Άπλωσε το χέρι, άκουσε, κάνε υπομονή: Πώς τα καλά επιχειρήματα μπορούν να σταματήσουν τον εξτρεμισμό

* Το άρθρο του καθηγητή πρακτικής ηθικής στο πανεπιστήμιο Ντιουκ στη Βόρεια Καρολίνα και συγγραφέα, Walter Sinnott-Armstrong δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Πολλοί από τους καλύτερους φίλους μου πιστεύουν ότι ορισμένες από τις βαθιές πεποιθήσεις μου για σημαντικά θέματα είναι προφανώς ψευδείς ή ακόμα και ανοησίες. Μερικές φορές μου το λένε κατάμουτρα. Πώς μπορούμε να είμαστε ακόμα φίλοι; Μέρος της απάντησης είναι ότι αυτοί οι φίλοι και εγώ είμαστε φιλόσοφοι, και οι φιλόσοφοι μαθαίνουν πώς να αντιμετωπίζουν θέσεις στα όρια της λογικής. Επιπλέον, εξηγώ και παραθέτω επιχειρήματα για τους ισχυρισμούς μου και εκείνοι ακούν υπομονετικά και απαντούν με δικά τους επιχειρήματα ενάντια στις θέσεις μου – και υπέρ τους. Ανταλλάσσοντας λόγους με τη μορφή επιχειρημάτων, δείχνουμε σεβασμό και καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον καλύτερα.

Οι φιλόσοφοι είναι περίεργοι, επομένως αυτού του είδους η κοινωνική διαφωνία μπορεί να φαίνεται ακόμα αδύνατη μεταξύ των απλών ανθρώπων. Ωστόσο, ορισμένες ιστορίες δίνουν ελπίδα και δείχνουν πώς να ξεπεραστούν τα υψηλά εμπόδια.

Ένα γνωστό παράδειγμα αφορούσε την Αν Ατγουότερ και τον Σι Πι Έλις στην πατρίδα μου, το Ντάραμ, στη Βόρεια Καρολίνα. Περιγράφεται στο βιβλίο του Οσά Γκρέι Ντέιβιντσον The Best of Enemies (1996) και σε μια ταινία που έχει κυκλοφορήσει. Η Ατγουότερ ήταν μια άγαμη, φτωχή, μαύρη γονέας που ηγήθηκε της Επιχείρησης Πρόοδος, η οποία προσπάθησε να βελτιώσει τις τοπικές μαύρες γειτονιές. Ο Έλις ήταν ένας εξίσου φτωχός αλλά λευκός γονέας που ήταν περήφανος που ήταν ο Δοξασμένος Κύκλωψ της τοπικής Κου Κλουξ Κλαν. Δεν θα μπορούσαν να ξεκινήσουν από πιο μακριά. Στην αρχή, ο Έλις έφερε ένα όπλο και ακόλουθους στις συναντήσεις της πόλης σε γειτονιές μαύρων. Μια φορά η Ατγουότερ όρμησε προς τον Έλις με ένα μαχαίρι και έπρεπε να συγκρατηθεί από φίλους της.

Παρά το αμοιβαίο μίσος τους, όταν τα δικαστήρια διέταξαν το Ντάραμ να καταργήσει τις διακρίσεις στα δημόσια σχολεία του, η Ατγουότερ και ο Έλις πιέστηκαν να λάβουν μέρος σε συμμετοχικό σχεδιασμό με τη μέθοδο charrette – μια σειρά από δημόσιες συζητήσεις που διήρκεσαν οκτώ ώρες καθημερινά για 10 ημέρες τον Ιούλιο του 1971 – σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής της κατάργησης. Για να οργανώσουν τη δοκιμασία τους, συναντήθηκαν και άρχισαν να κάνουν ερωτήσεις, να απαντούν με αιτιολογία και να ακούνε ο ένας τον άλλον. Η Ατγουότερ ρώτησε τον Έλις γιατί ήταν αντίθετος στην κατάργηση. Απάντησε ότι κυρίως ήθελε τα παιδιά του να λάβουν καλή εκπαίδευση, αλλά η κατάργηση θα κατέστρεφε τα σχολεία τους. Η Ατγουότερ μάλλον μπήκε στον πειρασμό να του ουρλιάξει, να τον αποκαλέσει ρατσιστή και να φύγει βουρκωμένη. Αλλά δεν το έκανε. Αντιθέτως, άκουσε και είπε ότι ήθελε και τα παιδιά του – όπως και τα δικά της – να αποκτήσουν καλή εκπαίδευση. Τότε ο Έλις ρώτησε την Ατγουότερ γιατί εργάστηκε τόσο σκληρά για να βελτιώσει τη στέγαση των μαύρων. Εκείνη απάντησε ότι ήθελε οι φίλοι της να έχουν καλύτερα σπίτια και καλύτερες ζωές. Το ίδιο ήθελε και για τους φίλους του.

