Ο Αναστάσιος μιλάει για τον Αναστάσιο

Τον Ιούνιο του 2005 ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος παραχώρησε μία μεγάλη συνέντευξη στο περιοδικό «Εψιλον» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Μαζί με τον Χρήστο Μπλέτα, διευθυντή του περιοδικού, περάσαμε ώρες με τον Αρχιεπίσκοπο, συζητώντας για τα πάντα. Από τον έρωτα και την ομάδα που υποστηρίζει, μέχρι τη σχέση της θρησκείας με τη γνώση και την πρόοδο.

Από το κείμενο της συνέντευξης που ξεδιπλώνεται παρακάτω, έχουν αφαιρεθεί ερωτήσεις για θέματα σχετικά με την επικαιρότητα εκείνων των ημερών.

Παρά το μέγεθος της, αξίζει να διαβαστεί. Είναι μία σπάνια αυτοβιογραφική αναφορά του Αρχιεπισκόπου που φωτίζει το μέγεθος του ανδρός.

«Η οικογένεια δημιουργήθηκε στην Πρέβεζα. Η μητέρα μου, το γένος Μαλτέζου, και ο πατέρας μου, ζούσαν εκεί από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας ήταν έμπορος καί επιπλέον είχε ναυτιλιακές εργασίες, αλλά όταν ήρθε ο βαλκανικός πόλεμος τα άφησε όλα για να ακολουθήσει ως έφεδρος τον ελληνικό στρατό. Εφυγε λοχίας, γύρισε λοχαγός ως τραυματίας πολέμου. Η οικογένεια έφυγε για τον Πειραιά. Εκεί γεννήθηκα, στις 4 Νοεμβρίου 1929. Οι γιατροί έλεγαν στη μητέρα μου ότι δεν έπρεπε να κρατήσει το παιδί, ήταν αδύναμη και ασθενική. Εκείνη επέμεινε και προσευχόταν να αποκτήσει ένα γερό παιδί. Και, πράγματι, ήμουν γερός. Εχω δύο μεγαλύτερα αδέλφια. Η μητέρα έχασε ένα αγόρι στο ενδιάμεσο. Ηταν, έλεγε, το ομορφότερο. Συχνά προσεύχομαι για τον αδερφό που δεν γνώρισα ποτέ…»

Ηταν η μητέρα σας, λοιπόν, που σας έδωσε τα πρώτα ερείσματα της πίστης;

«Δεν μπορώ να μιλήσω για ένα DNA που μεταδίδει πίστη, αλλά η μητέρα είχε μία έντονη ευσέβεια. Στην πίστη έβρισκε δύναμη για ανανέωση. Με έπαιρνε μαζί της στην εκκλησία, αλλά τότε έδειχνα μία αντίσταση -στις ολονυκτίες κοιμόμουν… Μετά ήρθε η Κατοχή. Δεν πηγαίναμε σχολείο. Από την Κυψέλη κατεβαίναμε στο σταθμό Λαρίσης για μαθήματα, σε ένα μικρό δωμάτιο που ήταν αποθήκη μπακαλιάρου. Πώς να παρακολουθήσεις εκεί μέσα αρχαία ελληνικά; Διαβάζαμε στα σπίτια, από Ιούλιο Βερν μέχρι κοινωνικά δοκίμια, στην έναρξη μίας περιόδου έντονων αναζητήσεων. Η απάντηση που πήρα στα πρώτα ερωτήματα που έθεσα στον εαυτό μου ήταν ότι ένας καλύτερος κόσμος θα γεννηθεί αν κάποιοι δουλέψουν. Κατάλαβα ότι εκείνο που άξιζε στη ζωή ήταν η ελευθερία, η αλληλεγγύη, η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων. Κάποιοι συνομήλικοι ακολούθησαν το δρόμο της πολιτικής. Μερικοί άλλοι βρεθήκαμε σε ένα περιβάλλον εκκλησιαστικό, ενταχθήκαμε σε χριστιανικές ομάδες και πιστέψαμε ότι μέσα στην πίστη θα βρούμε αυτό που ψάχνουμε…

Ναι, ήταν μία εποχή που έδωσε νέο αίμα στις αρτηρίες της Αριστεράς. Τους βλέπατε ως αντιπάλους;

Ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι είναι αντίπαλοι. Απλώς διάλεξαν άλλο δρόμο. Αργότερα, στον εμφύλιο, αντιστεκόμουν στην έννοια της βίας, έλεγα ότι δεν μπορείς έτσι να πετύχεις δικαιοσύνη. Ηταν χρόνια που μου φάνηκαν αιώνες. Όταν τα προηγούμενα χρόνια οι Γερμανοί βομβάρδιζαν την Αθήνα ανέβαινα σε μία ταράτσα, γονάτιζα και απελπισμένος ρωτούσα τον Θεό αν υπάρχει. Τον καλούσα να μου δώσει κάποια σημάδια εσωτερικά. Πήγαινα και στην εκκλησία, στην Αγία Ζώνη, και άκουγα ένα φλογερό άνθρωπο, τον Γεώργιο Παυλίδη να μας μεταφέρει τον πόνο και την οδύνη από το αλβανικό μέτωπο. Που να φανταστώ ότι κάποτε θα βάδιζα και εγώ σε εκείνα τα βουνά!

Τελείωσα πρώτος το Γυμνάσιο (με 19.9/11) το 1947 και όλοι νόμιζαν ότι θα συνεχίσω στο Πολυτεχνείο. Πήγα στη Θεολογική Σχολή. Ταίριαζε με τους προβληματισμούς μου και την ανάγκη για προσφορά σε μία ταραγμένη κοινωνία στην αυγή της νέας εποχής. Δεν σκεφτόμουν τον εαυτό μου στο ράσο. Τον ήθελα ελεύθερο ανάμεσα στους νέους. Αλλά πριν από όλα αυτά, ήρθε ο στρατός…

Τώρα που τα βλέπετε από απόσταση, ο στρατός δεν σας θυμίζει κάπως την εκκλησία; Εχει ιεραρχία, κανόνες, απαιτεί πειθαρχία…

Οι διαφορές τους είναι περισσότερες από τις ομοιότητες, αλλά, τέλος πάντων, στο στρατό είσαι λίγο πιο ελεύθερος γιατί μπορείς να φύγεις όποτε θέλεις. Εγώ, λοιπόν, πήγα στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Ειδικοτήτων, στη Σύρο. Αργότερα έγινα αρχηγός της Σχολής Διαβιβάσεων και όλοι απορούσαν πως ένας θεολόγος κατάφερε να γίνει αρχηγός! Την ίδια εποχή, στην επόμενη σειρά, ήταν και ο κ. Μολυβιάτης, ο νυν υπουργός Εξωτερικών.

Κάνατε καψόνια στους νέους; Ρίχνατε φυλακές;

Όχι! Και αυτό ήταν το παράπονο της σειράς μου. Όταν ήθελαν να κάνουν σκληρά καψόνια στους νεώτερους εγώ τους σταματούσα και παρεπονούντο ότι δεν τους άφηνα να ξεσπάσουν για όσα είχαν υποφέρει από την προηγούμενη σειρά. Ακόμα και στο στρατό, όταν διοικείς με αγάπη και σέβεσαι τον άλλον, τελικά πείθεις. Δεν βλέπω τα χρόνια του στρατού ως χαμένα, αλλά ως άσκηση για ωριμότητα. Εμαθα πολλά πράγματα. Μας μιλούσαν, ας πούμε, για εκτίμηση τακτικής καταστάσεως. Ε, ήταν κάτι που το θυμήθηκα και το εφήρμοσα στην Αλβανία…

Εφυγε και ο στρατός.

Και βρίσκομαι στη δεκαετία του ’50 να ακολουθώ τις χριστιανικές ομάδες που αισθανόμουν ότι μετέφεραν κάποιο όραμα εκείνη την εποχή. Εντάσσομαι και εγώ σε μία ομάδα και από το 1954 ως το 1960 εργάζομαι με νέους στο ανώτερο κατηχητικό σχολείο στον Αγιο Κωνσταντίνο. Είχα υπέροχο ακροατήριο! Από τους νέους εκείνης της περιόδου πολλοί σήμερα είναι καθηγητές πανεπιστημίου, ανώτατοι δικαστικοί, δικηγόροι, γιατροί, διακεκριμένοι πολίτες. Παράλληλα συμμετέχω σε έναν πανορθόδοξο οργανισμό νεολαίας όπου δημιουργήσαμε μία ομάδα με έντονο προβληματισμό για τη μετάδοση του μηνύματος της Ορθοδοξίας. Η πρώτη ομιλία που έκανα τότε μιλούσε για τη λησμονημένη εντολή του Ιησού προς τους μαθητές του, όταν τους προέτρεψε να πορευθούν στα έθνη και να διδάξουν το λόγο Του. Το 1960 χειροτονήθηκα διάκονος και λίγο αργότερα πήγα, ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος σέ ένα διαχριστιανικό συνέδριο καί στη συνέχεια στη ζούγκλα του Μεξικού για να παρακολουθήσω ιεραποστολές. Γύρισα αποφασισμένος να κάνω κάτι για την Αφρική. Τον Μάιο του 1964 χειροτονήθηκα πρεσβύτερος και το ίδιο απόγευμα έφυγα για την Αφρική…

