Ο φαύλος κύκλος “υγειονομικής ένδειας” και δημογραφικού

Εντεινόμενα είναι τα ζητήματα αδυναμίας απρόσκοπτης πρόσβασης σε δωρεάν και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας για πολλά παιδιά, κάτι που έχει ευθεία προβολή στο δημογραφικό αλλά και στη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού, σύμφωνα με Ανάλυση Επικαιρότητας του ΚΕΠΕ, που αποτελεί συνοπτική περίληψη ερευνητικής εργασίας με τίτλο «Δημόσια Υγεία, Πολυδιάστατη Παιδική Φτώχεια, Ασφαλιστικό και Δημογραφικό», δημιουργήθηκε με αφορμή τη Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία τιμάται κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου.

Όπως αναφέρεται,  υψηλότερο ποσοστό παιδιών του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (4,8%) αισθάνονται ότι δεν μπορούν να απολαύσουν, απρόσκοπτα, δωρεάν και υψηλής ποιότητας, υπηρεσίες υγείας, κατά το πρόσφατο σχολικό έτος 2023–2024. ποσοστό που έχει αυξηθεί κατά 1,6% συγκριτικά με το αντίστοιχο ποσοστό (3,2%) του αμέσως προηγούμενου σχολικού έτους (2022– 2023).

Επιπρόσθετα, όπως αναφέρει το ΚΕΠΕ, στερούνται περισσότερο την ευημερία τους ως προς τη δωρεάν υγεία τα παιδιά πολύτεκνων οικογενειών με τέσσερα παιδιά και άνω (6,3%) παρά τα παιδιά που ανήκουν σε οικογένειες μικρότερου μεγέθους

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επίσης με βάση το ΚΕΠΕ, παρουσιάζει το γεγονός ότι η υγειονομική παιδική ένδεια είναι ανάλογη της αύξησης των παιδιών στην οικογένεια. Μέχρι τα τρία παιδιά στην οικογένεια η υγειονομική φτώχεια αυξάνεται περίπου κατά 1% σε κάθε επιπλέον παιδί και μετά αυξάνεται γρηγορότερα κατά 2%.

Υγειονομική Ένδεια, Δημογραφικό και Ασφαλιστικό

Όπως αναφέρεται, το αυξανόμενο ποσοστό των παιδιών κατά το σχολικό έτος 2023 ̶2024 που δηλώνουν φτωχά αναφορικά με τη δωρεάν υγεία, προδίδει μια ευρύτερη κοινωνική απαίτηση για μια ποιοτικότερη και περισσότερο προσβάσιμη δωρεάν υγεία.

Στη χώρα μας, σύμφωνα και με την πρόσφατη Υπουργική Απόφαση (Υ.Α) 30268/30-05-2022 (ΦΕΚ 2673, Β’, 31-05-2022), έχει προβλεφθεί η δωρεάν υγεία για τα παιδιά. Επομένως, τα παιδιά δηλώνουν ότι βρίσκονται σε κατάσταση υγειονομικής ένδειας είτε υπό το πρίσμα της απρόσκοπτης πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες υγείας (και επομένως απαιτούν αμιγώς δωρεάν υπηρεσίες υγείας), είτε υπό το πρίσμα της καλής ποιότητας των δωρεάν υπηρεσιών δημόσιας υγείας (και επομένως απαιτούν ποιοτικότερες, δωρεάν υπηρεσίες δημόσιας υγείας), είτε υπό το πρίσμα και των δύο ανωτέρω.

Φαύλος κύκλος

Επιπλέον, τα ευρήματα, σύμφωνα με τα οποία η υγειονομική ένδεια είναι υψηλότερη σε παιδιά πολύτεκνων οικογενειών, αποκαλύπτουν ότι ένας φαύλος κύκλος κάνει την εμφάνιση του αναφορικά με το δημογραφικό.

