αυτά που μας άφησε και να τα αναδείξουμε ακόμα περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου.

Ο Φρατζέσκος Μαργαρίτης είναι φιλόλογος και ζει μόνιμα στην Απείρανθο της Νάξου.