Το 1964 ανήκει σε μία ταραγμένη περίοδο για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Εσείς πως τα παρακολουθείτε όλα αυτά;

Όπως σας είπα, εγώ εκείνη την εποχή ταξίδευα. Γενικά, δεν παρακολουθούσαμε τα πολιτικά. Είχαμε απορροφηθεί από δικές μας κινήσεις με διαφορετικό τρόπο σκέψεως. Ηταν ένας άλλος, ένας παράλληλος κόσμος…

Καζαντζάκη διαβάζατε τότε; Συμφωνούσατε με τις αντιδράσεις της Εκκλησίας για το έργο του;

Φυσικά και διάβαζα και μάλιστα αρκετά! Αλλά εγώ ήμουν καινούργιος στην «περιπέτεια» και δεν αισθανόμουν υποχρεωμένος να λάβω θέση. Ηταν ένας δυναμικός συγγραφέας που εξέφραζε τις πεποιθήσεις του με δυνατά μυθιστορήματα, όπως «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», αλλά, απλά, δεν άλλαξε τις πεποιθήσεις μου…

Αθλητικά παρακολουθούσατε; Ποια ομάδα υποστηρίζατε τότε;

Ε, φυσικά τον Ολυμπιακό, ως Πειραιώτης. Αλλά για να πω την αλήθεια εγώ αγαπούσα ιδιαίτερα το βόλεϊ, το σκάκι και το πινγκ πονγκ. Ημουν φίλαθλος του Ολυμπιακού, αλλά μετά, στην Αθήνα, έπρεπε να κάνω…συμβιβασμούς…

Και οι σχέσεις σας με τις γυναίκες; Είχατε ερωτευτεί;

Μέχρι να γίνω κληρικός αισθάνθηκα ότι κάποιες κοπέλες ήταν πραγματικά πολύ κοντά μου. Αλλά όταν έγινα κληρικός διάλεξα άλλο δρόμο. Ο δρόμος της αγάπης προς ένα πρόσωπο είναι ευλογημένος και οδηγεί στη διαιώνιση της ζωής. Αλλά ο ρόλος μου πλέον ήταν να αγαπώ όλον τον κόσμο.

Η Εκκλησία, όμως, στέκεται με άρνηση ή, καλύτερα με επιφύλαξη, απέναντι στη χαρά του έρωτα…

Η ελευθερία έχει κάποιο σύνορο που λέγεται υπευθυνότητα. Δεν πρέπει να εξελίσσεται σε ιδιοτέλεια. Η Εκκλησία θέτει κάποιους περιορισμούς που πρέπει να βάλεις στον εαυτό σου για να είσαι υπεύθυνος. Εχει χαθεί ο έρωτας που έχει πιστότητα, έχει γίνει βιαστικός, Που είσαι αγάπη που σε χάσαμε στον ερωτισμό και που είσαι έρωτα που σε χάσαμε στο σεξ…

Ντύνεστε, λοιπόν, το ράσο, φεύγετε για την Αφρική. Εκεί σας υποδέχεται η ελονοσία και σας βγάζει εκτός πορείας. Μα δεν ζητήσατε τότε λογαριασμό από το Θεό; Δεν είπατε ένα απελπισμένο «Γιατί Θεέ μου να συμβεί αυτό;»