Πιο συγκεκριμένα, είναι γνωστό πως ένα σοβαρό πρόβλημα ως προς το ασφαλιστικό που καλείται να αντιμετωπίσει τις πρόσφατες δεκαετίες ολόκληρη η Ευρώπη, και κυρίως η Ελλάδα, είναι η μείωση των γεννήσεων. Αυτό δεν αφήνει ανεπηρέαστο το κομμάτι της δωρεάν υγείας και τον κύριο φορέα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας μας (υπεύθυνο για την παροχή υπηρεσιών υγείας), ο οποίος είναι ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) και αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ).

Ειδικότερα, όπως αναφέρει το ΚΕΠΕ, στις μέρες μας, ο ΕΟΠΠΥ λαμβάνει εισφορές από τους τωρινούς εργαζόμενους (μισθωτούς και μη) ακόμα και από τους απελθόντες, δηλαδή από τους τωρινούς συνταξιούχους, οι οποίες παρακρατούνται από τις κύριες και επικουρικές συντάξεις τους και χρηματοδοτεί ιατρικές πράξεις μιας ομάδας ασθενών (ασφαλισμένων εργαζόμενων, συνταξιούχων, παιδιών, κ.ά.).

“Ένας τέτοιος οργανισμός από τη φύση του είναι περισσότερο βιώσιμος όσο περισσότεροι είναι οι νέοι εργαζόμενοι, οι οποίοι τον τροφοδοτούν με εισφορές, χωρίς ταυτόχρονα να τον επιβαρύνουν ιδιαίτερα με έξοδα ιατρικών πράξεων τους, εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας τους, που συνήθως συνεπάγεται την καλή υγεία του ατόμου” αναφέρει το ΚΕΠΕ, που προσθέτει:

“Επομένως, όσο επιλύεται το δημογραφικό, αυξάνονται οι νέες γεννήσεις και το ανθρώπινο, εργατικό δυναμικό εμπλουτίζεται διαρκώς με νέους ηλικιακά ανθρώπους, τόσο αυξάνεται η βιωσιμότητα του φορέα κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα. Όσο αποκλίνουμε από μια τέτοια κατάσταση εξαιτίας της μη επίλυσης του δημογραφικού προβλήματος, περιορίζεται και η βιωσιμότητα ενός οργανισμού, όπως είναι ο ΕΟΠΥΥ.”

Η υγειονομική ένδεια “φρενάρει” τις γεννήσεις

Σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, το γεγονός, λοιπόν, ότι ένα ανησυχητικά υψηλό ποσοστό παιδιών (6,3%) που εμφανίζουν υγειονομική ένδεια ανήκουν σε πολύτεκνες οικογένειες με σύνολο παιδιών τεσσάρων και άνω, αποκαλύπτει ότι αυτό από μόνο του αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα επίλυσης του δημογραφικού, η οποία επίλυση θα αναζωογονούσε τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.

Οι νέοι άνθρωποι δεν έχουν κίνητρο να δημιουργήσουν οικογένειες με πολλά παιδιά, εφόσον τα παιδιά αυτά πρόκειται να αντιμετωπίσουν πιθανόν, μεταξύ άλλων, και υγειονομική ένδεια. Από την άλλη, η υπογεννητικότητα εντείνει όπως αποκαλύπτεται και στα ανωτέρω, τα προβλήματα στο ασφαλιστικό, εφόσον αναστέλλει τη βιωσιμότητά του, καθιστώντας το δύσκολο να υποστηρίξει πλήρως τους ανασφάλιστους πολίτες [άρθρο 38 του ν. 4865/2021 (ΦΕΚ 238/Α’/04-12- 2021)], οδηγώντας σε αύξηση της υγειονομικής φτώχειας των ενηλίκων.

Η αύξηση της υγειονομικής φτώχειας των ενηλίκων οδηγεί σε εκ νέου μείωση των γεννήσεων και μεγέθυνση του δημογραφικού προβλήματος, εφόσον οι ενήλικες αυτοί δεν έχουν κίνητρο να δημιουργήσουν οικογένεια με πολλά παιδιά, καθώς οι ίδιοι βρίσκονται ήδη σε φτώχεια υπό το πρίσμα της δωρεάν υγείας και αυτό ούτως ή άλλως δυσχεραίνει την καθημερινότητά τους και την επιβίωσή τους.

