Ας μιλήσουμε για τα στερεότυπα εναντίον των Ρομά

Οι περισσότεροι πληθυσμοί Ρομά ανά την επικράτεια παραμένουν αποκλεισμένοι από την ευρύτερη κοινότητα, ορισμένοι χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, διαβιούν σε ακατάλληλες συνθήκες, αντιμετωπίζουν σοβαρή ή ακραία φτώχεια, επισιτιστική επισφάλεια, περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ανεργία και υπο-εκπροσώπηση στην δημόσια σφαίρα. Μαζί με τα παραπάνω, διαιωνίζονται και τα στερεότυπα γύρω από τους ίδιους και τις κοινότητές τους που συντελούν στη διαιώνιση ενός κύκλου εσωστρέφειας και αποκλεισμού, με τα παιδιά να είναι τα μεγαλύτερα θύματα.

Οι Γιατροί του Κόσμου παρουσίασαν το νέο πρόγραμμα Rom-boost, Επιμορφωτικές δράσεις σε κοινότητες Ρομά στην Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) Ειδικού Σκοπού (Ένταξης ευπαθών ομάδων στην αγορά εργασίας) Myrtillo, σε μια εκδήλωση που έδωσε το “παρών” και το NEWS 24/7.

Από τη δική του μεριά ο κ. Αναστάσιος Υφαντής, Επιχειρησιακός Διευθυντής των Γιατρών του Κόσμου, τόνισε ότι “καθοριστικής σημασίας είναι η συμμετοχή και η συνεργία της τοπικής αυτοδιοίκησης στον προγραμματισμό και υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων”, όπως το εν λόγω πρόγραμμα, “ώστε να αντιμετωπιστούν τα κύρια προσκόμματα και η αναπαραγωγή στερεοτύπων τα οποία πηγάζουν πολύ συχνά από την ίδια την αυτοδιοίκηση”. Μάλιστα, η τοποθέτηση αυτή είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς έγινε πάνω στη συγκυρία του δεύτερου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Συνολικά, ο στόχος του προγράμματος Rom-boost είναι να συμβάλλει στην κοινωνική και οικονομική ενδυνάμωση των Ρομά, ενισχύοντας την πρόσβαση σε ένα συνεκτικό πακέτο επιμόρφωσης και καλών πρακτικών. Στην παρουσίαση του νέου προγράμματος των ΓτΚ παρευρέθηκαν εκπρόσωποι του προγράμματος, εμπλεκόμενοι φορείς και εκπρόσωποι των κοινοτήτων Ρομά. Σημειώνεται πως οι Γιατροί του Κόσμου επικεντρώνονται στην υγεία και την κοινωνική ένταξη των πληθυσμών Ρομά από το 1997. Έχουν υλοποιήσει ήδη 9 συναφή προγράμματα σε περιοχές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, σε περισσότερους από 10 διαφορετικούς καταυλισμούς συνολικά.

Μετά την παρουσίαση, το NEWS 24/7 είχε την ευκαιρία να μιλήσει με την κα Έλλη Ξένου, Υπεύθυνη Προγραμμάτων και Συνηγορίας των Γιατρών του Κόσμου Ελλάδας, τόσο για το πρόγραμμα καθαυτό όσο και για τα γενικότερα προβλήματα που αφορούν τις κοινότητες των Ρομά στην Ελλάδα.

Στίγμα και διακρίσεις με τη “βούλα” των ΜΜΕ

-Ο κ. Υφαντής έθεσε πολύ ορθά πως η συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση του προγράμματος. Ωστόσο πολλά στερεότυπα πηγάζουν από την ίδια την τοπική αυτοδιοίκηση. Στις περιοχές που αυτά τα στερεότυπα “ακμάζουν”, πώς μπορούν να εξαλειφθούν τα φαινόμενα αυτά και να προχωρήσει το πρόγραμμα; Θα βοηθούσε μια στενότερη συνεργασία των δύο πλευρών, Ρομά και αυτοδιοίκησης με τη δική σας παρουσία ενεργή;

