Μετρό Θεσσαλονίκης: Το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή κατά της μεταφοράς των αρχαίων

Με οριακή πλειοψηφία (13-12) το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε τις προσφυγές των επτά φορέων που ζητούσαν να ακυρωθεί η απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη για την απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων που ανακαλύφθηκαν κατά τις εργασίες κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης και ουσιαστικά άναψε το «πράσινο φως» για την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου με αυτή τη μέθοδο, της τμηματικής αφαίρεσης («λεγκοποίησης») που έχει προκαλέσει την σφοδρή αντίδραση της διεθνούς κοινότητας των αρχαιολόγων και όχι μόνον.

Πάντως παρότι ο πρόεδρος της «Αττικό Μετρό ΑΕ», Νίκος Ταχιάος δηλώνει ότι για την ώρα «δεν έχουμε την παραμικρή πληροφόρηση. Για να κάνουμε οποιοδήποτε σχόλιο πρέπει πρώτα να καθαρογραφεί η απόφαση και να την πάρουμε στα χέρια μας», η Θεσσαλονίκη είναι ανάστατη καθώς τοπικά ΜΜΕ επιβεβαιώνουν την είδηση, που έφερε στο φως της δημοσιότητας το ypodomes.com.

Το Voria.gr έγραψε μάλιστα ότι «η επιβεβαίωση της απόφασης του ΣτΕ είχε περιέλθει σε γνώση της κυβέρνησης την προηγούμενη εβδομάδα, όμως ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, προτίμησε να μην αναφερθεί σ’ αυτή το προηγούμενο Σάββατο που επισκέφτηκε την πόλη για τυπικούς λόγους». Άλλωστε σύμφωνα με πληροφορίες η επίσημη απόφαση θα ανακοινωθεί όταν καθαρογραφεί το δεύτερο 15θημερο του Μαϊου.

Καμία αντίδραση δεν έχει υπάρξει για την ώρα και από τους φορείς που είχαν προσφύγει εναντίον της απόφασης της Υπουργού, δηλαδή από τους Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, Ενιαίο Σύλλογο Υπαλλήλων ΥΠΠΟΑ Αττικής, Στερεάς και Νήσων, Σύλλογο Εκτάκτων Αρχαιολόγων, Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία και Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις τους; Πάντως η νομική οδός αποκλείεται πλέον οριστικά.

Για να αντιληφθεί βέβαια κάποιος το μέγεθος της αντίδρασης και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό στη διεθνή κοινότητα των Βυζαντινολόγων πρέπει να ξέρει τί ακριβώς είναι αυτές οι αρχαιότητες. Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα απ΄την αρχή..

Το 2012 στη διάρκεια των εργασιών για την κατασκευή του Σταθμού «Βενιζέλος» του Μετρό Θεσσαλονίκης ανακαλύφθηκε το σημαντικότερο σταυροδρόμι της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης, άρτια δηλαδή διατηρημένα τμήματα δύο οδών από την αρχαία πολεοδομική οργάνωση της πόλης.

Ο ένας δρόμος (η «Μέση Λεωφόρος» κατά τους Βυζαντινούς ή «Decumanus Maximus» στα ρωμαϊκά χρόνια) είναι ο βασικότερος που διέσχιζε την πόλη, καταλήγοντας στις σημαντικότερες πύλες των τειχών της. Ο δεύτερος δρόμος είναι μία κεντρική κάθετη οδός (cardo) που συμπίπτει με την χάραξη της σημερινής οδού Βενιζέλου. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε ουσιαστικά εκτός από τις οδούς ένα ολόκληρο μνημειακό σύνολο, που περιλαμβάνει και τις κιονοστήρικτες στοές της ύστερης αρχαιότητα και πλινθόκτιστες κατασκευές που ήταν εργαστήρια και καταστήματα μιας αγοράς όπου παράγονταν κοσμήματα, είδη μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας και κεραμικά που πιστοποιούν την παραγωγική χρήση των χώρων σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου. Τα ευρήματα αυτά σκιαγραφούν την πολεοδομική οργάνωση του αστικού χώρου της Θεσσαλονίκης (το πώς σχεδιάστηκε η πόλη στα πεδινά της τμήματα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα), αλλά και τον διαχρονικά εμπορικό χαρακτήρα της περιοχής, με έμφαση κυρίως στον τομέα της αργυροχρυσοχοΐας (βρέθηκε άλλωστε και πληθώρα μικροαντικειμένων και κοσμημάτων, όπως επιστήθιοι σταυροί, γυάλινα και χάλκινα βραχιόλια, χάλκινα κυρίως και σπανιότερα ασημένια δαχτυλίδια κ.ά.).

Το εντυπωσιακό επίσης είναι ότι όλα αυτά τα ευρήματα είναι μέρος ενός κατά 98% άρτια διατηρημένου μνημειακού συνόλου που χρονολογείται από την ύστερη αρχαιότητα ως τη μεταβατική περίοδο και την πρώιμη Μεσοβυζαντινή περίοδο (4ος – 9ος αιώνας μ.Χ.). Πρόκειται απλά για ένα αρχαιολογικό θησαυρό μοναδικό στον κόσμο που δίνει πλήθος πληροφοριών της πολεοδομικής οργάνωσης και της δημόσιας ζωής της πόλης της Θεσσαλονίκης. Γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως η «βυζαντινή Πομπηία» της Θεσσαλονίκης.