Όπως αναφέρεται, μάλιστα, η νέα επιδείνωση του δημογραφικού οδηγεί σε νέες πιέσεις το ασφαλιστικό σύστημα και έτσι εγκαθίσταται ένας φαύλος κύκλος μεταξύ του δημογραφικού προβλήματος και της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος με κοινό παρονομαστή την υγειονομική ένδεια. Αυτό ενισχύει ακόμα περισσότερο την ανάγκη συντονισμένων προσπαθειών αναβάθμισης της ποιότητας των υπηρεσιών δωρεάν υγείας ευρύτερα. Οι καλύτερες υπηρεσίες δωρεάν υγείας θα περιόριζαν την παιδική υγειονομική ένδεια. Ο περιορισμός αυτός θα έδινε πιθανόν κίνητρο σε νέους ανθρώπους να δημιουργήσουν οικογένειες με πολλά παιδιά, εφόσον θα αισθάνονταν ασφαλείς ότι τα παιδιά που θα φέρουν στον κόσμο δεν θα υποφέρουν από υγειονομική ένδεια.

Εξάλλου, με βάση το ΚΕΠΕ, είναι ευρέως αποδεκτό και από τις ανεπτυγμένες αλλά και από τις αναπτυσσόμενες χώρες ότι, όταν ένα κράτος μπορεί να εξασφαλίσει στους πολίτες του την «καλή ζωή» από άποψη υγείας, παιδείας, μισθών, διατροφής, ελεύθερου χρόνου, πολιτισμού, κ.ά., τότε οι γεννήσεις αυξάνονται και το αντίστροφο. Οι περισσότερες γεννήσεις θα οδηγούσαν σε επίλυση του δημογραφικού και η επίλυση του δημογραφικού σε αύξηση της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος. Φυσικά, οι διαδοχικές κρίσεις που πέρασε η χώρα μας δεν ευνόησαν την κατάσταση, ούτως ώστε το κράτος να μπορεί ανεμπόδιστο να εξασφαλίσει πλήρως τη «καλή ζωή» στους πολίτες. Επομένως οι κρίσεις αυτές συνέβαλλαν και στην επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος, το οποίο με τη σειρά του άσκησε περαιτέρω ασφυκτικές πιέσεις στο ασφαλιστικό σύστημα.

Προτάσεις για το Ασφαλιστικό

Με βάση το ΚΕΠΕ, οι πρόσφατες κρίσεις που βασάνισαν τη χώρα μας επηρέασαν και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών της δωρεάν υγείας, ενώ επιπλέον τόσο αυτές οι κρίσεις όσο και το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο εντάθηκε περαιτέρω από αυτές, έχουν οδηγήσει το ασφαλιστικό σύστημα μεταξύ συμπληγάδων πετρών. Μέσα σε αυτή την ακραία συνθήκη αναζητήθηκε μια χρυσή τομή για την ταυτόχρονη διάσωση του ασφαλιστικού συστήματος και για την κοινωνική προστασία [άρθρο 38 του ν. 4865/2021 (ΦΕΚ 238/Α’/04-12-2021) και Υπουργική Απόφαση (Υ.Α) 30268/30- 05-2022 (ΦΕΚ 2673, Β’, 31-05-2022)] ωστόσο ενδεχομένως θα μπορούσαν να εξεταστούν και άλλες εναλλακτικές προτάσεις όπως οι ακόλουθες:

