Προσφυγικά Λεωφόρου Αλεξάνδρας: Από την εγκατάλειψη στην προσπάθεια ανάπλασης

Ο Αθηναίος που γεννήθηκε σ’ αυτήν την πόλη στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα και ιδιαίτερα τα τελευταία 40 χρόνια πάντα είχε την απορία. Τι ακριβώς θα γίνει με τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας τα οποία, όσο περνούσε ο χρόνος, αποκτούσαν εικόνα εγκατάλειψης.

Η αλήθεια είναι ότι τα οικήματα είναι μεν παλιά αλλά όχι τόσο παλιά για να δικαιολογούν αυτή την άσχημα για το μάτι εικόνα. Χτίστηκαν μεταξύ των ετών 1933 και 1935, στην εποχή του Μεσοπολέμου δηλαδή, για να λυθεί το οξύ πρόβλημα στέγασης που αντιμετώπιζαν τότε οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία έστω και αν είχαν περάσει δέκα και πλέον χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης που τους ανάγκασε να ξεριζωθούν από τις εστίες τους.

Για το ρυθμό…χελώνας με τον οποίο κατασκευάστηκαν οι εν λόγω πολυκατοικίες αρκεί να τονιστεί το ακόλουθο: Η απόφαση για την ανέγερση των προσφυγικών κατοικιών πάρθηκε από το Δήμο της Αθήνας το 1923 και τα έργα τελικώς ξεκίνησαν 10 χρόνια αργότερα, υπό τον αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη και τον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Κυριάκου. Συνολικά κατασκευάστηκαν (μέσα σε διάστημα δύο χρόνων) 228 διαμερίσματα χωρίς την παραμικρή διακοσμητική παρέμβαση αφού ο χρόνος πίεζε αφόρητα.

Η μετεγκατάσταση των προσφύγων έγινε τμηματικά και το 1935 όλα τα διαμερίσματα είχαν πια αποκτήσει τους δικαιούχους τους. Μόλις μετά από εννιά χρόνια, το Δεκέμβριο του 1994 οι εν λόγω κατοικίες “φιλοξένησαν” μεγάλες μάχες των Δεκεμβριανών της Αθήνας μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των αγγλικών στρατευμάτων που υπήρχαν τότε στην πρωτεύουσα στο πρελούδιο αυτό της μετέπειτα εμφύλιας διαμάχης. Στα “σώματα” των κτιρίων μπορεί να διακρίνει ακόμα και σήμερα ίχνη από τις ριπές των πολυβόλων ακόμα και ο πιο αδαής παρατηρητής.

Με τον καιρό οι κατοικίες “λύγισαν” από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη. Αισθητικά, η εικόνα δημιουργούσε θλίψη. Αλλά υπήρχαν και πρακτικά προβλήματα αφού σύμφωνα με τους περιοίκους πολλές φορές έγιναν σανίδα σωτηρίας για τοξικομανείς οι οποίοι δεν είχαν που αλλού να πάνε.

Η συζήτηση για το τι ακριβώς πρέπει να γίνει στην περιοχή είναι πολύ παλιά, πάντα όμως έμενε στο επίπεδο της κουβέντας, ούτε καν της μακέτας. Το 2002 πάντως τα προσφυγικά γλίτωσαν από του…χάρου τα δόντια καθώς το ΥΠΕΧΩΔΕ τα συμπεριέλαβε σε σχέδιο επέκτασης του γειτονικού γηπέδου του Παναθηναϊκού. Εν τέλει όμως η Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου προσέφυγε στο ΣτΕ και κέρδισε τη νομική μάχη.

Είναι, αν θέλετε, συμβολικό ότι το μεγάλο εγχείρημα της Ανάπλασης της Αθήνας αρχίζει ακριβώς από αυτό το σημείο. Ο Νίκος Μπελαβίλας, άνθρωπος που γνωρίζει βαθιά τις ανάγκες και τα θέλω της πρωτεύουσας από αρχιτεκτονικής άποψης είναι ο διευθύνων σύμβουλος της “Ανάπλασης Αθήνας”. «Η πρότασή μας προβλέπει την ανάδειξή τους για να καλύψουν στεγαστικές ανάγκες», τόνισε στην “Εφημερίδα των Συντακτών ο αναπληρωτής καθηγητής στη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Μικρό μέρος όπως αναφέρει η εφημερίδα, θα διατεθεί για τους συγγενείς ασθενών του γειτονικού αντικαρκινικού νοσοκομείου, καθώς και για μουσείο μικρασιατικού πολιτισμού. Οι μελέτες που εκπονήθηκαν από επιστημονική ομάδα, με υπεύθυνη την αρχιτέκτονα Δήμητρα Παρασκευά, προβλέπουν αποκατάσταση των όψεων με σεβασμό στις επιλογές των δημιουργών.

Κάτι σημαντικό για το τέλος: Τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας είχαν βρεθεί στα χέρια του ΤΑΙΠΕΔ το 2013. Με νόμο όμως της παρούσας κυβέρνησης επέστρεψαν στα χέρια του Δημοσίου του 2016.