Millennials: Η γενιά που έμαθε να βλέπει το μέλλον ως εφιάλτη

Αφού πλήρωσε το κόστος της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, είναι στο κατώφλι μιας νέας ακόμα μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης.

ΝΙΚΟΣ ΣΤΑΜΑΤΙΝΗΣ
17 Απριλίου 2020 08:31

Όταν κάποτε η συγγραφέας Gertrude Stein πήγε να φτιάξει το αυτοκίνητό της σε ένα συνεργείο άκουσε τον ιδιοκτήτη του να επιπλήττει τον νεαρό μηχανικό που αδυνατούσε να βρει και να επιδιορθώσει τη βλάβη: “Αυτό είστε. Αυτό είστε όλοι, όλοι οι νέοι που υπηρετήσατε στον πόλεμο. Είστε μια χαμένη γενιά”

Πώς λέγεται μια γενιά που έζησε ένα καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο όταν περίπου ενηλικιωνόταν και έναν δεύτερο επίσης ή ακόμα πιο καταστροφικό πόλεμο, όταν έφτανε στη μέση ηλικία; Χαμένη. Αυτό είναι πράγματι και το όνομα που δόθηκε στην περίφημη Lost Generation, τη γενιά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που αποτελούνταν από ανθρώπους γεννημένους μεταξύ 1883 και 1900. Στη γενιά δηλαδή του νεαρού μηχανικού που συνάντησε η Gertrude Stein. Και για να είμαι ειλικρινής αυτό είναι ένα αρκετά ακριβές όνομα.

Η γενιά αυτή γεννήθηκε και σχημάτισε τις πρώτες εικόνες της για τον κόσμο μέσα στην Μπελ Επόκ. Η άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Η αίσθηση ασφάλειας και ευημερίας. Μια γενιά που προοριζόταν να πάρει τον κόσμο στα χέρια της και να τον απογειώσει. Κανείς δεν θα περίμενε ότι έμελλε να μετονομαστεί ‘Χαμένη Γενιά’.

Κάπως έτσι ξεκινάει, με έναν χαιρετισμό, το άρθρο του Atlantic που κοινοποιείται από πολλούς millennials. Και οι περισσότεροι από αυτούς μένουν στις τρεις πρώτες λέξεις του άρθρου: “Hello, Lost Generation”. Δεν ξέρω αν ο καλύτερος τρόπος να χαιρετίσεις κάποιον είναι να του απευθυνθείς ως μέλος μιας χαμένης γενιάς αλλά, ας το ομολογήσουμε, πόσο μπορείς να αδικήσεις την αρθρογράφο. Το μέλλον δεν μοιάζει και πολύ αισιόδοξο για όσους έχουμε γεννηθεί μεταξύ του 1981 και του 1996. Και είμαι σίγουρος ότι αυτό δεν θα το ακούτε για πρώτη φορά.

Η καλύτερα εκπαιδευμένη γενιά

Η γενιά μας φαινόταν ότι κάπως έμπαινε σε μια περίοδο που θα άφηνε πίσω της την οικονομική κρίση του 2008. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι θα την ξεπερνούσε. Το αποτύπωμά της βρισκόταν παντού. Ακόμα και μετά την οικονομική κρίση, όταν φαινομενικά βρισκόμασταν σε μια φάση κανονικότητας, στις περισσότερες πλευρές του κόσμου οι millennials έμπαιναν στις παραγωγικές ηλικίες βιώνοντας μια πολύ σκληρή μορφή καπιταλισμού. Οι εργασιακές σχέσεις ήταν σαφώς πιο πιεστικές, τα εισοδήματα πολύ χαμηλότερα και η ανασφάλεια για το μέλλον τεράστια. Το τελευταίο ήταν ίσως το πιο χαρακτηριστικό. Ελάχιστοι μπορούσαν να προβλέψουν έστω και θολά ποιο θα ήταν το μέλλον τους σε 10-15 χρόνια. Ούτε σε ατομικό ούτε σε συλλογικό επίπεδο.

Όλα αυτά μάλιστα αφορούσαν μια γενιά που είχε μεγαλώσει και προετοιμαστεί για πολύ καλύτερες συνθήκες ζωής. Πράγμα που φυσικά έχει αυξήσει και τις απαιτήσεις της από τον κόσμο. Η γενιά αυτή δεν μπόρεσε να βρει εύκολα δουλειά με την ενηλικίωση της. Και αυτή την αναμονή της για κάτι καλύτερο τη φόρτωσε. Σπούδασε. Πήρε πτυχία, έκανε μεταπτυχιακά, διδακτορικά, έμαθε ξένες γλώσσες. Ταυτόχρονα είχε πολύ καλή σχέση με την τεχνολογία και εν μέρει ελέγχει ένα μεγάλο μέρος της γιγαντιαίας διαδικτυακής κοινότητας. Η θεωρητικά πιο ικανή και πιο καλά εκπαιδευμένη γενιά που είδε αυτός ο κόσμος δεν είχε ιδέα πώς να επιβιώσει μέσα σε αυτόν.

