Πανδημία και εξουσία: Οι κίνδυνοι για τη Δημοκρατία

Από την αρχή σχεδόν της πανδημίας και όσο αυτή διαρκούσε στο χρόνο μαζί με τους περιορισμούς που αναμφίβολα έπρεπε να επιβληθούν, ένας φόβος στο κοινωνικό σώμα ήταν διάχυτος. Η πιθανότητα “μονιμοποίησης” ή και ενίσχυσης των περιορισμών υπό το πρόσχημα της πανδημίας βρισκόταν πάντα πάνω στο τραπέζι σαν ένα γεμάτο πιστόλι. Σχεδόν δύο χρόνια μετά την έναρξη αυτής της παγκόσμιας περιπέτειας, ο φόβος αυτός εξακολουθεί να απασχολεί, η αβεβαιότητα μεγαλώνει και οι δημοκρατικοί θεσμοί, όσο και αν ακούγεται υπερβολικό, δοκιμάζονται.

“Η πανδημία ως έκτακτος γεγονός όντως δικαιολογούσε έκτακτα μέτρα, είναι όμως σαφές ότι κάποιες φορές αυτά επιβάλλονται χωρίς να υπάρχει η δημοσιότητα και η διαφάνεια που χρειάζεται” υπογραμμίζει στο NEWS24/7 ο Ακρίτας Καϊδατζής, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η μετάθεση της πραγματικής εξουσίας από τα κοινοβούλια των χωρών στις κατά τόπους κυβερνήσεις σαφώς και προβληματίζει όπως άλλωστε προβληματίζει το γεγονός ότι “πολλές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τις έκτακτες αυτές εξουσίες για άλλους σκοπούς “στοχεύοντας” συνταγματικές ελευθερίες όπως η συνάθροιση”.

Τον περιορισμό αυτής της ελευθερίας κατά το δοκούν και χωρίς επαρκή αιτιολόγηση τον είδαμε-δυστυχώς-και στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο. Οπως παρατηρεί ο κ. Καϊδατζής δεν παρατηρήσαμε μόνο αυτό αλλά διαπιστώσαμε παράλληλα “να καταργούνται οι περιορισμοί στις απευθείας αναθέσεις και να διαμορφώνονται εκείνες οι συνθήκες για τη δημιουργία καθεστώτος, ιδίως όταν τα μέτρα για την πανδημία παίρνουν το χαρακτήρα πάγιων ρυθμίσεων”.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, υφίσταται μία μεγάλη απειλή για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα. Και αυτή δεν είναι άλλη από την “κουλτούρα, την αντίληψη ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν ότι θέλουν ανενοχλητες, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο. Γιατί; Διότι, δυστυχώς έχουμε συνηθίσει σε τρομακτικό βαθμό οι κυβερνήσεις να επιβάλλουν μέτρα χωρίς ουσιαστική αιτιολόγηση και με μία αόριστη επίκληση των επιστημονικών επιτροπών.Ολο αυτό είναι ένα σπιράλ αποδυνάμωσης των θεσμών του κράτους δικαίου”.

Οταν η εξουσία απελευθερώνεται

Σύμφωνα με τον Ακρίτα Καϊδατζή κατά αυτόν τον τρόπο η εξουσία απελευθερώνεται. Σπάει τα “δεσμά” του ελέγχου που την καθιστά βιώσιμη και αποδεκτή και φλερτάρει με έναν ολοκληρωτισμό νέου τύπου με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Πέραν όμως αυτού, παρατηρείται και το φαινόμενο της ενίσχυσης των περιφερειακών οργανισμών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Εδώ όμως έρχεται και η μεγάλη αντίφαση: “Ενώ το πρόβλημα της πανδημίας είναι παγκόσμιο, η αντιμετώπισή του παραμένει κυρίως στα χέρια των εθνικών κρατών, γεγονός αν μην τι άλλο αντιφατικό”.

