Μπέμπα: Ο άγνωστος έφηβος που αμφισβήτησε τον Νεύτωνα

“..συμβάλλεται δ᾿ ἔτι πρὸς τὴν ταχυτῆτα τῆς πήξεως καὶ τὸ προτεθερμάνθαι τὸ ὕδωρ· θᾶττον γὰρ ψύχεται. διὸ πολλοὶ ὅταν τὸ ὕδωρ ψῦξαι ταχὺ βουληθῶσιν, εἰς τὸν ἥλιον τιθέασι πρῶτον, καὶ οἱ περὶ τὸν Πόντον ὅταν ἐπὶ τοῦ κρυστάλλου σκηνοποιῶνται πρὸς τὰς τῶν ἰχθύων θήρας (θηρεύουσι γὰρ διακόπτοντες τὸν κρύσταλλον), ὕδωρ θερμὸν περιχέουσι τοῖς καλάμοις διὰ τὸ θᾶττον πήγνυσθαι· χρῶνται γὰρ τῷ κρυστάλλῳ ὥσπερ τῷ μολύβδῳ, ἵν᾿ ἠρεμῶσιν οἱ κάλαμοι. θερμὸν δὲ γίγνεται ταχὺ τὸ συνιστάμενον ὕδωρ ἔν τε ταῖς χώραις καὶ ταῖς ὥραις ταῖς ἀλεειναῖς…”

Αριστοτέλης – Μετεωρολογικά (A 12 348b31–349a4 )

Μπορεί πριν από 40 χρόνια ως μαθητής να είχα αναρωτηθεί για ποιό λόγο είμαστε υποχρεωμένοι ως παιδιά να διδασκόμαστε τα αρχαία ελληνικά, αφού είχαμε στραφεί προς τις θετικές επιστήμες. Ενδεχομένως το ίδιο ερώτημα να έχουν μέχρι σήμερα τα παιδιά , ακόμη και οι γονείς τους . Με το παραπάνω εισαγωγικό απόσπασμα του Αριστοτέλη, απαντώ όχι μόνο ως επιστήμονας , αλλά και ως Έλληνας πολίτης ότι είμαι ιδιαίτερα υπερήφανος που μπορώ μέχρι σήμερα να χρησιμοποιώ τις ίδιες λέξεις με τον Αριστοτέλη με την ίδια μορφή ή ελαφρώς παραλλαγμένη και τελικώς να μπορώ να καταλάβω τα λόγια του μεγάλου φιλοσόφου στην επιστημονική παρατήρηση που περιέγραφε στα Μετεωρολογικά πριν 2500 χρόνια και για την οποία θα αναφερθούμε εκτενώς παρακάτω . Μια παρατήρηση που ακόμη μέχρι τις μέρες μας δεν έχει εξηγηθεί από την επιστημονική κοινότητα , η οποία επανήλθε μετά από 2000 χρόνια, από τον Francis Bacon και τον René Descartes .

Ο Αριστοτέλης στο παραπάνω κείμενο μας πληροφορεί ότι : “το νερό αν έχει προηγουμένως θερμανθεί συμβάλλει στην γρηγορότερη κατάψυξη του, διότι έτσι ψύχεται νωρίτερα. Ως εκ τούτου, πολλοί άνθρωποι, όταν θέλουν να κρυώσουν νερό γρήγορα, ξεκινούν και το τοπετούν πρώτα στον ήλιο. Έτσι, οι κάτοικοι του Πόντου όταν στρατοπεδεύουν στον πάγο για ψάρια (κόβουν μια τρύπα στον πάγο και έπειτα ψαρεύουν) και ρίχνουν ζεστό νερό γύρω από τα καλάμια τους ώστε να παγώσει πιο γρήγορα….”

Στις μέρες μας το φαινόμενο αυτό έμεινε καταγεγραμμένο ως “Φαινόμενο Mpempa” για το οποίο έχουμε γράψει σχετικό άρθρο πριν λίγα χρόνια. Το θέμα μας όμως όπως το ξεκίνησα, δεν αφορά την φυσική επιστήμη, αλλά την γλώσσα μας και με αυτό θα ασχοληθούμε αρχικά.