Πράγματι, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην προστασία και την υποστήριξη όχι μόνο των ΡΟΜΑ αλλά και άλλων πληθυσμών με ευαλωτότητες ή/και προβλήματα ένταξης όπως π.χ. οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Και αυτό γιατί σε αντίθεση με άλλους φορείς οι ΟΤΑ μπορούν να εγγυηθούν την συνέχιση και τελικά τη βιωσιμότητα δράσεων και αποτελεσμάτων στη μακρά διάρκεια. Ωστόσο, αυτή είναι η θεωρία και αλλά όχι πάντα η πράξη. Δυστυχώς, το στίγμα και οι διακρίσεις κατά των ΡΟΜΑ υπάρχουν, ανατροφοδοτούνται και διαιωνίζονται και με τη βοήθεια των ΜΜΕ. Σε περιοχές με μεικτό πληθυσμό -ΡΟΜΑ και μη ΡΟΜΑ- δεν είναι ασυνήθιστο οι ΟΤΑ να υποστηρίζουν τις διακρίσεις κατά των ΡΟΜΑ, ακολουθώντας το κυρίαρχο ρεύμα για μικροπολιτικούς λόγους. Όπως δεν είναι απίθανο -και αυτό το έχουμε δει- να γίνεται ακριβώς το αντίθετο και οι ΟΤΑ να δημιουργούν τελικά πελατειακές σχέσεις με τις ρομικές κοινότητες, με κέντρο τα προνοιακά επιδόματα.

Κατά τη γνώμη μας χρειάζεται συνεχής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση και των δύο πλευρών. Χρειάζεται να ενισχυθεί το κλίμα διαφάνειας και δημόσιας λογοδοσίας στους ΟΤΑ. Χρειάζεται επίσης οι ρομικές κοινότητες να εκπαιδευτούν ώστε να μην αναπαράγουν πελατειακές λογικές και αρνητικές στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως η παραβατικότητα και η βία.

Ένα ανοιχτό, συστηματικό κανάλι επικοινωνίας ανάμεσα στους ΟΤΑ και τα μέλη των ΡΟΜΑ κοινοτήτων είναι σίγουρα τρόπος ώστε να έρθουν οι δύο κοινότητες πιο, κοντά, να αλληλοκατανοήσουν προβλήματα και προβληματικές συμπεριφορές ή/και πρακτικές, να οργανώσουν δράσεις σε επίπεδο κοινότητας κλπ.

Οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών -όπως οι Γιατροί του Κόσμου- θα μπορούσαν όντως να πλαισιώσουν, να «διαμεσολαβήσουν» και να υποβοηθήσουν μια τέτοια διαδικασία.

Με αυτή τη λογική, εμείς περιλαμβάνουμε σχετικές δράσεις -δουλειάς στο επίπεδο της κοινότητας / κοινοτικής προσέγγισης- στα προγράμματά μας. Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε πως χρειάζεται να γίνουν παράλληλα σημαντικές κινήσεις και δράσεις σε επίπεδο υποδομής και δημόσιου χώρου/δημόσιας σφαίρας ώστε να μπορέσουν να καρποφορήσουν οι δράσεις εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και τελικά περιορισμού του στίγματος και των διακρίσεων.

-Τι σας λένε οι ίδιοι οι Ρομά για το πρόγραμμα αυτό; Πώς έχουν ανταποκριθεί ως τώρα;

Οι Γιατροί του Κόσμου επικεντρώνονται στην υγεία και την κοινωνική ένταξη των ΡΟΜΑ από το 1997. Κατά το διάστημα αυτό έχουμε αναπτύξει σχέση με τις περισσότερες κοινότητες στα όρια της Αττικής και όχι μόνο. Έχουμε «τρέξει» εμβολιαστικές εκστρατείες στους περισσότερους καταυλισμούς της χώρας και -μέχρι σήμερα- υποστηρίζουμε την έκδοση ΑΔΥΜ (ατομικό δελτίο υγείας μαθητή) ώστε να μπορέσουν τα ΡΟΜΑ παιδιά να πάνε σχολείο.