Προκύπτει, επίσης και μία μεγάλη σύγκρουση “ανάμεσα στον πρώτο και τον τρίτο κόσμο. Η Ασία και η Αφρική αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα στην αντιμετώπιση της πανδημίας αλλά πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας από περιφερειακούς οργανισμούς για να κλείσει αυτό το χάσμα δεν βλέπουμε. Και όμως η πανδημία ξεπερνάει τις δυνατότητες των εθνικών κυβερνήσεων και καθιστά απαραίτητη τη διακυβερνητική συνεργασία” η οποία πάντως παραμένει ζητούμενο. Αλλωστε και σε περιφερειακούς υπερεθνικούς οργανισμούς όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση ο βαθμός συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών είναι μάλλον ιδιαίτερα χάμηλος ως τώρα. Ο φόβος και η έκταση του προβλήματος ώθησε τους πάντες στην προστασία των εθνικών συνόρων πολλές φορές άνευ όρων και χωρίς προηγούμενη υπερεθνική συνεννόηση.

“Χρειαζόμαστε επιπλέον εγγύησεις”

Ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιάννης Τασόπουλος πιστεύει ακριβώς το αντίθετο, ότι ο φόβος, δηλαδή, είναι δικαιολογημένος “και πρέπει να αντιμετωπιστεί στις σωστές του βάσεις”.

Ιδού ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: “Το πρόστιμο των 100 ευρώ που θα επιβάλλεται στους 60+ εφόσον δεν εμβολιαστούν είναι ένα μέτρο συνταγματικό κάτω από τις συγκεκριμένες περιστάσεις κατά τις οποίες επιβλήθηκε υπό την έννοια ότι οι ανεμβολίαστοι είναι αυτή η κατηγορία των προσώπων που αποτελούν την πλειοψηφία των διασωληνωμένων και των νοσούντων βαριά. Αρα, υπό την απειλή της έξαρσης της πανδημίας, το μέτρο αυτό είναι εύλογο”.

Τίθεται, όμως, κατά τον κ. Τασόπουλο και ένα ερώτημα κεφαλαιώδους σημασίας το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί: “Θα πρέπει να περιοριστούμε σ’ αυτόν τον τελείως οριακό και στοιχειώδη έλεγχο ή θα έπρεπε να απαιτήσουμε μεγαλύτερες εγγυήσεις ώστε να είμαστε σε θέση ως πολιτεία και κοινωνία να επιτύχουμε μία πιο δίκαιη και σωστή σχέση μεταξύ του δημόσιου συμφέροντος και της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων;”. Η προφανής απάντηση στο παραπάνω ερώτημα πρέπει να είναι καταφατική. Ταυτόχρονα όμως το ίδιο το ερώτημα βάζει και το βασικό επίδικο που δεν είναι άλλο από τη χρυσή, την πολυπόθητη ισορροπία μεταξύ προστασίας της δημόσιας υγείας και δικαιωμάτων.

Και, όπως υπογραμμίζει ο Γιάννης Τασόπουλος “αυτό θα το χρειαστούμε και για το μέλλον. Θα πρέπει λοιπόν να το ζητήσουμε τώρα γιατί σε διαφορετική περίπτωση, αν δηλαδή δεν το ζητήσουμε, οι κρατούντες θα μας πουν ότι την προηγούμενη φορά δεν είχε χρειαστεί οτιδήποτε τέτοιο”. Θα υπάρξει δηλαδή ένα αρνητικό προηγούμενο.

Ποια είναι όμως τα πρόσθετα εχέγγυα που πρέπει να αξιώσουμε; “Εχουμε, πρώτα απ’ όλα, ένα πραγματικό έλλειμμα επίσημης πληροφόρησης και στοιχείων το οποίο όμως είναι κρίσιμο για τη θεμελίωση των μέτρων που λαμβάνονται από την πολιτεία. Για να γίνω εδώ λίγο πιο αιχμηρός, θεσπίζονται νόμοι κραυγαλέα αντισυνταγματικοί όπως αυτός για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων (fake news) (191 ΠΚ) όταν η ίδια η πληροφόρηση που παρέχει η πολιτεία είναι ελλιπής και επιτρέπει τις εικασίες και το όργιο φημών με το οποίο είμαστε αντιμέτωποι τους τελευταίους μήνες.