Όχι. Είχα αποδεχθεί ότι ήταν μία πορεία ελεύθερη και θα δεχόμουν το θέλημα του Θεού. Η ελονοσία ήρθε πριν πάω σε ένα συνέδριο στη Γενεύη, ταξιδεύοντας μέσω Αντίς Αμπέμπα. Εκεί, ένα βράδυ είχα 41 πυρετό και την αίσθηση ότι πρόκειται για την τελευταία νύχτα της ζωής μου. Θυμάμαι την προσευχή μου: «Θεέ μου, μπορεί να έχεις πολλές επιφυλάξεις για μένα, αλλά ξέρεις ότι προσπάθησα να σε αγαπήσω». Κοιμήθηκα και την άλλη μέρα ξύπνησα καλά -η ελονοσία είναι μια ασθένεια με σκαμπανεβάσματα. Με έσωσαν στη Γενεύη όπου γνώριζαν τη θεραπεία της εγκεφαλικής ελονοσίας. Η Αφρική αρχίζει να απομακρύνεται, αλλά με πλησιάζει η διανόηση. Φεύγω για τη Γερμανία, γιά μεταπτυχιακές σπουδές στη Θρησκειολογία, όπου μένω μέχρι το 1969.

Αρα η δικτατορία και η αλλαγή, με τον Ιερώνυμο στην κεφαλή της Εκκλησίας, σας βρίσκει μακριά από τις εξελίξεις…

Όχι και τόσο. Ο Ιερώνυμος με γνώριζε και με εκτιμούσε. Με κάλεσε στην Ελλάδα για να μου προτείνει την ανάληψη μίας μητροπόλεως και ενός συντονιστικού ρόλου στην Εκκλησία. Αρνήθηκα λέγοντας ότι από τη Γερμανία βλέπουμε αλλιώς τα πράγματα που συμβαίνουν στην Ελλάδα. Είχαμε μία δύσκολη συζήτηση. Τον πίκρανα. Βέβαια τότε, κάποιοι από τους επωνύμους μου ζητούσαν να μείνω λέγοντας ότι έχουμε αναγέννηση στην Εκκλησία της Ελλάδος. Εγώ το έβλεπα ως περιπέτεια. Αλλά οφείλω να πω κάτι. Νομίζω ότι ο Ιερώνυμος δεν έχει παρουσιαστεί σωστά. Ηταν ένας άνθρωπος με μεγάλο πόνο και όραμα για την Εκκλησία, αλλά με πολιτική αχρωματοψία· και είναι θύμα παρεξηγήσεως. Μη ξεχνάμε ότι υπήρχαν δύο δικτατορίες, του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη. Ο Ιερώνυμος έχει σχέση με την πρώτη. Με τη δεύτερη σχετίζονται άλλοι… Ελπίζω, κάποτε νά αποκαλυφθεί η αλήθεια.

Εσείς πως αντιμετωπίσατε τις εξελίξεις την περίοδο της δικτατορίας; Είστε πλέον καθηγητής πανεπιστημίου και επίσκοπος…

Μέχρι το 1971 έμεινα στό Εξωτερικό. Το 1972 με εξέλεξαν Έκτακτο Καθηγητή της Ιστορίας των Θρησκευμάτων. Και τον Νοέμβριο του 1972 τιτουλάριο Επίσκοπο Ανδρούσης. Ως επίσκοπος δεν χρειαζόμουν κυβερνητική έγκριση, δεν είχα κάποια Μητρόπολη. Το 1973, λοιπόν, μόλις είχα επιστρέψει από ένα μεγάλο ταξίδι στην Ασία, πληροφορήθηκα από φοιτητές μου τα γεγονότα της Νομικής. Εσπευσα αμέσως εκεί μαζί με άλλους φοιτητές κληρικούς. Κάλυπτα με το ράσο μου χτυπημένους φοιτητές στην οδό Ακαδημίας. Υπήρξαν συνέπειες. Ας είναι. Εγώ είχα ήδη βγει στο κλαρί. Το γραφείο μου είχε γίνει στέκι για μητέρες συλληφθέντων φοιτητών. Τότε ο Ιερώνυμος μου είπε να ακολουθήσω τη συνείδηση μου. Αρχισε να γράφει επιστολές υποστηρίξεως για τους κρατουμένους, δέχθηκε να συναντήσει τις μητέρες των φοιτητών και είχε το θάρρος να παραιτηθεί. Τον εμπόδισαν, βέβαια, για να έχουν τη δυνατότητα να τον πλήξουν αργότερα…

Πότε θα αποσυρθείτε;