Όλοι γνωρίζουμε ότι πρόβλημα στη διδασκαλία της γλώσσας μας ξεκίνησε με τις κυβερνητικές αποφάσεις πριν 4 δεκαετίες , όπου τότε αποκόψαμε την Αρχαία Ελληνική. Σήμερα η κατάσταση στη χώρα μας δεν έχει αλλάξει, ενω για πάνω από τριάντα χώρες του κόσμου τα αρχαία ελληνικά αποτελούν υποχρεωτικό μάθημα. Τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου διδάσκουν αρχαία ελληνικά και ρητορική, Δυστυχώς σε κανένα ελληνικό πανεπιστήμιο δε διδάσκεται η ρητορική. Τα παιδιά του Δημοτικού στην περιοχή της Οξφόρδης, στην Αγγλία, μετά την επιτυχημένη εισήγηση επιστημονικής πρότασης διδάσκονται αρχαία ελληνικά. Όλοι σχεδόν οι ιατρικοί όροι παγκοσμίως προέρχονται από λέξεις ελληνικές. Πείθουμε τα παιδιά μας από πολύ νωρίς να μάθουνε μια ξένη γλώσσα, την αγγλική και καλά κάνουμε! Ξεχνάμε όμως οτι ο σωστός τρόπος εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας ξεκινάει από τις ρίζες της και πρέπει να φροντίζουμε να την μαθαίνουμε σωστά . Όταν γνωρίζουμε τη σημασία των λέξεων αυτόματα τις χρησιμοποιούμε σωστά στο λόγο, προφορικό και γραπτό και κατά συνέπεια μπορούμε να επικοινωνήσουμε σωστά! Ο λόγος μας γραπτός και προφορικός αντικατοπτρίζει τη σκέψη μας και αντίστροφα. Όταν η σκέψη είναι άρτια θα είναι ΄πλούσιος΄ και ο λόγος μας.

Ο κάθε επιστήμονας όταν “ανακαλύπτει” ένα φαινόμενο διαβάζοντας τα πρωτότυπα κείμενα αισθάνεται για δεύτερη φορά και εκείνος το δέος της πρώτης ανακάλυψης, με τα μάτια του πρώτου ερευνητή . Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι η γλώσσα είναι για το μυαλό περισσότερα απ’ ό,τι είναι το φως για το μάτι , όπως αναφέρει σε έναν “αφορισμό” του ο Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Γουίλιαμ Γκίμπσον.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΠΕΜΠΑ ΚΑΙ Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΜΑΘΗΤΗ

Η ιστορία που ακολουθεί έχει περισσότερη παιδευτικό , παρά επιστημονικό χαρακτήρα . Το 1963, ένας δεκατρίαχρονος Αφρικανός μαθητής με το όνομα Erasto Mpemba, στην Ενωμένη Δημοκρατία της Τανζανίας, έφτιαχνε παγωτό στο σχολείο, το οποίο έκανε αναμιγνύοντας βραστό γάλα με ζάχαρη. Υποτίθεται ότι θα περίμενε να κρυώσει το γάλα πριν το τοποθετήσει στο ψυγείο, αλλά βιαστικά έβαλε το γάλα του μέσα στο ψυγείο χωρίς να το κρυώσει. Προς έκπληξή του, διαπίστωσε ότι το ζεστό γάλα έγινε παγωτό, πριν από αυτό των άλλων μαθητών. Ζήτησε από τον καθηγητή φυσικής του μια εξήγηση, αλλά αυτός του είπε ότι μάλλον πρέπει να έχει μπερδευτεί και οτι αυτό δεν γίνεται ….

Ο Μπέμπα πίστεψε τον δάσκαλό του. Αργότερα εκείνη την χρονιά συνάντησε έναν φίλο του που έφτιαχνε και πουλούσε παγωτό στην πόλη Τάνγκα. Ο φίλος του είπε στον Mpemba ότι όταν έκανε παγωτό, έβαζε το ζεστό μείγμα στο ψυγείο και αυτό πάγωνε γρηγορότερα. Ο Mpemba διαπίστωσε ότι άλλοι πωλητές παγωτού στην Τάνγκα χρησιμοποιούσαν την ίδια πρακτική. Αργότερα, όταν πήγε στο γυμνάσιο, ο Μπέμπα έμαθε τον νόμο ψύξης του Νεύτωνα. Ο Μπέμπα ρώτησε τον δάσκαλό του γιατί το ζεστό γάλα πάγωσε πριν από το κρύο γάλα όταν τα έβαλε στην κατάψυξη. Ο δάσκαλος απάντησε και πάλι ότι πρέπει να έχει μπερδευτεί. Όταν ο Μπέμπα συνέχιζε να υποστηρίζει την άποψή του, ο δάσκαλος τον προσέβαλε και από τότε, ο δάσκαλος και όλη η τάξη θα συνεχίσουν να επικρίνουν τα “λάθη του Μπέμπα” στα μαθηματικά και τη φυσική. Χαρακτηριστικά του έλεγαν “Αυτά είναι τα μαθηματικά του Μπέμπα”ή “Αυτή είναι η φυσική του Μπέμπα.”

