Παγκόσμια Ημέρα εξάλειψης διακρίσεων: Η αναπόφευκτη σύγκρουση δύο κόσμων

Κάθε χρόνο τέτοια μέρα (21 Μαρτίου) πιάνω φίλες και φίλους και ρωτώ τι είναι αυτό που διακρίνει έναν κόσμο που προοδεύει από έναν κόσμο που είτε μένει στάσιμος, είτε οπισθοδρομεί. Οι απαντήσεις που λαμβάνω κάθε χρόνο, ακόμα και από τα ίδια πρόσωπα, διαφέρουν, ποικίλουν. Θα επιχειρήσω ορισμένες σύντομες αποτυπώσεις.

Ένας κόσμος που προοδεύει αποτελείται από ανθρώπινες κοινότητες που βρίσκονται σε μία διαρκή αναζήτηση τις καλύτερης τους εκδοχής και οι οποίες καταφέρνουν να ενσωματώσουν ή να συμπεριλάβουν στο κοινωνικό τους σώμα την ετερότητα – που αντιμετωπίζουν ως ζητούμενο πλουραλισμό – με έμφαση στις στάσεις και στις αντιλήψεις και όχι στα ταυτοτικά στοιχεία. Γιατί μία ειλικρινώς φιλοπρόοδη κοινωνία δεν αντιμετωπίζει τη διαφορετικότητα ενός ανθρώπου ως εξαιρετικότητα, αλλά ως de facto κατάσταση. Δε λειτουργεί ανεκτικά, αλλά ουσιωδώς συνθετικά. Αλήθεια πόσο ανιαρός και πνιγηρός θα ήταν ένας κόσμος κατ’ εικόνα καθ’ ομοίωση ενός και μόνο προτύπου. Κι όποιος αγαπάει στην πράξη την ελευθερία, αυτό που επιζητεί για τον εαυτό του, αυτό επιζητεί και για το διπλανό του. Και επιπλέον, ένας κόσμος που προοδεύει αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μέρος του όλου, δίνοντας τη δέουσα έμφαση στην ισορροπία του οικοσυστήματος, στην προστασία και στο σεβασμό του περιβάλλοντος, έχοντας πλήρη αντίληψη των συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας στο κλίμα.

Αναντίστοιχα, ένας κόσμος που είτε μένει στάσιμος, είτε οπισθοδρομεί, είναι γεμάτος από φοβίες, αιτιώδεις ή αναίτιες, αλλά σίγουρα ανεπεξέργαστες και αναπάντητες. Καλύπτεται από άγνοια, συνειδητή ή ασυνείδητη, με τον ατομικισμό να κυριαρχεί αισθητά έναντι της συλλογικότητας και τις έννοιες της αλληλεγγύης και της έγνοιας για τον άλλο να ποδηγετούνται από τη μισαλλοδοξία και την αδιαφορία.

Θα έλεγε κανείς πως οι αναφορές στον πρώτο υπό περιγραφή κόσμο, αφορούν μία ουτοπία, ενώ εκείνες στον δεύτερο, μία δυστοπία. Η πραγματικότητα, όμως, είναι σαφώς πιο περίπλοκη, αφού όλες τις προαναφερόμενες τάσεις κατά έναν παράδοξο, αλλά ολιστικό τρόπο, τις συμπεριλαμβάνει και μάλιστα ταυτόχρονα.

Οι τάσεις αυτές, όμως, μοιραία συγκρούονται και η σύγκρουση αυτή, σήμερα, δείχνει να παίρνει μία ασύγκριτη – για τη γενιά μας – κλιμάκωση. Οι μεταπολεμικές κατακτήσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας διεθνώς βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση. Η ίδια η φιλελεύθερη δημοκρατία ως το δέον status quo αμφισβητείται ανοιχτά, με τα ολοκληρωτικά πρότυπα να προβάλουν ως λύσεις απέναντι σε σύνθετα και πολυπαραγοντικά προβλήματα. Όσοι το αμφισβητούν επιχειρούν ενάντια στο κράτος δικαίου, το τραυματίζουν, το σαμποτάρουν, το κάνουν ατροφικό. Γιατί μία δημοκρατία χωρίς δικαιοσύνη, χωρίς ασφάλεια δικαίου, είναι μία αναπνοή χωρίς οξυγόνο, είναι ανέφικτη.

Εύλογα τα παραπάνω οδηγούν σε μία κατακόρυφη πτώση της εμπιστοσύνης των ανθρώπων στους θεσμούς. Και αυτή η απώλεια έχει δύο δρόμους: το δρόμο του θρυμματισμένου κόσμου που στερείται ελπίδας και στέκει σε αδράνεια και το δρόμο της κοινωνικής ενεργοποίησης που υποκινείται από το οικουμενικό και πανανθρώπινο αίσθημα πως τα πράγματα μπορούν να γίνουν πάντοτε καλύτερα. Το πιο γοητευτικό είναι πως κανείς από τους δύο παραπάνω δρόμους δεν εδράζεται στη λογική.

Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη των διακρίσεων σήμερα. Καθιερώθηκε το 1966 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών σε ανάμνηση ενός γεγονότος που συγκλόνισε τη διεθνή γνώμη. Το 1960 η αστυνομία της ρατσιστικής Ν. Αφρικής, τότε, πυροβόλησε εν ψυχρώ 70 ανθρώπους που βρέθηκαν να διαδηλώνουν ειρηνικά στην πόλη Σάρπβιλ κατά του απαρτχάιντ (η εφαρμογή της θεωρίας της ανισότητας ανάμεσα στις φυλές).

Σήμερα, τα ζητήματα των διακρίσεων όχι απλώς είναι ανοιχτά, αλλά βρίσκονται στον πυρήνα της σύγκρουσης του κόσμου της προόδου, με αυτόν της συντήρησης και της οπισθοδρόμησης. Η κινητοποίηση μας απέναντι στην αδικία που υφίσταται ο άλλος, η έγνοιά μας και η αλληλεγγύη μας για τον άλλο, αυτά, είναι τα βασικά εργαλεία για την ανοικοδόμηση ενός κόσμου που δείχνει να γκρεμίζεται. Ό,τι δεν ανέχομαι να υφίσταμαι εγώ, να μην ανέχομαι να υφίσταται και ο άλλος. Ίσως έτσι να εκπαιδευτούμε να αγαπάμε στην πράξη την ελευθερία.

*Ο Χρήστος Λαζαρίδης είναι Πρόεδρος του Δικτύου Τέχνης και Δράσης, σωματείου που προάγει την υπεράσπιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της τέχνης, της εκπαίδευσης και του αθλητισμού