Οταν θά είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν άνθρωποι που θα συνεχίσουν το έργο μου. Προσπαθώ να μην κάνω σχέδια για να ζητώ εκ των υστέρων την υπογραφή του Θεού. Θέλω να είμαι ελεύθερος από τον εαυτό μου. Να δημιουργηθεί πρώτα μία σύνοδος από νέους ανθρώπους… Αλλά μπορεί νωρίτερα ο Θεός να μου πει «Τέρμα Αναστάσιε, δώσε μας την κόλλα σου». Το Νοέμβριο ένιωσα ότι έρχεται το τέλος όταν μου είπαν ότι έχω καρκίνο. Η εγχείρηση όμως πήγε πολύ καλά και συνεχίζω. Αισθάνθηκα ότι κάθε μεγάλη δυσκολία της ζωής μου ήταν ένα καινούργιο ξεκίνημα. Με την ελονοσία οδηγήθηκα στην πανεπιστημιακή πορεία. Στην Αφρική, σε ένα τροχαίο δυστύχημα, θα έχανα τα μάτια μου, αλλά βρέθηκε ένας Αφρικανός που τον είχαμε βοηθήσει να σπουδάσει οφθαλμίατρος και με έσωσε. Μετά ήρθε το άσθμα . Eντούτοις ξεκίνησα νέες προσπάθειες. Η πίστη είναι το άλμα πέρα από τη γνώση. Η γνώση μου έλεγε ότι έχω καρκίνο, ελονοσία, άσθμα. Η πίστη σου επιτρέπει, και σου δίνει δύναμη να προχωρήσεις.

Η ΠΙΣΤΗ ΜΟΥ

Εχετε απαντήσει στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα της ζωής;

Τα έχω τοποθετήσει. Αισθάνομαι επανάπαυση επειδή βλέπω ένα νόημα στη ζωή. Βλέπω μία κοινωνία με αγωνίες που δεν έχει αμφισβητήσει την ελευθερία και την αγάπη. Και ξέρετε, μήτρες που γεννούν ανθρώπους με ευαισθησίες υπάρχουν στη χριστιανική πίστη.

Μα μήπως η πίστη και η ελευθερία βρίσκονται σε αντίθετες όχθες; Η πίστη δεν θέτει περιορισμούς στην ελευθερία;

Και η ελευθερία έχει περιορισμούς, δεν συνεπάγεται αυθαιρεσία. Το βασικό όριο της ελευθερίας είναι η υπευθυνότητα. Βάζεις κάποιο σύνορο και λες ότι εκεί τελειώνει η ελευθερία μου. Η πίστη ανοίγει ορίζοντες, μιλάει για το νόημα της ζωής (που κάποιος βέβαια μπορεί να αμφισβητήσει), δίνει ουσία στις σχέσεις με τους άλλους. Ακόμα και το σύμπαν έχει ένα πλαίσιο. Δεν αισθάνομαι, λοιπόν, την πίστη ως περιορισμό, αλλά ως μία δύναμη ελευθερίας από τον εγωκεντρισμό.

Η γνώση δεν δίνει, όμως, μια μαχαιριά στο σώμα της πίστης; Οσο αποκτάμε γνώση, χρειαζόμαστε λιγότερη πίστη για να αντιμετωπίσουμε τη ζωή.

Η γνώση δεν έχει απαντήσει σε όλα. Ανοίγεις μία πόρτα και βλέπεις άλλες πέντε κλειστές και μετά άλλες δέκα. Οι περιγραφές που δίνει η σύγχρονη γνώση αφήνουν ένα κενό αγνωσίας. Η γνώση μπορεί να είναι αρκετή, αλλά δεν έχει ικανοποιήσει την υπαρξιακή αναζήτηση. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο γνώση. Αναφέρω συχνά ένα στίχο του Ελιοτ: «που είσαι σοφία που σε χάσαμε στη γνώση και που είσαι γνώση που σε χάσαμε στην πληροφόρηση». Σήμερα ο κόσμος κατακλύζεται από πληροφόρηση που δύσκολα εξελίσσεται σε συστηματική γνώση. Και τελικά δεν οδηγείσαι στη σοφία, αλλά σε ειδίκευση. Οσο περνάει ο καιρός η γνώση αντί να γίνεται σύνθεση μας κομματιάζει. Μπορεί να καλύπτει κάποιες περιοχές όπου η πίστη είχε χρησιμοποιήσει τυπολατρίες, αλλά δεν καλύπτει τη λαχτάρα για το άπειρο. Η γνώση, για παράδειγμα, δεν μπορεί να καλύψει την ευαισθησία που εκφράζει η τέχνη. Δεν θα ήθελα, λοιπόν, μία δικτατορία της γνώσης. Ο άνθρωπος είναι κάτι πιο σύνθετο και πιο εκρηκτικά μεγάλο.

Ο χριστιανισμός δείχνει, πάντως, ότι δεν ακολουθεί τη γνώση, δεν προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα…

Υπάρχουν μερικές αλήθειες κωδικοποιημένες που εκφράζονται με τα δόγματα όπως οι εξισώσεις που αποτελούν ξεκίνημα για συστηματική ανάλυση. Σήμερα υπάρχει νέα ερμηνεία των παλαιοτέρων δεδομένων. Και η Εκκλησία πρέπει να μείνει ανοιχτή στους καινούργιους προβληματισμούς του 21ου αιώνα χωρίς να χάσει εκείνο από το οποίο ξεκινάει. Εχει θέσεις-κλειδιά για απαντήσεις σημαντικές στην κατεύθυνση της ύπάρξεως. Ας μην επιμένουμε συνέχεια στη γνώση και στον πειρασμό που έχουν οι άνθρωποι της επιστήμης για απτές αποδείξεις. Αλήθεια, τι μπορεί να αποδείξει ένα ποίημα; Πείτε μου, «αποδεικνύει» κάτι ένα ποίημα του Καβάφη; Υπάρχει και η περιοχή της τέχνης που δεν ταυτίζεται με τη γνώση. Βλέπεις ανθρώπους της πίστεως να είναι στην πρωτοπορία της γνώσεως και ανθρώπους με ελάχιστες γνώσεις που δεν πιστεύουν.

Γιατί κάποιος λέει ότι δεν πιστεύει;

Είναι μία προσωπική επιλογή. Η πίστη δεν επιβάλλεται καταναγκαστικά. Και εκεί είναι το μεγαλείο της χριστιανικής πίστεως. Σου δίνει ενδείξεις και δυνατότητες για μία ελεύθερη επιλογή.

Ποια ελευθερία; Αφού η πίστη μας είναι γεμάτη κανόνες, περιορισμούς και παραινέσεις…

Και η τεχνολογία έχει πειοριστικά πλαίσια. Δεν χρειάζεται να γνωρίζεις τις αρχές των μαθηματικών και δεν ξέρεις τίποτα για τον αγώνα αυτών που κατασκεύασαν κάτι εύχρηστο. Ετσι και οι κανόνες. Εχουν στηρίγματα τα οποία πολλές φορές αγνοούμε και μένουμε στους τύπους. Εγώ αισθάνομαι βαθύ σεβασμό για κάθε άνθρωπο επειδή, απλά, είναι άνθρωπος. Δεν έχω δικαίωμα να τον κατακρίνω, αλλά έχω το δικαίωμα να είμαι κοντά του…

Ο χριστιανισμός έκανε καλύτερη την ανθρωπότητα;

Ο χριστιανισμός είναι μία γενική έννοια με μεγάλη ποικιλία. Η Εκκλησία, όχι με την έννοια των ιερωμένων, έδωσε κατευθύνσεις, αρχές και κίνητρα που συνέβαλαν στον εξανθρωπισμό του πολιτισμού μας. Φυσικά δεν χρησιμοποιήθηκαν πάντα σωστά, αλλά σε σύγκριση με άλλους πολιτισμούς η αναζήτηση στο δυτικό κόσμο έχει ως αφετηρία τον Xριστιανισμό· ακόμα και στα κινήματα αρνήσεως και απορρίψεως. Η Ευρώπη βασίζεται στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, στο ρωμαϊκό δίκαιο και στο χριστιανισμό με τη συμβολή της ιουδαϊκής σκέψεως. Το ζήτημα είναι κατά πόσο ζήσαμε τον χριστιανισμό. Δεν μπορείς να δηλώνεις χριστιανός και να αδιαφορείς για την ελευθερία του άλλου και τη δικαιοσύνη. Δεν μπορείς να είσαι Εκκλησία και παράλληλα ο ιεροεξεταστής που διορθώνει την ευαγγελική απλότητα και ταπείνωση χρησιμοποιώντας δομές διοικητικές. Ο χριστιανισμός δεν βιώθηκε πάντοτε με συνέπεια. Αλλά οι άνθρωποι που βίωσαν με συνέπεια το μήνυμα του Ευαγγελίου, αποτέλεσαν πολύτιμους παράγοντες για την εξέλιξη της ανθρωπότητος.