1. Όλες οι ιατρικές πράξεις των παιδιών που αντιμετωπίζουν υγειονομική ένδεια (όπως των παιδιών πολύτεκνων οικογενειών) να γίνονται με πλήρη χρηματοδότηση από τον ΕΟΠΠΥ. Ειδικότερα, η συμμετοχή των κηδεμόνων τους σε αυτές να είναι αμιγώς μηδενική. Προκειμένου το ασφαλιστικό σύστημα να μην καταστεί ελλειμματικό από αυτή την επιπλέον υποχρέωση, καθότι όσα χρήματα εισρέουν σε αυτό, τόσα θα πρέπει και να εκρέουν, προτείνεται οι ιατρικές πράξεις αυτών των παιδιών να χρηματοδοτούνται απευθείας από τη φορολογία. Ειδικότερα, ο ΕΟΠΠΥ ως ΝΠΔΔ μπορεί να χρηματοδοτείται απευθείας από το κράτος και οι πόροι του να είναι και τα έσοδα της φορολογίας εκτός των εισφορών. Η χρηματοδότηση των ιατρικών πράξεων των παιδιών που βιώνουν υγειονομική φτώχεια απευθείας από τη φορολογία προωθεί την αναδιανομή του εισοδήματος μέσα στην κοινωνία και ενισχύει τον δίκαιο χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης. Πιο συγκεκριμένα, προσδίδοντας στο ασφαλιστικό σύστημα ένα περισσότερο αναδιανεμητικό πρόσημο, είναι εφικτό να ληφθούν χρήματα από τους έχοντες με την προοδευτική φορολογία και, μέσω του ΕΟΠΠΥ, να διανεμηθούν στα παιδιά που στερούνται την απρόσκοπτη πρόσβαση σε δωρεάν υπηρεσίες υγείας υψηλής ποιότητας. Αν και δεν συνηθίζεται, ενδεχομένως η αναζήτηση επίσης δωρεών και άλλων παρόμοιων κονδυλίων (ευρωπαϊκών, κ.ά.) θα ήταν βοηθητική, ώστε να μην εκτροχιαστεί ως προς τα δημοσιοοικονομικά η χώρα μας
2. Για να δεχθούν οι πολίτες μέρος των χρημάτων τους από τη φορολογία να κατευθύνεται στην ιατρική κάλυψη των παιδιών που αντιμετωπίζουν φτώχεια ως προς τη δωρεάν υγεία προτείνεται προληπτικά (και προφανώς όχι κατασταλτικά) η εφαρμογή ενός προγράμματος συμμόρφωσης και ηθικής εντός των κόλπων του ΕΟΠΠΥ. Ως πρόγραμμα συμμόρφωσης και ηθικής νοείται ένα πρόγραμμα που έχει σχεδιαστεί για την πρόληψη και τον εντοπισμό μιας παραβατικής συμπεριφοράς και μπορεί να εφαρμοστεί σε συνταξιοδοτικά ταμεία και εν γένει σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης. Η εφαρμογή προγραμμάτων συμμόρφωσης και ηθικής σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης έχει συνδεθεί με την ενίσχυση της βιωσιμότητας των ασφαλιστικών συστημάτων.
3. Για να ανασάνει το ασφαλιστικό σύστημα, θα πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό πρόβλημα. Φαίνεται από τα παραπάνω ότι η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών της δημόσιας υγείας δε θα περιορίσει μόνο την παιδική υγειονομική ένδεια, αλλά θα θεραπεύσει και το δημογραφικό πρόβλημα. Συντονισμένες προσπάθειες ως προς αυτό κρίνονται ως σκόπιμες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό και μέσω αυτού να εξυγιανθεί το ασφαλιστικό. 

Συμπερασματικά, σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, η κοινωνική ανάγκη για μεγαλύτερη απρόσκοπτη πρόσβαση σε δωρεάν υπηρεσίες υγείας καλής ποιότητας ήταν από πάντα, όλα τα χρόνια, παρούσα στη χώρα μας. Σήμερα η ανάγκη αυτή μοιάζει να γίνεται επιτακτικότερη στο πλαίσιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού αλλά και εξαιτίας της νέας υποχρέωσης που έχει η χώρα υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Εγγύησης για το Παιδί. Οι ανωτέρω προτάσεις πολιτικής για το ασφαλιστικό σύστημα (υπό το πρίσμα της παροχής υπηρεσιών υγείας) υλοποιούνται σε αυτό το πλαίσιο υποχρέωσης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η παιδική, υγειονομική ένδεια.