Συμφωνία για το Μεταναστευτικό: Τα σκοτεινά σημεία, ο ρόλος της Ιταλίας και η κόντρα για τις ΜΚΟ

Σε ιστορική συμφωνία κατέληξαν τελικά τα 27 κράτη – μέλη της ΕΕ σχετικά με το μεταναστευτικό και τη διαχείριση των αιτούντων άσυλο σε έκτακτες κρίσεις.

Η συμφωνία επισφραγίστηκε στις Βρυξέλλες σε επίπεδο Μόνιμων Αντιπροσώπων, ανοίγοντας τον δρόμο για τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Συμβούλιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με στόχο το νέο Σύμφωνο να έχει “κλείσει” συνολικά μέχρι τις ευρωεκλογές.

Οι θέσεις της Ιταλίας

Η Ιταλία αμφισβήτησε ένα μέρος της νομοθεσίας που επικεντρώνεται στις υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης που παρέχονται από πλοία ΜΚΟ στη Μεσόγειο, τις οποίες η Ρώμη θεωρεί “παράγοντα έλξης” για περισσότερους μετανάστες προς τις ευρωπαϊκές ακτές.

Η Γερμανία, της οποίας η ψήφος ήταν απαραίτητη για την επίτευξη της απαιτούμενης ειδικής πλειοψηφίας, υπερασπίστηκε τα πλοία των ΜΚΟ, υποστηρίζοντας ότι η διάσωση ζωών στη θάλασσα είναι ένα νομικό, ανθρωπιστικό και ηθικό καθήκον.

Ιταλοί αξιωματούχοι είχαν προηγουμένως επικρίνει τη γερμανική κυβέρνηση για την παροχή κρατικής χρηματοδότησης σε αυτές τις ΜΚΟ. Η αντιπαράθεση μεταξύ Ρώμης και Βερολίνου ματαίωσε την προσπάθεια της περασμένης εβδομάδας να επιτευχθεί συμφωνία, παρά τις ελπίδες που γεννήθηκαν από ένα νέο συμβιβαστικό κείμενο που κατέθεσε η Ισπανία, η χώρα που ασκεί επί του παρόντος την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Περισσότερα για τον ρόλο των ΜΚΟ και το δικαίωμα δράσης τους, θα αποσαφηνιστούν από το τελικό κείμενο. Σύμφωνα με το Politico, από το τελικό κείμενο αφαιρέθηκαν οι αναφορές για τον κρίσιμο ρόλο των ΜΚΟ για να κατευναστούν οι αντιδράσεις της Ιταλίας και υπάρχουν αυστηρότερες διατυπώσεις για τη συμπεριφορά τους στη διαχείριση του μεταναστευτικού. Πρακτικά φαίνεται πως υπερίσχυσε η θέση της Μελόνι για πιο σκληρό “έλεγχο” των ΜΚΟ και άμβλυνση του ρόλου τους στη θάλασσα.

Μετά από διαβουλεύσεις με τις εθνικές τους κυβερνήσεις οι Αντιπρόσωποι κατάφεραν να σπάσουν το αδιέξοδο νωρίς το απόγευμα της Τετάρτης. Το Συμβούλιο θα χρησιμοποιήσει τώρα αυτήν την προκαταρκτική συμφωνία ως κοινή θέση του στις διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ η ίδια η Μελόνι διατυμπάνισε πως πέρασε η θέση της Ιταλίας.

Η Τζόρτζια Μελόνι είχε απευθυνθεί άλλωστε στον πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Ρίσι Σούνακ για να βρει συμμαχίες για τα πλάνα της ως προς το μεταναστευτικό. Το μεταναστευτικό ετέθη τελικά στην ατζέντα της συζήτησης του Άτυπου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Γρανάδα μεταξύ των ηγετών της ΕΕ. Το πρωί της Πέμπτης έγινε γνωστό πως η Μελόνι είχε επικοινωνήσει με τον Σουνάκ ώστε να τη βοηθήσει για να τεθεί το μεταναστευτικό εκ νέου στην ατζέντα των διεργασιών, ενώ ο Σούνακ αναμένεται να ανακοινώσει νέες διμερείς πρωτοβουλίες με το Βέλγιο, τη Βουλγαρία και τη Σερβία για την αύξηση της ανταλλαγής πληροφοριών και της επιχειρησιακής συνεργασίας με τη χώρα του.

“Τα επίπεδα παράνομης μετανάστευσης στην ηπειρωτική Ευρώπη είναι τα υψηλότερα που ήταν εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Με χιλιάδες ανθρώπους να πεθαίνουν στη θάλασσα, προωθούμενοι από λαθρέμπορους, η κατάσταση είναι τόσο ανήθικη όσο και μη βιώσιμη. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε στις εγκληματικές συμμορίες να αποφασίζουν ποιος έρχεται στις ακτές της Ευρώπης” είπε ο Σούνακ, όπως μεταδίδει ο Guardian.