Πόσοι εμβολιασμένοι νοσούν στις ΜΕΘ; Πόσοι ανεμβολίαστοι; Ποια η ακριβής σχέση ανθρώπων που χάνουν τη ζωή τους στις ΜΕΘ, εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων; Ποια η θνησιμότητα στις ΜΕΘ, σε σχέση με τους Μ.Ο. των ευρωπαϊκών κρατών; Πέρα όμως από αυτό, η επαρκώς τεκμηριωμένη πληροφόρηση είναι απαραίτητη και για τον ακυρωτικό δικαστή όταν και εφόσον πραγματοποιήσει τον έλεγχό του. Ο ακυρωτικός έλεγχος θα πρέπει να βασιστεί σε επίσημα, αντικειμενικά και αξιόπιστα δεδομένα: αυτό επιβάλλεται από το κράτος δικαίου”.

Στο μέτρο της επιβολής του προστίμου των 100 ευρώ, όπως και σε άλλα μέτρα που αφορούσαν την αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν υπήρχε ρητή και εκ των προτέρων προκαθορισμένη ημερομηνία επανεξέτασής τους. Αυτό, κατά τον κύριο Τασόπουλο, “θα έπρεπε να είναι συστατικό στοιχείο ενταγμένο στη φιλοσοφία της κάθε εξαιρετικής και έκτακτης ρύθμισης. Το άρθρο 48 του Ελληνικού Συντάγματος για την κατάσταση πολιορκίας προβλέπει 15νθήμερες προθεσμίες επανεξέτασης των μέτρων. Μέτρα που αφορούν την πανδημία, όπως π.χ. το λοκντάουν, είναι εξαιρετικά δραστικά στις επιπτώσεις τους. Το ίδιο ισχύει και για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό με την απειλή προστίμου. Θα έπρεπε σε τακτά χρονικά διαστήματα να επανεξετάζεται για να μην επικρατήσει η λογική του ουδέν μονιμότερον του προσωρινού”.

Εκτός των άλλων “οι ηλικιακές διακρίσεις είναι κατ’ αρχήν αθέμιτες. Πρέπει να υπάρχουν οι αναγκαίες εγγυήσεις που θα τις εξορθολογίζουν και θα τις δικαιολογούν πέρα από την γενική επίκληση της πανδημίας”.

Τι πρέπει να ζητήσουν οι “από κάτω”

Ομως, για να συμβούν όλα τα παραπάνω και το κράτος να μπορέσει να πείσει ορθολογικά τους πολίτες για την αναγκαιότητα των μέτρων χωρίς μάλιστα να κάνει κατάχρηση των περιορισμών, το σώμα των πολιτών οφείλει να επαγρυπνά, να απαιτεί διαφανή τεκμηρίωση και πληροφόρηση και να ελέγχει “πάντα βέβαια με τρόπο μετριοπαθή, χωρίς να κομματικοποιούμε υπερβολικά τη συζήτηση, διότι οι ελευθερίες μας δεν είναι ούτε ΣΥΡΙΖΑ ούτε Νέα Δημοκρατία ούτε ΚΚΕ ούτε ΚΙΝΑΛ.

Οι ελευθερίες ανήκουν στην καθεμιά και στον καθένα μας προσωπικά. Το πρόβλημα είναι ότι είμαστε εθισμένοι στο να αλληλοκατηγορούμαστε στην περίπτωση που μας περιορίζει τις ελευθερίες η μία πολιτική παράταξη ή η άλλη. Στην πραγματικότητα όμως είμαστε εμείς η κοινωνία απέναντι στο κράτος. Προϋπόθεση για να προστατεύσουμε τα δικαιώματά μας είναι να εστιάσουμε σ’ αυτή τη διαφορά”.