Οι κοινότητες ΡΟΜΑ γνωρίζουν και σέβονται αυτή τη μακροχρόνια δέσμευση. Εκτιμούν επίσης ιδιαίτερα τον ρόλο του γιατρού και τις ιατρικές υπηρεσίες. Η ανταπόκριση που λαμβάνουμε από μέρους των κοινοτήτων είναι πολύ θετική.

Στη φάση αυτή, προσπαθούμε επίσης να εντάξουμε άτομα ΡΟΜΑ στο εργατικό δυναμικό της οργάνωσης προκειμένου να ενισχύσουμε τον ρόλο των ίδιων των ΡΟΜΑ στην υλοποίηση των δράσεων και βεβαίως στην οικοιοποίηση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων.

Τα μεγαλύτερα παράπονα των Ρομά

-Ποια είναι τα μεγαλύτερα παράπονα των Ρομά και πώς τα διαχειρίζεστε εσείς μέσα από το έργο και την παρουσία σας;

Θα χώριζα τα μεγαλύτερα -και δικαιολογημένα- προβλήματα των κοινοτήτων ΡΟΜΑ στης Ελλάδα -όπως εκφράζονται από τους ίδιους- σε δύο «υπέρ-κατηγορίες»: Η πρώτη αφορά αυτό που ονομάζουμε «συνθήκες διαβίωσης»: Περιλαμβάνει την αστεγία ή την στεγαστική ανασφάλεια, τους καταυλισμούς χωρίς υποδομές ρεύματος, νερού, αποχέτευσης, διακομιδής σκουπιδιών κλπ. Η δεύτερη αφορά το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό: ρητορική μίσους, διακρίσεις στο σχολικό περιβάλλον, απροθυμία πιθανών εργοδοτών να συνεργαστούν μαζί τους κλπ. Προφανώς οι δύο αυτές «υπερκατηγορίες» συνδέονται, ενισχύοντας ένα φαύλο κύκλο αποκεισμού και υποβάθμισης.

Εάν στα παράπονα που εκφράζονται από τους ίδιους προσθέσουμε και τις δικές μας διαπιστώσεις αναφορικά με τις αρνητικές στρατηγικές αντιμετώπισης που έχουν αναπτύξει διάφοροι ΡΟΜΑ π.χ. χρήση ουσιών, παραβατικότητα, έμφυλη ή/και ενδοοικογενειακή βία και την πατριαρχική δομή της κοινωνίας η οποία υποβοηθά και ενισχύει τις διακρίσεις κατά των γυναικών εντός της κοινότητας -π.χ. πρόωροι και εξαναγκαστικοί γάμοι, γίνεται φανερό πως το θέμα είναι αρκετά σύνθετο.

Ως Γιατροί του Κόσμου, εργαζόμαστε «μαζί» και όχι «για» την κοινότητα. Εντάσσοντας την ίδια την κοινότητα-στόχο στην υλοποίηση του έργου και την επίτευξη του στόχου, είναι -θεωρούμε- συνταγή επιτυχίας η οποία διασφαλίζει την καλή πορεία του κάθε προγράμματος. Με περισσότερες λεπτομέρειες, αυτό σημαίνει ότι ακολουθούμε κανόνες και πολιτικές προστασίας προσωπικών δεδομένων, ότι έχουμε ξεκάθαρους και λειτουργικούς μηχανισμούς παραπόνων για τους οποίος ενημερώνουμε τους επωφελούμενους κάθε έργου, ότι σχεδιάζουμε τη δράση μας ώστε να αποφύγουμε την (αθέλητη) πρόκληση βλάβης (“do no harm approach”) ότι συνεργαζόμαστε με άλλους φορείς -κρατικούς, δημοτικούς, ΜΚΟ κλπ- με στόχο την αποφυγή αλληλεπικαλύψεων και την μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της δράσης μας, ότι επιμορφώνουμε αλλά και αξιολογούμε το προσωπικό μας κατάλληλα κλπ.

Εργασία και εκπαίδευση-χιονοστιβάδα

-Μέρος του προγράμματος είναι η προετοιμασία για την αγορά εργασίας και σύνδεση με πιθανούς εργοδότες. Έχετε δει θετική ανταπόκριση στα προηγούμενα προγράμματα που έχετε υλοποιήσει, από πλευράς εργοδοτών, και αν ναι, σε ποιους τομείς;

Το ζήτημα της εύρεσης εργασίας παραμένει ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα που αντιμετωπίζουμε όχι μόνο σε δράσεις και προγράμματα ΡΟΜΑ αλλά και σε έργα που αφορούν τη μείωση της φτώχειας. Η πραγματικότητα είναι πως, αν και πράγματα έχουν σαφώς βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, η προσφορά εργασίας στην Ελλάδα παραμένει σαφώς μεγαλύτερη από τη ζήτηση, χωρίς ιδιαίτερες εξαιρέσεις ανά επαγγελματικό τομέα. Το πρόβλημα της ανεργίας είναι δυστυχώς οριζόντιο.

Αυτό ωστόσο που έχουμε διαπιστώσει αναφορικά με τους ΡΟΜΑ (αλλά και άλλους πληθυσμούς που διαβιούν στο περιθώριο) είναι πως υπάρχει έδαφος για αρκετές, προπαρασκευαστικές δράσεις οι οποίες -αν μη τι άλλο- θα ενισχύσουν σημαντικά τις πιθανότητές τους να βρουν εργασία. Με λίγα λόγια -αν και δεν μπορούμε να εγγυηθούμε την εύρεση εργασίας- μπορούμε ωστόσο να βελτιώσουμε σημαντικά το επαγγελματικό προφίλ και τη σχετική γνώση των ΡΟΜΑ καθιστώντας τους πιο ανταγωνιστικούς στο πεδίο της εύρεσης εργασίας.

-Τέλος, όπως τέθηκε στην εκδήλωση, ένα από τα ζητήματα είναι ο κατακερματισμός των κονδυλίων και η ασυνέχεια των προγραμμάτων που έχουν δοκιμαστεί ως τώρα. Τι διαφορετικό γίνεται με το Rom-boost και πόσο αισιόδοξοι είστε για την πορεία του;

Το Rom-boost εμπεριέχει θα λέγαμε, τον σπόρο της αναπαραγωγής του. Η εκπαίδευση ειδικότερα είναι ένας τομέας με αυξημένη βιωσιμότητα: τα αποτελέσματά της είναι συγκεκριμένα και διαρκούν στον χρόνο. Η λογική της εκπαίδευσης και ενίσχυσης δεξιοτήτων στοχεύει στην δια βίου μάθηση ατόμων τα οποία έχουν ήδη επιδείξει ακτιβισμό, δέσμευση και αφοσίωση στην αναβάθμιση των ρομικών κοινοτήτων εφοδιάζοντάς τα τελικά με περισσότερα εργαλεία και πρακτικές ώστε να πετύχουν τον σκοπό τους.

Η λογική της «εκπαίδευσης-χιοναστιβάδας» της επέκτασης δηλαδή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε ευρύτερες ομάδες έχει ως απώτερο στόχο να θέσει έναν εκπαιδευτικό μηχανισμό σε κίνηση στο επίπεδο της κοινότητας: οι ίδιοι οι ΡΟΜΑ θα κληθούν να εκπαιδεύσουν ΡΟΜΑ. Εάν ο μηχανισμός αυτός τεθεί σε κίνηση με την βοήθειά μας, τότε πιστεύουμε ότι θα μπορέσει να λειτουργήσει και ανεξάρτητα στην μακρά διάρκεια.

*Το έργο Rom-boost υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης τους Γιατρούς του Κόσμου. Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 15 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow. Διαβάστε περισσότερα εδώ