Λίγο αργότερα ο Μπέμπα δοκίμασε το πείραμα με ζεστό και κρύο νερό στο εργαστήριο βιολογίας του σχολείου του. Ανακάλυψε και πάλι ότι το ζεστό νερό πάγωσε νωρίτερα. Αυτό έγινε ενώ ήταν μαθητής στο δευτεροβάθμιο σχολείο Magamba της Τανζανίας. Αφού πέρασε τις εξετάσεις του σε άλλο επίπεδο, πήγε στο δευτεροβάθμιο σχολείο Mkwawa (πρώην Γυμνάσιο), στην Iringa, της Τανζανίας. Στο γυμνάσιο, ο διευθυντής του σχολείου κάλεσε τον φυσικό Denis Osborne, από το University College του Dar Es Salaam, στο συνέδριό τους με θέμα «Φυσική και ανάπτυξη της Τανζανίας», στο οποίο έδωσε διάλεξη για τη φυσική. Μετά τη διάλεξη, ο Μπέμπα του έθεσε την ερώτηση:

“Εάν πάρετε δύο παρόμοια δοχεία με ίσους όγκους νερού, το ένα στους 35 ° C (95 ° F) και το άλλο στους 100 ° C (212 ° F), και τα βάλετε σε καταψύκτη, αυτό που ξεκίνησε στους 100 ° C (212 ° F) παγώνει πρώτα. Γιατί?”

Η ερώτηση είχε ως αποτέλεσμα την έκρηξη γέλιου από το ακροατήριο των μαθητών, μαζί με γελοιοποίηση από τους συμμαθητές και τον δάσκαλό του. Ο Osborne είπε ότι δεν μπορούσε να σκεφτεί καμία εξήγηση, αλλά θα δοκιμάσει το πείραμα αργότερα. Όταν επέστρεψε στο εργαστήριό του, ζήτησε από έναν νεαρό τεχνικό να ελέγξει τον ισχυρισμό του Mpemba. Ο τεχνικός αργότερα ανέφερε ότι πράγματι το ζεστό νερό πάγωσε πρώτα και είπε “Αλλά θα συνεχίσουμε να επαναλαμβάνουμε το πείραμα μέχρι να πάρουμε το σωστό αποτέλεσμα.” Ωστόσο, οι επαναλαμβανόμενες δοκιμές έδωσαν το ίδιο αποτέλεσμα και το 1969 οι Mpemba και Osborne έγραψαν τα αποτελέσματά τους (Mpemba, Erasto B.; Osborne, Denis G. (1969). “Cool?” Physics Education (Institute of Physics) 4: 172–175) .

Το άρθρο του το 1969 προκάλεσε μια τέτοια συζήτηση μεταξύ δασκάλων, μαθητών και του κοινού, ιδίως για το ζήτημα ότι ένας άγνωστος έφηβος από Αφρικανικό σχολείο, μπορεί, κατά μία έννοια, να ανατρέψει ή μάλλον να προσβάλει πειραματικά το νόμο της ψύξης του Νεύτωνα, με τόσο απλό τρόπο . Ο Μπέμπα προφανώς δεν είχε διαβάσει τον Αριστοτέλη , όμως το πείσμα , η αμφισβήτιση και η μεγάλη αξία της παρατήρησης, τον καταξίωσε σε όλη την επιστημονική κοινότητα . Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που η αμφισβήτηση αντί να εκτιμηθεί θετικά σαν εκδήλωση διανοητικής ωριμότητας, αντιμετωπίστηκε αρνητικά και λοιδορήθηκε. Βέβαια και πιό γνωστοί φιλόσοφοι, όπως ο Εμπειρικός, ο Descartes, ο Hume, ο Wittgenstein και άλλοι πολλοί που κινήθηκαν σε παράλληλες γραμμές σκέψης, επιχείρησαν να δείξουν ότι, τελικώς, η διαφωνία, η αμφιβολία ή η αμφισβήτηση δεν είναι απλώς μια ιδιοτροπία ή ένα σύμπτωμα του καιρού μας, αλλά είναι προέκταση ή αντανάκλαση της λογικής συμπεριφοράς των ανθρώπων. Πολύ ορθά κατά την άποψή μου το journal of Physics Education της Μεγάλης Βρετανίας το 1979, έδωσε στο φαινόμενο αυτό την ονομασία «φαινόμενο Mpemba» τιμώντας τον μικρό και άγνωστο αμφισβητία.

“Αυτό που παρατηρούμε δεν είναι η ίδια η φύση, αλλά το κομμάτι της φύσης που αποκαλύπτεται στη μέθοδο έρευνας που χρησιμοποιούμε”

Werner Heisenberg

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.