Ακόμα και σε αυτή την περίοδο της φαινομενικής σταθερότητας, μεταξύ της κρίσης του 2008 και της πανδημίας οι millennials ζούσαν δύσκολα. Τα ποσοστά ανεργίας και υποαπασχόλησης ήταν αισθητά μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα ποσοστά των προηγούμενων γενιών στις ίδιες ηλικίες. Η δυνατότητα απόκτησης σπιτιού ακόμα και αυτοκινήτου είναι επίσης μειωμένη δραματικά και ειδικά ως προς το σπίτι μοιάζει (ειδικά στην Ελλάδα) με κάποιου τύπου πικρό αλλά όχι πολύ έξυπνο ανέκδοτο. Ίσα-ίσα τα τελευταία χρόνια τα ενοίκια στο κέντρο των μεγάλων πόλεων (όπου παραδοσιακά μένουν οι νεότεροι) εκτινάσσονται.

Πανδημία και millennials

Τώρα τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο απαισιόδοξα και μάλιστα πολύ απότομα. Η πανδημία του κορονοϊού ανοίγει την πόρτα σε μια ακόμα ύφεση. Για πολλούς οικονομολόγους πολύ πιθανόν αυτή να είναι ακόμα χειρότερη από αυτή του 2008. Το πλήγμα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία που μπαίνει σε lockdown είναι εμφανώς τεράστιο. Και εμείς περιμένουμε στωικά τι θα βγάλει το ταμείο.

Στο τέλος Μαρτίου ένας τεράστιος αριθμός που φτάνει τα 6,6 εκατομμύρια Αμερικανών μπήκαν στα ταμεία ανεργίας. Ο αριθμός αυτός φαίνεται να είναι μόνο ένα μέρος του συνολικού αριθμού ανθρώπων που θα δουν τη ζωή τους να ανατρέπεται λόγω του κορονοϊού. Όλο αυτό έρχεται λίγους μήνες μετά από μια έρευνα που έδειχνε ότι το 62% των millennials ζούσε από μισθό σε μισθό χωρίς να μπορεί να κάνει καμία αποταμίευση και χωρίς σε καμία περίπτωση να έχει την ασφάλεια μιας σταθερής δουλειάς. Από ό,τι φαίνεται, αυτές οι μη σταθερές δουλειές είναι οι πρώτες που χτυπήθηκαν από την πανδημία.

Πάλι στην Αμερική, ένα τρομακτικό ποσοστό του ύψους του 52% των ανθρώπων κάτω από τα 45 έτη έχασαν τη δουλειά τους ή οι συμβάσεις τους μπήκαν σε αναστολή ή άρχισαν να δουλεύουν με μειωμένο ωράριο. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνω των 45 είναι γύρω στο 26%. Λογικό από τη στιγμή το lockdown χτύπησε πρώτα από όλα τις δουλειές στον τουρισμό, τη διασκέδαση και την εστίαση. Για ακόμα μια φορά φαίνεται ότι η ικανότερη και καλύτερα εκπαιδευμένη γενιά που έβγαλε ποτέ αυτός ο πλανήτης θα αναγκαστεί να ζητήσει τη βοήθεια των προηγούμενων απλά για να επιβιώσει.

Μάθαμε να βλέπουμε το μέλλον ως εφιάλτη

Όσοι έχουμε βρεθεί σε επαγγελματικά περιβάλλοντα μαζί με μεγαλύτερους από εμάς, το έχουμε σίγουρα ακούσει. Μια αναφορά, μια ιστορία ή μια ανάμνηση από αυτό που πλέον ονομάζεται “τα καλά τα χρόνια”. Μια εποχή που χάσαμε για 10 χρόνια. Μπορεί και για λιγότερο. Τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακριά. Και αυτή την εποχή στην Ελλάδα την κάναμε meme. Το ΠΑΣΟΚ ως το κατεξοχήν κόμμα της Μεταπολίτευσης ταυτίστηκε -με μια μυθική και ταυτόχρονα ειρωνική ματιά- με την περίοδο μιας ευημερίας που αποκτά πια για μας μεταφυσικά στοιχεία. Γίνεται κάτι σαν λαϊκό παραμύθι με μπουζούκια, ουίσκι και ακριβά αυτοκίνητα. Μαζί λανθάνει και ένα στοιχείο κατηγορίας προς τους μεγαλύτερους.

Όλη αυτή η ανασφάλεια περνάει και μέσα από το Internet. Οι millennials γελάνε με πραγματικά περίεργα πράγματα. Μαζί κάνουν προφητείες -μεταξύ σοβαρού και αστείου- για ένα προδιαγεγραμμένο τέλος του κόσμου. Ούτως ή άλλως η επερχόμενη κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον στη σφαίρα το φανταστικού. Έρχεται και έρχεται με γρήγορα βήματα. Και έρχεται, για να δυσκολέψει ακόμα περισσότερο ακόμα και τη φαντασίωση ενός καλύτερου μέλλοντος. Μεγαλώσαμε, σπουδάσαμε, διασκεδάσαμε, ερωτευτήκαμε, πληγωθήκαμε και όλα αυτά τα κάναμε σαν να ήταν πάντα στην άκρη του ορίζοντα κάτι ακόμα χειρότερο. Δεν ξέραμε τι ακριβώς ήταν αλλά σίγουρα ήταν κακό.

Δεν χρειάζεται και πολύ για να καταλάβεις τη διαφορά μας ακόμα και με την αμέσως προηγούμενη γενιά. Για την ακρίβεια, τα ‘Φιλαράκια’ ήταν μια πολύ καλή περίπτωση για να θυμηθείς πώς είναι να είσαι νέος μεταξύ 25-35 ξέρετε με το να αλλάζεις δουλειές εύκολα, να ψάχνεις σε ατομικό επίπεδο πώς θα βρεις την άκρη στον κόσμο. Να τα έχεις τελικά όλα (σχεδόν) τακτοποιημένα. Πώς θα ήταν μια παρέα έξι millennials στη Νέα Υόρκη σήμερα; Σίγουρα πολύ πολύ διαφορετική. Σύμφωνα με τα στατιστικά, οι μισοί θα ήταν άνεργοι.

Μια χαμένη γενιά ή μια γενιά που χάθηκε;

Όλη αυτή η απογοήτευση και ο νιχιλισμός βέβαια είναι που φέρνει τους millennials σε όλο και δυσκολότερη θέση. Τουλάχιστον ως προς το κομμάτι των διεκδικήσεων. Γιατί, αν μη τι άλλο η κρίση του 2008 δεν έπεσε από τον ουρανό και σίγουρα ο τρόπος που θα βιώσουμε τις επιπτώσεις της κρίσης του κορονοϊού δεν θα είναι είναι ίδιες για όλους. Παρά τα “όλοι μαζί” των διασήμων με τα οποία κατακλυζόμαστε βλέποντας μαζί, στην άκρη του πλάνου, πισίνες και τεράστιους κήπους.

Πολλοί millennials όλο και περισσότερο ριζοσπαστικοποιούνται. Πρόσφατα οι εκστρατείες των Jeremy Corbyn και Bernie Sanders μπορεί να απέτυχαν αλλά δημιούργησαν ή εξέφρασαν αυτή την τάση. Ειδικά ως προς την περίπτωση του Bernie, η μεγαλύτερη δύναμη που έδωσε ώθηση στην ριζοσπαστική του ατζέντα ήταν πράγματι οι millennials. To μέχρι πότε τα συνθήματά τους για καλύτερη ζωή θα κουτουλάνε στους χαμηλοτάβανους ορίζοντες των πολύπλοκων συσχετισμών του πλανήτη μέλλει να το δούμε.

Σε κάθε περίπτωση, βιώνουμε για δεύτερη φορά στη ζωή μας κάτι που θεωρητικά ήταν φτιαγμένο στο μυαλό μας ως μοναδικό. Ένας νέος κύκλος αστάθειας και οικονομικής δυσπραγίας είναι μπροστά μας. Μένει μόνο να δούμε και πρακτικά πόσο θα διαρκέσει αυτός. Μέχρι τότε βέβαια μπορούμε να είμαστε πλέον (σχεδόν) σίγουροι για ένα πράγμα. Θα είμαστε, μετά από πολλές δεκαετίες, εκείνη η γενιά που έζησε και πιθανότατα θα πεθάνει πιο φτωχή από την προηγούμενη. Ομολογουμένως αποκαρδιωτικό!

Υπάρχει όμως και κάτι τελευταίο. Ο ιστορικός Samuel Hynes στο βιβλίο του ‘A War Imagined’ ανέλυσε τη φράση με την οποία αρχίσαμε αυτό το κομμάτι. Σύμφωνα με αυτόν, η Lost Generation δεν ήταν τόσο η γενιά που χάθηκε στο γύρισμα των κύκλων. Περισσότερο το “χαμένη” προσδιορίζει μια γενιά που “αμέσως μετά τον Α’Παγκόσμιο Πόλεμο έχασε τον προσανατολισμό της, περιπλανήθηκε χωρίς καμία συγκεκριμένη κατεύθυνση”.

Την επόμενη φορά που θα μονολογήσουμε αυτό το συλλογικό “τι ζούμε” ως έκπληξη για πράγματα που δεν περιμέναμε ποτέ ότι θα ζήσουμε, ας έχουμε στο μυαλό μας και την παραπάνω ανάλυση. Καμία γενιά δεν χάνεται. Σε κάποιες γενιές όμως απλά έμελλε να ζήσουν ως χαμένες.