Όταν ο καθένας άκουσε τα επιχειρήματα του άλλου, συνειδητοποίησε ότι μοιράζονταν τις ίδιες βασικές αξίες. Και οι δύο αγαπούσαν τα παιδιά τους και ήθελαν αξιοπρεπή ζωή για τις κοινότητές τους. Όπως το έθεσε αργότερα ο Έλις: “Πίστευα ότι η Αν Ατγουότερ ήταν η πιο κακιά μαύρη γυναίκα που είχα δει ποτέ στη ζωή μου… Αλλά, ξέρετε, εκείνη κι εγώ καθίσαμε μια μέρα για μια ή δύο ώρες και μιλήσαμε. Και προσπαθεί να βοηθήσει τους δικούς της, όπως εγώ προσπαθώ να βοηθήσω τους δικούς μου”. Αφού συνειδητοποίησαν το κοινό τους έδαφος, μπόρεσαν να συνεργαστούν για να καταργήσουν ειρηνικά τις διακρίσεις στα σχολεία του Ντάραμ. Σε μεγάλο βαθμό τα κατάφεραν.

Τίποτα από αυτά δεν συνέβη γρήγορα ή εύκολα. Οι έντονες συζητήσεις τους κράτησαν 10 μέρες στο συμμετοχικό σχεδιασμό. Δεν θα είχαν την πολυτέλεια να αφήσουν τις δουλειές τους για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα εάν οι εργοδότες τους (συμπεριλαμβανομένου του Πανεπιστημίου Ντιουκ, στο οποίο ο Έλις εργαζόταν στη συντήρηση) δεν τους είχαν δώσει άδεια με αμοιβή. Ήταν επίσης ιδιαίτερα άτομα που είχαν ισχυρά κίνητρα να εργαστούν μαζί καθώς και πολλές προσωπικές αρετές, συμπεριλαμβανομένης της εξυπνάδας και της υπομονής. Ωστόσο, τέτοιες περιπτώσεις αποδεικνύουν ότι μερικές φορές οι ορκισμένοι εχθροί μπορούν να γίνουν στενοί φίλοι και μπορούν να επιτύχουν πολλά για τις κοινότητές τους.

Γιατί οι φιλελεύθεροι και οι συντηρητικοί δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο σήμερα; Ομολογουμένως, οι εξτρεμιστές και στις δύο πλευρές της πολιτικής σκηνής συχνά κρύβονται σε θαλάμους αντήχησης και στις ομοιογενείς γειτονιές τους. Δεν ακούνε ποτέ την άλλη πλευρά. Όταν τολμούν να βγουν έξω, το επίπεδο της ρητορικής στο διαδίκτυο είναι απαράδεκτο. Τα τρολ καταφεύγουν σε συνθήματα, ατάκες και αστεία. Όταν κάνουν τον κόπο να δώσουν επιχειρήματα, τα επιχειρήματά τους συχνά απλώς δικαιολογούν αυτό που ταιριάζει στα συναισθήματά τους και σηματοδοτούν φυλετικές συμμαχίες.

Η διάδοση κακών επιχειρημάτων είναι αναμφισβήτητη αλλά όχι αναπόφευκτη. Σπάνια αλλά πολύτιμα παραδείγματα όπως οι Άτγουοτερ και Έλις μας δείχνουν πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φιλοσοφικά εργαλεία για να μειώσουμε την πολιτική πόλωση.

Το πρώτο βήμα είναι να απλώσεις το χέρι. Οι φιλόσοφοι πηγαίνουν σε συνέδρια για να βρουν επικριτές που μπορούν να τους βοηθήσουν να βελτιώσουν τις θεωρίες τους. Ομοίως, η Ατγουότερ και ο Έλις κανόνισαν συναντήσεις μεταξύ τους για να καταλάβουν πώς να συνεργαστούν στο charrette. Όλοι μας πρέπει να αναγνωρίσουμε την αξία του να ακούμε προσεκτικά και συμπονετικά τους αντιπάλους. Τότε πρέπει να μπούμε στον κόπο να μιλήσουμε με αυτούς τους αντιπάλους, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να εγκαταλείψουμε τις άνετες γειτονιές μας ή τους αγαπημένους μας ιστότοπους.

Δεύτερον, πρέπει να κάνουμε ερωτήσεις. Από την εποχή του Σωκράτη, οι φιλόσοφοι ήταν γνωστοί τόσο για τις ερωτήσεις τους όσο και για τις απαντήσεις τους. Και αν η Ατγουότερ και ο Έλις δεν είχαν κάνει ερωτήσεις ο ένας στον άλλον, δεν θα μάθαιναν ποτέ ότι αυτό που τους ένοιαζε περισσότερο ήταν τα παιδιά τους και η ανακούφιση από τις απογοητεύσεις της φτώχειας. Κάνοντας τις σωστές ερωτήσεις με τον σωστό τρόπο, μπορούμε συχνά να ανακαλύψουμε κοινές αξίες ή τουλάχιστον να αποφύγουμε να παρεξηγήσουμε τους αντιπάλους.

Τρίτον, πρέπει να είμαστε υπομονετικοί. Οι φιλόσοφοι διδάσκουν μαθήματα για μήνες για ένα μόνο θέμα. Ομοίως, η Ατγουότερ και ο Έλις πέρασαν 10 ημέρες σε ένα δημόσιο charrette πριν καταλάβουν και εκτιμήσουν ο ένας τον άλλον. Καλωσόρισαν επίσης άλλα μέλη της κοινότητας για να μιλήσουν όσο ήθελαν, όπως οι καλοί δάσκαλοι συμπεριλαμβάνουν αντικρουόμενες απόψεις και φέρνουν όλους τους μαθητές στη συζήτηση. Σήμερα, πρέπει να επιβραδύνουμε και να καταπολεμήσουμε την τάση να αποκλείουμε ανταγωνιστικές απόψεις ή να διακόπτουμε και να ανταποδίδουμε με γρήγορες γελοιότητες και συνθήματα που εξευτελίζουν τους αντιπάλους.

Τέταρτον, πρέπει να δώσουμε επιχειρήματα. Οι φιλόσοφοι συνήθως αναγνωρίζουν ότι οφείλουν αιτιολογία για τους ισχυρισμούς τους. Ομοίως, οι Ατγουότερ και Έλις δεν ανακοίνωσαν απλώς τις θέσεις τους. Αναφέρθηκαν στις συγκεκριμένες ανάγκες των παιδιών τους και των κοινοτήτων τους προκειμένου να εξηγήσουν γιατί επέμεναν στις θέσεις τους. Σε αμφιλεγόμενα ζητήματα, καμία πλευρά δεν είναι αρκετά σαφής για να ξεφύγει από τις απαιτήσεις για στοιχεία και δικαιολογίες, που παρουσιάζονται με τη μορφή επιχειρημάτων.

Κανένα από αυτά τα βήματα δεν είναι εύκολο ή γρήγορο, αλλά βιβλία και διαδικτυακά μαθήματα συλλογισμού – ειδικά στη φιλοσοφία – είναι διαθέσιμα για να μας διδάξουν πώς να εκτιμούμε και να αναπτύσσουμε επιχειρήματα. Μπορούμε επίσης να μάθουμε μέσω της εξάσκησης απλώνοντας το χέρι, κάνοντας ερωτήσεις, με υπομονή και δίνοντας επιχειρήματα στην καθημερινή μας ζωή.

Ακόμα δεν μπορούμε να τους προσεγγίσουμε όλους. Ακόμα και τα καλύτερα επιχειρήματα μερικές φορές πέφτουν στο κενό. Αλλά δεν πρέπει να γενικεύουμε βιαστικά στο συμπέρασμα ότι τα επιχειρήματα πάντα αποτυγχάνουν. Οι μετριοπαθείς είναι συχνά ανοιχτοί στη λογική και από τις δύο πλευρές. Το ίδιο είναι και εκείνοι οι πολύ σπάνιοι που παραδέχονται ότι (όπως οι περισσότεροι από εμάς) δεν ξέρουν ποια θέση να κρατήσουν σε περίπλοκα ηθικά και πολιτικά ζητήματα.

Προκύπτουν δύο μαθήματα. Πρώτον, δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια να προσεγγίσουμε εξτρεμιστές, όπως η Ατγουότερ και ο Έλις, παρά το πόσο δύσκολο είναι. Δεύτερον, είναι πιο εύκολο να προσεγγίσεις μετριοπαθείς, επομένως είναι συνήθως λογικό να προσπαθήσεις πρώτα να συζητήσεις μαζί τους. Η εξάσκηση σε πιο δεκτικό κοινό μπορεί να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε τα επιχειρήματά μας καθώς και τις δεξιότητές μας στην παρουσίαση επιχειρημάτων. Αυτά τα μαθήματα θα μας επιτρέψουν να βάλουμε το λιθαράκι μας για την συρρίκνωση της πόλωσης που αναστατώνει τις κοινωνίες και τις ζωές μας.