Η αρχική απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού ήταν η απόσπαση ενός μέρους των αρχαιοτήτων και η διάλυση των υπολοίπων. Εναντίον της είχε προσφύγει ο Δήμος Θεσσαλονίκης και ο τότε Δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης και το ΣτΕ είχε αποφασίσει την αναστολή της εκτέλεσής της, ώστε να εξεταστούν και εναλλακτικές τεχνικές λύσεις. Το Υπουργείο Πολιτισμού τότε επανήλθε με υπουργική απόφαση απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων. Εν τω μεταξύ όμως α) άλλαξε η κυβέρνηση και β) ο Δήμος Θεσσαλονίκης κατέθεσε νέα μελέτη για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων κατά χώραν. Με βάση αυτή τη μελέτη το υπουργείο Πολιτισμού ανέπεμψε το θέμα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο τον Σεπτέμβριο του 2015 ενέκρινε την «πρόταση του Δήμου Θεσσαλονίκης όσον αφορά στην κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων, οι οποίες αποκαλύφθηκαν στην περιοχή του σταθμού “Βενιζέλου” στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, η οποία κρίνεται αναγκαία για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος που συνίστανται στη διαφύλαξη και προστασία της αυθεντικότητας του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου για την παγκόσμια κληρονομιά». Έτσι εκδόθηκε σχετική υπουργική απόφαση και ξεκίνησε η προετοιμασία για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν.

Και πράγματι τον Ιανουάριο του 2017 εγκρίθηκε ομόφωνα μελέτη κατασκευής του σταθμού Βενιζέλου με κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, πρόταση με την οποία φαινόταν να συμφωνεί και η Αττικό Μετρό. Κι όμως δύο χρόνια αργότερα, το 2019, η εταιρεία άλλαξε αιφνιδίως στάση υποβάλλοντας αίτημα προς την νέα Υπουργό Πολιτισμού για την έκδοση απόφασης σχετικής με την έγκριση της μελέτης κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.

Παρά τις αντιδράσεις της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, που τοποθετήθηκε αρνητικά για την μελέτη της Αττικό Μετρό, καθώς και της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η απόφαση του ΚΑΣ (η σύνθεση του οποίου είχε στο μεσοδιάστημα διαφοροποιηθεί) τον Σεπτέμβριο του 2020 ήταν υπέρ της μελέτης απόσπασης και επανατοποθέτησης, γνωμοδότηση που επικυρώθηκε με υπουργική απόφαση της κας Μενδώνη τον Μάρτιο του 2020.

Ακολούθησε θύελλα αντιδράσεων, από διαπρεπείς Ακαδημαϊκούς όπως ο Παναγιώτης Βοκοτόπουλος και δεκάδων προσωπικοτήτων διεθνούς κύρους όπως ο διάσημος βυζαντινολόγος και διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών της Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales του Παρισιού Πάολο Οντορίκο. Ο καθηγητής στο Πρίνστον και πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Βυζαντινών Σπουδών, John F. Haldon, που έστειλε ανοικτή επιστολή στον Πρωθυπουργό,  όπως άλλωστε και ο καθηγητής Αθανάσιος Βιώνης, πρόεδρος του τμήματος Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Διεθνούς Συνδέσμου Βυζαντινών Σπουδών, που μετέφερε την απόφαση της ολομέλειας του τμήματος και πολλών άλλων. Και όχι μόνον. Την σφοδρή αντίδρασή τους έδειξαν φορείς παγκοσμίου κύρους όπως το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS ) που κατά τη Γενική του Συνέλευση τον περασμένο Δεκέμβριο ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία (επί 691 ψήφων, 621 υπέρ, 58 αποχές, 4 κατά) ψήφισμα που είχαν υποβάλει η Ελληνική Εθνική Επιτροπή και η ομάδα της Ευρώπης (Europe Group) του ICOMOS, για την διατήρηση των αρχαιοτητων.

Και στην Ελλάδα, εκτός από τις επανειλημμένες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε και πλήθος άλλων αντιδράσεων με χαρακτηριστικότερο το βίντεο που με μότο «ΑΜΕΤΑΚΙΝΗΤΑ Τα αρχαία του σταθμού Βενιζέλου στη θέση τους», είχε κυκλοφορήσει από την Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (με επικεφαλής τον Γιάννη Μπουτάρη) και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος. Στο βίντεο καλλιτέχνες, συγγραφείς και επιστήμονες (Ο Π.Βοκοτόπουλος, ο Π.Οντορίκο,ο διευθυντής φωτογραφίας Γιωργος Αρβανιτης κι ακόμα οι Φιλαρετη Κομνηνού, Σωκρατης Μάλαμας, Ελένη Γερασιμιδου, Γιωργος Καζαντζης, Λυδια Φωτοπουλου, Αργυρης Μπακιρτζης, Εφη Σταμουλη, Γιωργος Μιχαλακοπουλος, Σοφια Νικολαιδου), εξέφραζαν καθένας με τον τρόπο του την αντίθεσή του στο «έγκλημα» της Θεσσαλονίκης.