Ναι, αλλά η ιστορία είναι γεμάτη διχασμούς λόγω της θρησκείας. Σήμερα μάλιστα, βρίσκεται σε έξαρση ένα εκρηκτικό Iσλάμ.

Υπάρχει πράγματι προβληματισμός για το Ισλάμ. Δεν μπορείς απλώς να εντάξεις την 11η Σεπτεμβρίου στην τρομοκρατία και να αγνοήσεις τα θρησκευτικά κίνητρα. Όταν συζητούμε με μουσουλμάνους μας λένε ότι οι ομάδες αυτές δεν εκπροσωπούν το Ισλάμ. Από την άλλη, αν δεν υπήρχε η πίεση και η αδικία που έχουν υποστεί οι λαοί αυτοί, τότε δεν θα υπήρχε και η έκρηξη κάτω από τα σύμβολα του Ισλάμ…

Προς το παρόν η Εκκλησία ταυτίζεται με τους ισχυρούς. Είναι ένας από αυτούς.

Εκκλησία είστε και εσείς. Δεν είναι μόνο οι ρασοφόροι και όσοι κατά καιρούς έχουν εξουσία. Και τελικά υπάρχουν πολλοί επίσκοποι και πρεσβύτεροι που ζουν με το σωστό χριστιανικό τρόπο. Η Εκκλησία κάνει την αντίσταση ποιότητος με τα μέλη της που δεν έχουν ταμπέλες. Πρέπει να δουλέψουμε όσο μπορούμε περισσότερο για παγκόσμια αλληλεγγύη, υπέρ της ειρήνης και κατά της φτώχειας.

Αυτά έλεγαν και οι κομμουνιστές…

Αυτά είναι απολύτως χριστιανικά. Πρώτοι οι χριστιανοί μίλησαν για την ανάγκη μιάς οικουμενικότητος της δικαιοσύνης και της αγάπης.

Ωστόσο εσείς δέχεστε κριτική για αυτές τις απόψεις περί οικουμενικότητας…

Πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε παρόντες στον πανχριστιανικό διάλογο, να μην αποσυρόμαστε στη γωνιά μας, αυτοχαρακτηριζόμενοι ως απεσταγμένο ύδωρ. Εδώ κάποιοι μας κατηγορούν ότι ανοίγοντας διάλογο οικουμενικό προδίδουμε τις ορθόδοξες αρχές. Τους απαντώ ότι η ορθοδοξία μας είναι ένα διαμάντι καί δεν έχει να φοβηθεί τίποτα αν καθίσει δίπλα στους άλλους. Θα λάμψει περισσότερο.

Σοβαρά πιστεύετε ότι θα γίνει η ένωση των Εκκλησιών;

Εγώ πιστεύω στα θαύματα! Δεν το βλέπω στις επόμενες γενιές, αλλά όσο πιο δύσκολο είναι ένα θέμα, τόσο περισσότερο πρέπει να εργασθούμε για την επίλυσή του. Τώρα, τουλάχιστον, μπορούμε να επικοινωνούμε και να συζητούμε. Σκεφθείτε ακόμη ότι στην Ελλάδα έχουμε ανθρώπους που μπορεί να βαφτίστηκαν και να δηλώνουν άθεοι, είναι δηλαδή πιο μακριά από εκείνους που ανήκουν σε άλλες χριστιανικές ομολογίες. Και βέβαια δεν τους κόβουμε τήν καλημέρα.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ

Τι σκέφτεται ένας ιεραπόστολος; Την ενίσχυση της πίστης του με νέες ψυχές; Τον ανταγωνισμό των άλλων ομολογιών; Πως ξεκινάει για την αποστολή του;

Αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί με τους άλλους αυτό που έχει. Εγώ, όταν πάτησα για πρώτη φορά στην Αφρική, είχα τη βεβαιότητα ότι μετέφερα κάτι από τον πλούτο του ορθόδοξου κόσμου,. Θα με ρωτήσετε, βέβαια, γιατί δεν τους αφήναμε στην ησυχία τους. Θα σας πω ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να μοιραστούν πίστη, γνώση και αγάπη. Δεν έχεις τη ψευδαίσθηση ότι σώζεις τον κόσμο, απλά μοιράζεσαι τα δώρα του Θεού. Πρόκειται για αγάπη, όχι για εμπόριο…Όταν είσαι στην Αφρική εκπροσωπείς και κάτι άλλο: έναν κόσμο άδικο για τους λαούς αυτούς. Και είσαι ένα μικρό κεράκι που προσπαθεί να ανάψει και άλλα…

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ιεραποστολής και προσηλυτισμού;

Ο προσηλυτισμός είναι όταν προσελκύεις τον άλλον με αθέμιτα μέσα, όταν του προσφέρεις ένα πουκάμισο αρκεί να βαφτιστεί. Πρόκειται για παραβίαση της ελευθερίας του άλλου. Στην ιεραποστολή εξηγείς ποιος είσαι, τι πιστεύεις και συνήθως πηγαίνεις να μιλήσεις αφού πρώτα σε καλέσουν.

Στην Αλβανία πως βρεθήκατε;

Ηταν αρχές του 1991. Ημουν ήδη στη δεκαεία του ‘80 στην Ανατολική Αφρική. Ένα βράδυ στη Ναϊρόμπι, δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από το Φανάρι. Μου ανακοίνωσαν ότι με εξέλεξαν πατριαρχικό έξαρχο. Ζήτησα διορία μίας ώρας για να σκεφτώ και να προσευχηθώ. Δεν είχα άλλη επιλογή. Ημουν, βλέπετε, για καιρό πρόεδρος του παγκοσμίου συμβουλίου ευαγγελισμού και είχα εκφωνήσει εκεί μία ομιλία για την ιστορική αδικία που είχε υποστεί η Αλβανία. Με ποιο δικαίωμα, λοιπόν, να αρνηθώ την πρόταση; Πήγα ως επισκέπτης, αλλά σύντομα το Πατριαρχείο με ρώτησε αν θα δεχόμουν να εκλεγώ Αρχιεπίσκοπος. Απάντησα ότι, αν οι Αλβανοί ορθόδοξοι με θέλουν, το Πατριαρχείο επιμένει στην επιλογή του και η κυβέρνηση συμφωνεί, τότε πρόκειται για τρεις παράγοντες, για «σημείο» που εκφράζει το θέλημα του Θεού. Θυμηθείτε, ήμουν πανεπιστημιακός καθηγητής, μητροπολίτης, υποψήφιος για την Ακαδημία. Αλλά από τη στιγμή που έβαλα το ράσο ήθελα να είμαι ελεύθερος από τον εαυτό μου. «Θεέ μου ελευθέρωνε με από τον εαυτό μου και δίνε με στον εαυτό σου», ψιθυρίζω συχνά. Ηταν δύσκολο. Δεν ήταν απλώς μερικά προβλήματα με την κυβέρνηση. Ημουν ο ξένος. Αλήθεια, τι ήμουν για τους Αλβανούς; Ελάτε στη θέση τους. Είναι σα να έρχεται κάποιος από τη Βουλγαρία για να οργανώσει την Εκκλησία της Ελλάδος…

Μάνατζερ ή ποιμένας;

Και τα δύο! Αλλά δεν το κάνω ως μάνατζερ. Εκφράζω τη χριστιανική αγάπη μου με συγκεκριμένες κοινωνικές πρωτοβουλίες.

Βαφτίσατε και την αλβανική πολιτική ηγεσία. Ηταν πολιτική ή ανθρώπινη πράξη;

Δεν μπορώ να βάλω όρια. Κάθε πολιτικός είναι άνθρωπος. Δεν αρνείται, βέβαια, την πολιτική του, αλλά μη νομίζετε ότι κινείται πάντα με πολιτική σκοπιμότητα.

Δώστε μας μία εικόνα από τη ζωή σας εκεί. Διαλέξτε μία από τις πολλές…

Όταν περπατάω στα βουνά η στα στενά της Αλβανίας ψέλνω τη νεκρώσιμη ακολουθία. Ξέρετε γιατί; Είναι τόσοι οι ορθόδοξοι στρατιώτες που έχουν μείνει ακόμη άταφοι εκεί…