Υπενθυμίζεται ότι ο κ. Μητσοτάκης στη σύνοδο της MED9 είχε ζητήσει περισσότερη στήριξη των χωρών πρώτης γραμμής. Είχε επίσης εκφράσει την άποψη ότι πρέπει η Ευρώπη – και όχι οι διακινητές – να θέτει τους όρους με τους οποίους θα εισέρχεται κάποιος στην ΕΕ. Την ίδια φρασεολογία χρησιμοποίησε και η Ιταλίδα πρωθυπουργός, Τζόρτζια Μελόνι, απαντώντας στη Γερμανία για τη δράση των ΜΚΟ.

Η Πολωνία και η Ουγγαρία ήταν οι μόνες χώρες που καταψήφισαν τη συμφωνία. “Σκοτεινό σημείο” είναι πως η Ουγγαρία αρχικά και μετά η Πολωνία, οι χώρες δηλαδή που εφαρμόζουν κατά κόρον αντιμεταναστευτική πολιτική χωρίς να δέχονται πρόσφυγες, θα αναλάβουν την προεδρία της ΕΕ αμέσως μετά την Ισπανία. Ακριβώς γι’ αυτό και βιάζονται τα κράτη-μέλη να επισπεύσουν το τελικό “deal” μέχρι τις κρίσιμες εκλογές του Ιουνίου.

Τι προβλέπεται για το άσυλο

Ο νέος κανονισμός ορίζει κανόνες που θα ισχύουν σε εξαιρετικές περιόδους όταν το σύστημα ασύλου του μπλοκ απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη μεταναστών, όπως συνέβη κατά τη μεταναστευτική κρίση 2015-2016.

Για να αντιμετωπίσουν αυτή την αυξημένη εισροή, θα επιτραπεί στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν σκληρότερα μέτρα, όπως η διατήρηση των αιτούντων άσυλο στα σύνορα για έως και 20 εβδομάδες.

Η κράτηση των απορριφθέντων αιτούντων θα μπορούσε επίσης να παραταθεί από το τωρινό όριο των 12 εβδομάδων σε 20, έως ότου ολοκληρωθεί η διαδικασία επιστροφής.

Οι ΜΚΟ αναφέρουν πως αυτές οι κρατήσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εγκλεισμό μεγάλης κλίμακας, να υποβαθμίσουν την ποιότητα των διαδικασιών ασύλου και να αυξήσουν τον κίνδυνο επαναπροώθησης.

Η Γερμανία είχε εκφράσει παρόμοιες ανησυχίες, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα των παιδιών.

Παράλληλα, ο κανονισμός προέβλεπε στην αρχική του έκδοση τη δυνατότητα ταχείας εξέτασης των αιτημάτων ασύλου ατόμων που κρίνεται πως έρχονται από περιοχές όπου υπάρχουν ένοπλες συγκρούσεις, ώστε να λάβουν “άμεση προστασία”. Το ειδικό καθεστώς θα παρείχε στους πρόσφυγες ταχύτερη πρόσβαση σε διαμονή, απασχόληση, εκπαίδευση και κοινωνική βοήθεια. Ωστόσο, στο συμβιβαστικό κείμενο που εγκρίθηκε την Τετάρτη, το άρθρο αυτό έχει υποστεί έντονη επεξεργασία και δεν υπάρχει καμία αναφορά σε “άμεση προστασία”.

Προσδιορίζεται ωστόσο πως η καταχώριση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας (αιτήσεων ασύλου) θα πρέπει να ολοκληρώνεται το αργότερο 4 εβδομάδες μετά την υποβολή τους.

Η θέση του Συμβουλίου σχετικά με τον κανονισμό ήταν η μόνη που έλειπε από το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.

Η μεταρρύθμιση τονίζει την “υποχρεωτική αλληλεγγύη” και προβλέπεται πως οι χώρες:

-πρέπει να καλωσορίσουν έναν αριθμό επιτυχημένων αιτούντων άσυλο στην επικράτειά τους.

-να πληρώσουν 20.000 ευρώ για κάθε μετανάστη που αρνούνται να λάβουν.

-να χρηματοδοτήσουν επιχειρησιακή υποστήριξη, υποδομές και προσωπικό.

Ο Κανονισμός για την Κρίση θα ενεργοποιείται μόνο σε έκτακτες καταστάσεις που απειλούν το σύστημα ασύλου της ΕΕ. Ορίζεται επίσης γρήγορη κινητοποίηση του μηχανισμού αλληλεγγύης προς το κράτος μέλος της ΕΕ που αντιμετωπίζει την αυξημένη μεταναστευτική ροή υπό την μορφή της επανεγκατάστασης των αιτούντων ή της χρηματικής συνδρομής του.

Προβλέπεται επίσης να ενεργοποιείται όταν μια ξένη κυβέρνηση κρίνεται πως εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό για να απειλήσει το μπλοκ.

Αντιδρά η Διεθνής Αμνηστία

Από τη δική της μεριά η Διεθνής Αμνηστία χαρακτηρίζει τη συμφωνία ως “επικίνδυνη και δυσανάλογη“.