Τότε προσέφυγαν στο ΣτΕ και οι επτά φορείς που κατηγόρησαν ουσιαστικά την Αττικό Μέτρο και το υπουργείο Πολιτισμού ότι κινήθηκαν προσηλωμένοι στη «λύση» της απόσπασης, απρόθυμοι να εξετάσουν άλλες εφικτές τεχνικές λύσεις που επιτρέπουν την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων, όπως μελέτες που ήδη υπήρχαν και που θα χρησιμοποιούσαν τεχνικές, δοκιμασμένες στο εξωτερικό αλλά και σε έργα όπως το Μετρό της Αθήνας (σταθμός Μοναστηράκι).

Οι φορείς παρουσίασαν το σκεπτικό τους στο ΣτΕ. Εκείνες τις μέρες όμως προκλήθηκε σάλος όταν η υπουργός Πολιτισμού επισκέφτηκε το γραφείο της προέδρου του ΣτΕ Μαίρης Σαρπ, κίνηση που χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως παραθεσμική. «Ναι επισκέφθηκα την πρόεδρο του ΣτΕ» παραδέχθηκε  η κυρία Μενδώνη στην Ολομέλεια της Βουλής, μετά από σχετική Ερώτηση του βουλευτή του ΜΕΡΑ25 Κρίτωνα Αρσενη, υποστηρίζοντας όμως, ότι η επίσκεψή της στο ΣτΕ έγινε με «απόλυτη διαφάνεια» και «θεσμική ευθύνη» και δεν είχε ως στόχο τον επηρεασμό της κρίσης του δικαστηρίου. «Συζητήσαμε το θέμα της κωδικοποίησης της νομοθεσίας της πολιτιστικής κληρονομιάς» είχε προσθέσει η υπουργός Πολιτισμού και υπογράμμισε ότι η συνάντηση είχε «πολύ περιορισμένη διάρκεια».

Το επόμενο κεφάλαιο γράφτηκε σήμερα με την διαρροή από τα βορειοελλαδίτικα Μέσα της απόφασης του ΣτΕ. Τί απομένει; «Τώρα μόνο κινητοποίηση της πόλης», σχολιάζει ένας από τους ορκισμένους εναντίον της απόσπασης Θεσσαλονικείς.

Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων: “Θα συνεχίσουμε τον αγώνα”

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία αποδίδει τη διαρροή σε κυβερνητικές πηγες. Η ανακοίνωση γραφει συγκεκριμενα: “τις τελευταίες ώρες έχουν δει το φως της δημοσιότητας δημοσιεύματα σχετικά με την απόφαση του ΣτΕ για τις αρχαιότητες του Σταθμού Βενιζέλου. Τα συγκεκριμένα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι το ΣτΕ απέρριψε τις προσφυγές των συλλόγων και φορέων ενάντια στην Υπουργική Απόφαση για την απόσπαση των αρχαιοτήτων του Σταθμού Βενιζέλου.

Η διαρροή τέτοιων δημοσιευμάτων από κυβερνητικούς κύκλους είναι μια ξεκάθαρα αντιθεσμική ενέργεια.  Ως Σύλλογος θα τοποθετηθούμε αναλυτικά, όταν το ΣτΕ δημοσιεύσει τη σχετική απόφαση, σύμφωνα με την θεσμική διαδικασία.

Έως τότε, όμως, η κυβέρνηση θα πρέπει να απαντήσει για ποιο λόγο επέλεξε να αλλάξει τον σχεδιασμό του Μετρό Θεσσαλονίκης, γιατί είμαστε 24 μήνες πριν την ημερομηνία παράδοσης του έργου και δεν προχωράνε οι υπόλοιποι σταθμοί, γιατί όλοι πια γνωρίζουν –και το παραδέχτηκε πρόσφατα και η Αττικό Μετρό- ότι ο σταθμός Βενιζέλου δεν θα παραδοθεί το 2023, ακόμη κι αν προχωρήσει η λύση της καταστροφής της αυθεντικότητας των αρχαιοτήτων που προέκρινε το ΥΠΠΟΑ και η Αττικό Μετρό.

Αν μάλιστα είναι αλήθεια αυτό που διακινεί η ίδια η κυβέρνηση, ότι η απόφαση πάρθηκε με οριακή πλειοψηφία 13-12, δεν έχουν και κανένα ηθικό έρεισμα να καταστρέψουν τον μοναδικό αρχαιολογικό χώρο. Αντιθέτως, τώρα είναι η ώρα να πάρουν τη γενναία απόφαση να εφαρμόσουν την τεχνική λύση της κατά χώραν διατήρησης!

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, έχοντας στο πλευρό του τη διεθνή επιστημονική κοινότητα καθώς και τους πολίτες που δρουν υπέρ της διατήρησης των αρχαιοτήτων, θα συνεχίσει τον αγώνα, με μόνο γνώμονα την προστασία των αρχαιοτήτων και το διαχρονικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης”.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις