Τι θα μας φέρει ψυχολογικά η νέα χρονιά;

Το 2022 ήταν μία δύσκολη χρονιά, αφού η μετά-lockdown εποχή έφερε αναστάτωση σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.

Μόνο τα νούμερα έγκυρων ερευνών είναι ανατριχιαστικά από μόνα τους: περισσότεροι από έναν στους τρεις εργαζόμενους δηλώνουν ότι αισθάνονται μελαγχολία (35%), απαισιοδοξία για το μέλλον (35%), ή ότι δεν έχουν όρεξη για τίποτε (34%).

Το άγχος έχει εκτιναχθεί σε υψηλά επίπεδα, καθώς δυο στους τρεις (68%) αισθάνονται νευρικότητα ή εσωτερική ταραχή, 40% βρίσκονται σε υπερένταση, 19% αναφέρουν ότι νιώθουν φόβο χωρίς λόγο, ενώ 8% ότι βιώνουν κρίσεις πανικού.

Ο θυμός έχει χτυπήσει “κόκκινο”, με το 70% των ερωτηθέντων να αισθάνονται εκνευρισμό, και 2 στους 10 να αναφέρουν ότι καυγαδίζουν λεκτικά. Τέλος, 50% των συμμετεχόντων δηλώνουν ότι αισθάνονται από λίγη ως πάρα πολλή μοναξιά, ενώ το 17% αισθάνονται απομονωμένοι. Παρατηρείται σωματοποίηση των ψυχολογικών αυτών προβλημάτων, δηλαδή εκδηλώνονται μέσω σωματικών συμπτωμάτων. Έτσι, 1 στους 3 δηλώνουν αδυναμία και ζαλάδα, 15% ναυτία ή γαστρεντερικές διαταραχές, και 1 στους 10 δυσκολία στην αναπνοή.

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της Παγκόσμιας Μελέτης Υγείας και Λειτουργικότητας σε Περιόδους Μεταδοτικών Λοιμώξεων (Μελέτη COH-FIT) σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα δείχνουν σημαντική αύξηση αρνητικών ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες των ενηλίκων που μελετήθηκαν (18—65+ έτη). Τέλος, 40% δεν μπορούν να διαχειριστούν το στρες τους.

Αυτό είναι σε αδρές γραμμές το ψυχολογικό τοπίο στην μετά-COVID εποχή.

Τα τρία χρόνια της πανδημίας άφησαν λοιπόν το αποτύπωμά τους στην ψυχική υγεία των Ελλήνων. Τώρα θα πρέπει να προσθέσουμε και άλλα γεγονότα τα οποία δεν εμπίπτουν στη δυνατότητα του ατόμου να τα ελέγξει: οι παγκόσμιες συνθήκες του πολέμου στην «γειτονιά» μας, με την αίσθηση της απειλής και κινδύνου έξω από το κατώφλι μας.

 Τα προβλήματα στον τομέα της ενέργειας, της τροφοδοσίας, η αύξηση των τιμών, αλλά και μεγαλύτερα ζητήματα όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, γίνονται δαμόκλειος σπάθη που κρέμεται πάνω από το κεφάλι του κάθε ανθρώπου.

Σήμερα ειδικά, στην εποχή της πληροφορίας, ο σκεπτόμενος άνθρωπος νιώθει να απειλείται. Η αίσθηση της απειλής και προσωπικού κινδύνου σχετίζεται με την αίσθηση ότι δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που μπορεί να κάνει ο ίδιος για να ανατρέψει αυτή την κατάσταση. Η αίσθηση αδυναμίας και ανημπόριας, η αίσθηση του ανεξέλεγκτου κινητοποιεί τον βιολογικό μηχανισμό του στρες. Πρόκειται για έναν παλιό, εξελικτικό μηχανισμό της επιβίωσης του είδους ο οποίος κινητοποιεί το νευρικό σύστημα προκαλώντας την αντίδραση του στρες ή «μάχη/πάγωμα/φυγή». Το παρατεταμένο στρες ευθύνεται για την αύξηση των διαταραχών του άγχους, αλλά και για την εμφάνιση καρδιοαγγειακών και γαστρεντερικών προβλημάτων καθώς και για πολλά αυτοάνοσα νοσήματα.

Αλλά υπάρχουν και άλλες κρυμμένες «απειλές» για την ψυχική υγεία.

Υπολογίζεται ότι περισσότερο από τον μισό πλανήτη χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όχι μόνο για να «επικοινωνεί» για φίλους, αλλά και για να μαθαίνει τα νέα. Έτσι, 1 στους 5 μαθαίνει τα νέα από τα σόσιαλ μίντια, που είναι περισσότεροι άνθρωποι από αυτούς που διαβάζουν τις ειδήσεις στην εφημερίδα.

Το πρόβλημα με αυτή τη συνήθεια είναι ότι άπαξ και ανοίξει κανείς έναν σύνδεσμο για να διαβάσει μία δυσάρεστη ή και τραγική είδηση, ο αλγόριθμος των σόσιαλ μίντια το καταγράφει και αρχίζει στην κυριολεξία να βομβαρδίζει τον συγκεκριμένο χρήστη με συγκεκριμένες στενάχωρες, δυσάρεστες ειδήσεις και τραγικές ιστορίες. Έτσι, ο μέσος άνθρωπος που μπαίνει στον προσωπικό του λογαριασμό στα σόσιαλ μίντια θα βρει πολλή «μαυρίλα» και στενάχωρη τροφή για σκέψη, αφού εκτίθεται καθημερινά σε ιστορίες για πολέμους, τρομοκρατικές ενέργειες, καταστροφές, θανάτους, βία, εγκλήματα, κοκ. Η έκθεση σε αυτό το υλικό αναζωπυρώνει τους ενστικτώδεις φόβους του ανθρώπου που θεωρεί ότι όλα αυτά τα φοβερά και τρομερά πράγματα ελλοχεύουν στην καθημερινότητά του, απειλώντας την σωματική και ψυχική του ακεραιότητα.

Η τάση των ανθρώπων να διαβάζουν μανιωδώς κακές ειδήσεις έχει όνομα: στην αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία αποκαλείται “doom-scrolling”, δηλαδή “καταστροφολογικό σκρολάρισμα”, κάτι που έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που περνάνε πολύ χρόνο στο Facebook, κυρίως αργά το βράδυ, τείνουν να έχουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και στεναχώριας, ενώ επίσης οι χρήστες του Facebook τείνουν να νιώθουν ζήλεια για τα κατορθώματα/ποσταρίσματα άλλων ανθρώπων, κάτι που επίσης συντελεί στην εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων.

Εάν κοιτάξουμε τα νούμερα, τις μελέτες και τα στατιστικά στοιχεία, φαίνεται ότι υπάρχει ψυχολογική δυστοκία, ότι διανύουμε μία δύσκολη εποχή και ότι οι άνθρωποι θα δυσκολευτούν “να σηκώσουν κεφάλι”. Ωστόσο, εδώ υπεισέρχεται και ένας άλλος, προστατευτικός παράγοντας μεγάλης σημασίας: η ψυχική ανθεκτικότητα. Η επιστήμη σήμερα αναγνωρίζει την “ψυχική ανθεκτικότητα”, την ικανότητα του ανθρώπου να προσαρμόζεται στις δυσκολίες και τα προβλήματα της ζωής, μικρότερα ή μεγαλύτερα, να μαθαίνει από αυτά και να εξελίσσεται. Έτσι, όταν ο άνθρωπος μαστίζεται από στρεσογόνα γεγονότα, δυσκολίες, καταστροφές, αβεβαιότητα, ανασφάλεια, ή ακόμα και τραυματικά γεγονότα και αγχώνεται για το τι του επιφυλάσσει το μέλλον, εξακολουθεί να έχει την ικανότητα να ανταπεξέρχεται σωματικά και ψυχολογικά.

Και παρόλο που ο άνθρωπος αυτός θα νιώσει όπως είναι φυσικό όλη την γκάμα των έντονων συναισθημάτων που συνοδεύουν αντίστοιχα τις παραπάνω αρνητικές καταστάσεις, τελικά δεν θα σκύψει κεφάλι και θα βγει νικητής. Έτσι, μπορεί να νιώσει στεναχώρια, άγχος, θυμό, κατάθλιψη, οργή, απελπισία, ψυχικό πόνο, αλλά παρόλα αυτά θα ανταποκριθεί και θα διαχειριστεί τον εαυτό του και τη δύσκολη κατάσταση.

Ψυχική ανθεκτικότητα δε σημαίνει ότι πρέπει κανείς να δεχτεί στωικά ό,τι του συμβαίνει ή να υποταχθεί στη μοίρα του, ή να απομονωθεί μέχρι να βρει μία λύση στα προβλήματά του ή να τελειώσει η δύσκολη κατάσταση. Η ψυχική ανθεκτικότητα σχετίζεται με την επίκτητη ανθρώπινη ικανότητα του να αναζητάει κανείς κοινωνικούς δεσμούς, φιλίες, υποστήριξη και συνεργασία προκειμένου να ανταποκριθεί στις δυσκολίες της ζωής και να τις ξεπεράσει. Καλλιεργώντας μία στάση αποδοχής των πραγμάτων αλλά και ευγνωμοσύνης για όσα έχει κανείς στη ζωή του, συγχωρώντας και δείχνοντας συμπόνοια στον εαυτό του και τους άλλους, μαθαίνοντας διαχείριση του στρες και, κυρίως, αναζητώντας νόημα στην εμπειρία του, μπορεί κανείς να καλλιεργήσει την ψυχική ανθεκτικότητά του και να διατηρήσει το χαμόγελό του και τη χαρά της ζωής στη νέα χρονιά, παρά τους δύσκολους καιρούς που διανύουμε.

*H Δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με μεταπτυχιακές σπουδές στα πανεπιστήμια Tufts, Northeastern και Harvard των ΗΠΑ. Ολοκλήρωσε διδακτορική και μεταδιδακτορική εκπαίδευση στο πανεπιστήμιο Harvard των ΗΠΑ. Έχει εργαστεί για δέκα χρόνια στο Children’s Hospital, το πανεπιστημιακό παιδιατρικό νοσοκομείο του Harvard που θεωρείται το καλύτερο νοσοκομείο για παιδιά στον κόσμο. Έχει περισσότερες από 25.000 ώρες κλινικής εμπειρίας με χιλιάδες παιδιά, εφήβους, οικογένειες και ενήλικες. Τα τελευταία 13 χρόνια διδάσκει στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Επιστήμη του Στρες και Προαγωγή της Υγείας», συμμετέχοντας σε έρευνες και επιστημονικά συνέδρια. H Δρ Λίζα Βάρβογλη έχει πλούσιο συγγραφικό έργο με περισσότερα από 80 δημοσιευμένα επιστημονικά άρθρα και 30 βιβλία για ανατροφή παιδιών και αυτοβελτίωση.

Άρθρα σημαντικών προσωπικοτήτων που μοιράζονται σκέψεις και απόψεις για την Ελλάδα και τη θέση της στο μέλλον. Ανακαλύψτε περισσότερα στο αφιέρωμα “2023: Η Ελλάδα Στο Μέλλον”