Συγκεκριμένα, η Eve Geddie, Διευθύντρια του γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας στην ΕΕ είπε:

“Οι άνθρωποι που φτάνουν στα σύνορα της ΕΕ πρέπει να μπορούν να ζητούν άσυλο, να εξετάζεται δίκαια το αίτημά τους και να γίνονται δεκτοί με αξιοπρέπεια. Με αυτή τη συμφωνία υπάρχει κίνδυνος οι άνθρωποι να μένουν εγκλωβισμένοι, κρατούμενοι και χωρίς πόρους κατά μήκος των συνόρων της Ευρώπης και δεν κάνει τίποτα για να βελτιώσει την προστασία των αιτούντων άσυλο στην ΕΕ. Η άρνηση των δικαιωμάτων σε άτομα που ζητούν άσυλο είναι επικίνδυνη και μια δυσανάλογη απάντηση σε καταστάσεις τις οποίες οι χώρες θα μπορούσαν κάλλιστα να αντιμετωπίσουν βάσει των υφιστάμενων κανόνων”.

“Είναι ζωτικής σημασίας η βιασύνη για την επίτευξη συμφωνίας να μην οδηγήσει σε παραγκωνισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη διαδικασία”, πρόσθεσε.

“Αναμένουμε πλήρως από όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να επιμείνουν ότι αυτά τα δικαιώματα είναι εγγυημένα καθώς προχωρούν οι διαπραγματεύσεις τους επόμενους μήνες”.

Η έννοια της “εργαλειοποίησης” των μεταναστών, δηλαδή οι ενέργειες τρίτων χωρών ή μη κρατικών παραγόντων για τη διευκόλυνση των αφίξεων στην ΕΕ, πρέπει να απορριφθεί κατηγορηματικά και δεν μπορεί να δικαιολογήσει περαιτέρω παρεκκλίσεις, τονίζεται ακόμη.

Η Διεθνής Αμνηστία έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ο προτεινόμενος κανονισμός για την κρίση που υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2020, καθώς και ο Κανονισμός Ενεργοποίησης, που προτάθηκε τον Δεκέμβριο του 2021, και ο οποίος έχει ενσωματωθεί σε αυτήν την πρόταση, δημιουργούν σοβαρές ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα ασύλου στην Ευρώπη.

“Η επικείμενη μεταρρύθμιση δεν πρέπει να υπονομευθεί από περαιτέρω ευρωπαϊκές προτάσεις που θα μπορούσαν να υποβαθμίσουν τις υποχρεώσεις, τα πρότυπα και τις πρακτικές γύρω από τον θεσμό του ασύλου” τονίζει από τη δική της μεριά και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.

“Αξίζει να επισημανθεί ότι στην συντριπτική τους πλειοψηφία, παγκοσμίως, οι πρόσφυγες και άλλοι άνθρωποι που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας, συνεχίζουν να φιλοξενούνται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και όχι στην Ευρώπη. Η περαιτέρω πολιτική και οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τις χώρες και τις περιοχές που φιλοξενούν τους περισσότερους αναγκαστικά εκτοπισμένους ανθρώπους, παραμένει ουσιαστικής σημασίας και θα πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα για δίκαιη και αποτελεσματική παροχή προστασίας σε όλες τις χώρες, ταχύτερες διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, περισσότερες ευκαιρίες επανεγκατάστασης και συμπληρωματικές οδούς”, αναφέρει ακόμη.

Με ανάρτησή του ακόμη, ο Ύπατος Αρμοστής χαιρέτισε καταρχήν τη συμφωνία ως “ένα πλαίσιο που ελπίζουμε ότι θα επιτρέψει στην ΕΕ να προστατεύει καλύτερα τους ανθρώπους που διαφεύγουν από συγκρούσεις και διώξεις με τρόπο που να λειτουργεί υπέρ των Κρατών και των προσφύγων”.

Από τη δική του μεριά, ο αντιπρόεδρος του ΕΚ, Δημήτρης Παπαδημούλης, ανέδειξε μια κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Μετανάστευσης και Ασύλου βασισμένη σε πέντε βασικά σημεία.

Συγκεκριμένα:

1. “Έμπρακτη αλληλεγγύη προς τις χώρες πρώτης υποδοχής που δέχονται τρομακτικές πιέσεις από μεταναστευτικές ροές, όπως η πατρίδα μου η Ελλάδα.

2. Επιμερισμένη ευθύνη όλων των κρατών-μελών και υποχρεωτική, δίκαιη και αναλογική μετεγκατάσταση.

3. Νόμιμες και ασφαλείς διόδους μετανάστευσης ώστε να σταματήσουν οι θυσίες ανθρώπινων ζωών.

4. Ανθρώπινη και αποτελεσματική πολιτική ένταξης, κοινωνικής και οικονομικής, που μπορεί να δώσει ώθηση στις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες.

5. Απόλυτο σεβασμό του διεθνούς δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των διεθνών δεσμεύσεων της ΕΕ και των κρατών-μελών της”.

“Η άκρα δεξιά εκμεταλλεύεται την κρίση στο μεταναστευτικό-προσφυγικό για να υπονομεύσει την Ενωμένη Ευρώπη και την κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Να μην τους το επιτρέψουμε! Να καταλήξουμε μέχρι το τέλος της χρονιάς” ήταν το μήνυμά του για τη συμφωνία.