Το ίδιο το κράτος πάντως κάνει ότι μπορεί για να αποφύγει τη λογοδοσία και την απόλυτη ευθυγράμμιση με το Σύνταγμα διότι, κατά τον κ. Τασόπουλο, τους θεσμούς που εκφράζουν αυτή τη λογική διαφοροποίησης μεταξύ κράτους και και κοινωνίας προς την κατεύθυνση της προστασίας των δικαιωμάτων το κεντρικό κράτος τους αμφισβητεί και τους υπονομεύει. “Αυτοί οι θεσμοί είναι οι Ανεξάρτητες Αρχές τις οποίες οι κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες στην Ελλάδα τις αντιμετωπίζουν με εχθρότητα γεγονός που υποδηλώνει την προβληματική και ξεπερασμένη αντίληψη που έχουν για το περιεχόμενο της λαϊκής κυριαρχίας και της δημοκρατίας σήμερα”.

Παράδειγμα αποτελεί και πάλι ο νόμος για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων “ο οποίος ήρθε με τρόπο που δημιουργεί ένα καθεστώς ανασφάλειας που απειλεί, ως δαμόκλειος σπάθη, την ελευθερία της έκφρασης. Ο άλλος θα προτιμήσει να μην γράψει ή να μην μιλήσει για να μη διακινδυνεύσει την ποινική δίωξη, (έστω και αν μετά από πολλά χρόνια και μεγάλη ταλαιπωρία ξέρει ότι θα αθωωθεί).

Θα υπάρχει δηλαδή αυτολογοκρισία και πάγωμα της πληροφόρησης τη στιγμή μάλιστα που ο νόμος αυτός δεν εφαρμόζεται στην κατ’ εξοχήν περίπτωση που γεννά κινδύνους για τις πιο ευπαθείς ομάδες, μιλώ για την περίπτωση των σκοταδιστών κληρικών και το κήρυγμα εναντίον των εμβολίων. Συνεπώς, δεν μπορούμε να διυλίζουμε τον κώνωπα και να καταπίνουμε την κάμηλο”.

Συμπερασματικά, κανείς δεν πρόκειται να μας χαριστεί και κανείς δεν πρόκειται να κάνει ευγενείς παραχωρήσεις. Οι πολίτες είναι εκείνοι που θα πρέπει να φροντίσουν ώστε η ισορροπία μεταξύ της αναγκαίας, υγειονομικής στην προκειμένη περίπτωση, ασφάλειας, και δημοκρατίας να εξασφαλιστεί προκειμένου να μην παρατηρηθούν φαινόμενα ολοκληρωτισμού με πρόσχημα την αντιμετώπιση της πανδημίας. Υπό αυτήν την έννοια ο φόβος παύει να θεωρείται καλός σύμβουλος για τους από κάτω και μένει ως χρήσιμος σύμμαχος μόνος για τους από πάνω.

Ο φόβος σπάει με τη γνώση, τη συσπείρωση γύρω από το κοινό καλό, την υπεύθυνη και αντικειμενική πληροφόρηση. Μόνο που τίποτα από αυτά δεν είναι δεδομένα στην εποχή που ζούμε. Η διαμόρφωση των προϋποθέσεων εκείνων που χρειάζονται για να ηττηθεί ο φόβος που καθιστά απόλυτη προτεραιότητα στο κοινωνικό σώμα την ασφάλεια, ακόμα και στο όνομα της περιστολής των δικαιωμάτων, είναι ένα παιχνίδι ανοιχτό που θα παιχθεί πολλές φορές και σε πολλά γήπεδα από εδώ και στο εξής. Η τακτική που θα ακολουθήσουν οι αντίπαλοι στα τερέν της σύγκρουσης των ιδεών αλλά και στο πεδίο της πράξης θα παίξει σαφώς μεγάλο ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις